در ضرورت دگرگونی ساختار تشکیلات شرکت ارتباطات زیرساخت

می دانیم كه پی بستر مخابراتی هر كشوری ، زیر ساخت همه زیر ساخت های مخابراتی ، ارتباطی كل كشور است و Orgchart یا نمودار سازمانی و تشكیلاتی شركتی كه مالك و صاحب چنین پی بستری است ، به حكم نقش تعیین كننده ای كه این Orgchart در شكل گیری شركت ایفاد می كند.مهمترین منبع و درونداد نظام شركت است كه ضامن انتظام و مایه اعتلای امور است ( در صورتی كه درست طراحی شده باشد! ) و باعث فروپاشی و شكست آن ( در صورتی كه بد و نادرست طراحی شده باشد ! )
آنچه در پی می آید ، نگاهی است ، نخست توصیفی و سپس نقادانه ، به ساختار تشكیلات شركت ارتباطات زیر ساخت
۱- توصیف ساختار تشكیلات شركت زیر ساخت :
ما ، به جای ترسیم مجدد نمودار سازمانی شركت زیر ساخت ،در زیر می كوشیم تا به یاری شماره های ترتیبی ، رده ها و واحدهای هر رده را باز نمائیم . بدیهی است كه نمودار ( مصوب ) فاقد این شماره ها است و به كارگیری این شماره ها در این توصیف ، تنها كاركردی كه دارد ایجاد تمایز و تفكیك رده ها و واحدهای هر رده از یكدیگر است یعنی این اعداد معنا و مفهوم دیگری ندارند و نباید ضرورتاً ارزشی و اعتباری ، فهمیده شوند.
· رده صفر : از آن مجمع عمومی صاحبان سهام است .
“ میانا” یا میانجی رده صفر و رده یكم رئیس هیأت مدیره شركت است .
· رده یكم : نیز به هیأت مدیره و بازرس قانونی شركت زیر ساخت تعلق دارد . “میاناً “ یا میانجی رده یكم و مابقی شركت شخص مدیر عامل است .
· در رده دوم : مدیریت عامل شركت زیر ساخت قرار دارد كه دارای واحدهای زیر است :
۲-۱ دفتر مدیرعامل و روابط عمومی
۲-۲ دفتر برنامه ریزی و بودجه
۲-۳ دفتر نوسازی و تحول اداری
۲-۴ اداره كل رایانه
۲-۵ اداره كل حراست
۲-۶ اداره كل ارزیابی عملكرد و پاسخگویی به شكایات
۲-۷ اداره كل بازرگانی و روابط بین الملل
۲-۸ اداره كل تولید سازه ها و اجرای شبكه های مخابراتی .

· رده سوم : از آن معاونین مدیرعامل شركت زیر ساختار است كه به عنوان “میاناً “ یا میانجی معاونت و شخص مدیر عامل ، دارای بخش های زیرند :
۳-۱: معاونت طرح و توسعه ، دارای زیر مجموعه :
۳-۱-۱ اداره كل نظارت و آزمایش و تحویل
۳-۱-۲ اداره كل عملیات اجرایی
۳-۱-۳ اداره كل پشتیبانی طرح و توسعه
۳-۱-۴ اداره كل مهندسی و نظارت ساختمان و تأسیسات

۳-۱ –۵ اداره كل طرح و مهندسی انتقال
۳ -۱-۶ اداره كل طرح و مهندسی سوئیچ
۳-۱-۷ اداره كل طرح و مهندسی ماهواره
۳-۱-۸ اداره كل طرح و مهندسی نیرو است.

۳-۲ معاونت نگهداری و مدیریت شبكه شامل :

۳-۲-۱ اداره كل كنترل و هماهنگی مدیریت شبكه
۳-۲-۲ اداره كل واگذاری مدارات و شبكه های مخابراتی
۳-۲-۳ اداره كل مهندسی عملیات شبكه ماهواره
۳-۲-۴ اداره كل مهندسی عملیات شبكه سوئیچ
۳-۲-۵ اداره كل مهندسی عملیات شبكه انتقال
۳-۲-۶ اداره كل مهندسی عملیات شبكه و تعمیرات است.

۳-۳ : معاونت فناوری ارتباطات نیز ، دارای واحدهای زیر است :
۳-۳- ۱ دفتر بررسی های فنی و تدوین استانداردها

۳-۳-۲ دفتر نظارت كلان بر شبكه یكپارچه كشور
۳-۳-۳ دفتر طرح های جامع شبكه یكپارچه
۳-۳-۴ دفتر مطالعات و توسعه فناوری های جدید
۳-۳-۵ اداره كل ارزیابی عملیات و كیفیت ارتباطات

۳-۴ معاونت مالی و اداری و تداركاتی ، متشكل از :

۳-۴-۱ مدیریت آموزش
۳-۴-۲ اداره كل مالی

۳-۴- ۳ اداره كل تداركات

۳-۴-۴ اداره كل امور اداری و توسعه منابع انسانی است.

۲- ویژگی های ساختاری :

۲-۱ : ویژگی های كمی و صوری ساختار عبارتند از:

۲-۱-۱ : ساختار تشكیلات شركت ارتباطات زیر ساخت ، شكلی به شكل هرمی و با ارتفاعی هفت رده ای دارد در رأس هرم ، مجمع عمومی صاحبان سهام و در ذیل هرم پی بستر زیر ساخت كشور قرار دارد.( رجوع شود به شكل زیر هرم سازمانی ۷ رده ای شركت ارتباطات زیر ساخت )
AUDITORیا ممیز حسابدار خبره ای فاقد اقتدار است اما در صورت كشف خلاف، وی دفاتر را پلمپ می كند.ا و به طور معمول ،هر سال عوض می شود و یا تأیید مجدد می شود
· میاناها ( interfaces )
( در مجموع هفت “میانا “ در “ تاپ چارت “ مصوب تعبیه شده است شامل : رئیس هیأت مدیره و، بازرس ، مدیر عامل و چهار معاون مدیر عامل )
۲-۱-۲ در مجموع ۳۸ واحد در این هرم وجود دارند كه هفت واحد ، دارای كاركرد فردی و نقش “ میانا “ را برعهده دارد. و ۳۱ واحد آن ، دارای كاركرد گروهی است .
۲-۱-۳ “ میانا “ ها عبارتند از :
* یك رئیس هیأت مدیره كه واسط میان مجمع عمومی و هیأت مدیره است.
* یك مدیر عامل كه از یك سو واسط هیأت مدیره و زیر مجموعه و از سوی دیگر واسط شركت و مشتریان است .
* چهار معاون وی كه هر یك واسط یك مجموعه اداری و مدیر عامل هستند.
۲-۱-۴ : تعدائ ۳۱ واحد ستادی نیز متشكل از :
· ۲۳ اداره كل
· ۷ دفتر
· یك مدیریت
۲-۱-۵ در مجموع ۱۲ نفر به مدیریت عامل ، مستقیماً پاسخگو هستند :
روسای پنج اداره كل ، سه دفتر و چهار معاونت .
۲-۱- ۶ معاونت ها به ترتیب تعداد واحدهای كارگری عبارتند از :
· طرح و توسعه ، با ۸ اداره كل
· معاونت نگهداری و مدیریت شبكه باشش اداره كل
· معاونت فناوری ارتباطات ، با چهار واحد دفتری و یك اداره كل
· معاونت مالی ، اداری و تداركاتی با یك واحد مدیریتی ( مدیریت آموزش ) و سه اداره كل
۲-۱-۷ : واحدهای كوچك تر از اداره كل ، دفتر و مدیریت در “ تاپ چارت “ مصوب مجمع عمومی صاحبان سهام نیامده است .
۲-۱-۸ با احتساب ادارات و گروههای موجود در دل ادارات كل و دفاتر ، باید رده مدیران ادارات و گروهها را نیز بر چهار رده مذكور اضافه كرد . توضیح این كه “ اداره “ به امور اجرایی و “ گروه “ به كارهای خدماتی می پردازد .
۲-۱-۹ علاوه بر رده های مدیریتی پنج گانه مذكور ( از رده صفر تا رده چهارم اخیرالذكر ) باید سطح قاعده هرم سازمانی را به كاركنان ( كارشناسان ، كاردانان و كارمندان عادی ) شركت اختصاص داد.
۲-۱-۱۰ در این ساختار “ دفتر “ اداره كل “ و “مدیریت “تا حدودی هم شان و همتای یكدیگرند زیرا در ساختار تشكیلاتی مذكور “ هم تراز “ اند. اما باید توجه داشت كه اینجا نیز منظور از “ دفتر “ واحدی است كه كارهای خدماتی می كند ولی “ اداره كل “ یا “ مدیریت “ دارای مجموعه ای است اجرایی كه استانداردها ، توصیه ها . راهنمایی ها ، روشمندی ها و برنامه های مصوب را به اجرا در می آورد.
۲-۱-۱۱ در همین ارتباط باید اضافه كرد كه نام گذاری “ مدیریت “ بر واحد مسوول آموزش ، به نوعی متمایز ساختن این واحد از بقیه واحدها به حساب می آید !
۲-۱-۱۲ اگر مدیر عامل هیأت مدیره شركت ارتباطات زیر ساخت ، ارج و قرب خاصی برای آموزش همكاران قائل باشند، این تمایز به معنای برجسته سازی است و اگر ( به روال گذشته) اهمیتی برای آن قائل نباشند، به معنای ناهم شأنی این واحد ، به میزانی است كه كمی پایین تر از سایر واحدهای دفتری و اداره كل ، قرار می گیرد . لیكن با توجه به باور عمومی و اجماع عمومی كه بر سر اهمیت آموزش و اولویت آن ، وجود دارد . باید این تمایز در نام گذاری را به فال نیك گرفت و آن را نوعی برجسته سازی واحد متولی آموزش ،نسبت به دفاتر و ادارات كل تأویل و تفسیر كرد.
۲-۲ ویژگی های كیفی و ماهوی
۲-۲-۱ در رده صفر ، رئیس هیأت مدیره “ اینتر فیس “ یا “میانای“ مجمع عمومی صاحبان سهام و دولت از یك سو ، و هیأت مدیره شركت ، از سوی دیگر است . همین طور در رده یكم ، مدیر عامل كه یكی از اعضای هیأت مدیره است و برنامه ها و راهبردهای خود را از این هیأت می گیرد و یا به تصویب آن می رساند “ میانای “ هیأت مدیره و بدنه شركت از یك سو، و كل شركت و محیط پیرامون شركت از سوی دیگر است . لذا وی مهمترین شخص از میان شش “ میانا یی“ است كه در شركت فعالیت می كنند.۲-۲-۳ پس از مدیر عامل مهم ترین عضو و عنصر در رده یكم بازرس و حسابرس رسمی و قانونی شركت است كه “ میانای “ شركت و مراجع حقوقی- مالی حاكمیت است .
اما این نكته به راحتی به فراموشی سپرده می شود زیرا از سوی بقیه اعضای رده یكم ممكن است این تلاش صورت گیرد كه وی را به عنصری حرف شنو و منفعل تقلیل دهند در حالی كه وی عالی ترین مقام حقوقی ، مالی كل شركت است زیرا نماینده كل نظام حقوقی - مالی دولت به شمار می آید.
۲-۲-۴ حضور اداره كل تولید سازه ها و اجرای شبكه های مخابراتی در رده دوم نشان از متمایز بودن این اداره كل نسبت به بقیه ادارات كل اجرایی شركت دارد.
به راحتی میتوان حدس زد كه :
-معنا و مفهوم این تمایز ، به نفع اداره كل مذكور و كل نظام زیر ساخت است . اداره كل تولید سازه ها واجرای شبكه های مخابراتی ( FICاسبق ) همواره در طول تاریخ بیست – سی ساله خود ، تافته ای جدا باقته از مجموعه مخابرات كشور بوده است و لذا در دوران گذار ، این كاركرد و نقش خود را حفظ میكند و خواهد كرد . هرچه باشد ، شركت زیرساخت “شركت بودن “ خود را مدیون شركت طرح و توسعه سابق است .
۲-۲-۵ بطور كلی ، در نامگذاری واحدهای سازمانی ، باید از یك منطق معین و ثابت پیروی میشد كه نشده است : بطور معمول پس از نام مقوله و یا category یعنی پس از ذكر (دفتر ) یا اداره كل باید یك اسم مصدر می آمد و آن گاه موضوعی كه تحت تاثیر كنش و فعلیت این اسم مصدر قرار میگیرد ذكر میشد برای مثال در (معاونت نگهداری و مدیریت شبكه ) میتوان هر یك از این اجزاء را مشاهده كرد:

-معاونت : نام مقوله و رده سازمانی
- نگهداری : اسم مصدر
- مدیریت : اسم مصدر و حاصل مصدر
- شبكه : موضوع و ابژه ی مورد نظر
- چنین نامی بسیار شفاف و گویاست اما((معاونت فناوری ارتباطات )) چون كه فاقد اسم مصدر است چندان گویا و شفاف نیست . و اگر برای مثال
- معاونت انتخاب و ارتقاء فناوری ارتباطات یا
- معاونت پژوهش و توسعه فناوری ارتباطات و یا
-معاونت بررسی ، توسعه و تغییر فناوری ارتباطات نامیده میشد ، بهتر بود . فقدان اسم مصدرپس از نام دفتر یا اداره كل در این نامگذاری ها مشاهده میشود :
-اداره كل رایانه ، اداره كل مالی ، دفتر مطالعات و برخی دیگر

۳- نقد ساختار مصوب
این ساختار در شرایط حاضر و با توجه به بزرگی ابعاد شركت ارتباطات زیرساخت ، به علل زیر ، بد طراحی شده است .
۳-۱- “گذشته گرا” ست ، به جای آنكه “آینده نگر” باشد و یا حداقل ،
۳-۲- ‘حال نگر” یعنی متناسب با بحث تجدید ساختار
۳-۲ – “كاركردی ست “ به جای آن كه “كسب و كاری “ باشد .
۳-۳- باز تولید ساختارهای قبلی و ناشی از تفكر سابق دفتر تشكیلات شركت مخابرات ایران است ، به جای آن كه ما هم از اندیشه نو و ایده جدید و مطرح خصوصی سازی ، آزادسازی و كار در شرایط رقابتی باشد ، لذا حاوی همان خطاهای سنتی ست ، به جای آن كه تجدید ساختار ، به معنای درست كلمه باشد.
۳-۴- كاركرد – محور و مدیریت – مدار است ، به جای آن كه سرویس – محور و مشتری – مدار باشد . از این رو ، طراحی اعمال شده دراین ساختار، “از بالا به پائین “ است ، به جای آن كه” از پائین به بال”ا باشد.
۳-۶ -محصول اجماعی طولانی و نسبتا“ گسترده و مصلحت اندیشانه است و لذا دستاوردی دستوری ، تكمیلی و (حداقلی ) ست ، به جای ان كه محصول اجماعی بنیادین وچاره ساز مبتنی بر مشاوره ای تخصصی ، فشرده و مشتق شده از برنامه كسب و كار ، ماموریت و هدف شركت زیر ساخت باشد .
۳-۵- نسبت به تكمیل و تشكیل جلسه هیات مدیره ، متقدم است و بی نیاز از تصویب و تائید تمامی یا اكثریت اعضای آن لذا “پیشینی “ و a priori است ، به جای ان كه پسینی و a posteriori باشد پس نسبت به این كه چه كسی مدیرعامل شركت باشد یا چه كسانی اعضای هیات مدیره باشند وچه برنامه كسب و كاری با كدامین راهبرد ، اتخاذ شود بی تفاوت است .
۳-۶- ابتكار عمل را از مدیرعامل و هیات مدیره سلب میكند ، به جای آن كه محصول ابتكار عمل و واكنش مسئولانه آنها به شرایط روز و مشكلات پیرامونی باشد .
۳-۷- به مدیریتهای فنی ، اهمیت بسیار داده است به جای آن كه به امور تجاری ، پر بها بدهد لذا از میان ۳۱ واحد ستادی ، دو سوم تمامی واحدها (یعنی ۲۱ واحد ستادی ) صرفا“ فنی هستند در مقابل تنها یك واحد بازاگانی به عبارت دیگر :
در مقابل ۳۰ واحد فنی – خدماتی ، تنها یك واحد مسئول امور بازرگانی است .
۳-۸ - در تهیه ساختار تشكیلات شركت ، بعنوان مهمترین منبع و در نظام اداری بقدری كم لطفی شده است كه تنها در یك (تك برگ ) و یك (تاپ چارت ) خلاصه گردیده به جای آن كه این مهم ، مستند به مداركی تشریحی درباره تراكنش ها ، روال ها و شرح وظایف اركان شركت گردد ، ارتباطهای بحرانی یا critical linkages و روابط غیر رسمی یا informal relations ، میان واحدها و محیط با پیرامونی نظام نشان داده شود و فرآیند تصمیم سازی مدیران ، مدل سازی و نمایان گردد و چگونگی گردش اطلاعات میان مدیریتها ، مشخص شود .
۴- مزایا و معایب ساختار مورد بحث

۴-۱- مزایا
۴-۱-۱- بزرگترین مزیت این ساختار دیر آشنا بودن مدیران و كاركنان با این نوع ساختاردهی و چارت سازمانی و كار در قالب آن است .
۴-۱-۲- پیش پا افتاده ترین مزیت آن نیز ، كم هزینه بودن تهیه وتدوین چنین ساختاری است زیرا خرج و هزینه اولیه ای را روی دست مدیران نمی گذارد و با چند قیام و قعود ، تهیه و تدوین میشود.
۴-۱-۳-اما مهمترین اثر مثبت این ساختار این است كه همه را دل خوش نگه میدارد و مقاومتی را بر نیمی انگیزد زیرا موافق با مذاق و سلیقه عمومی است .
۴-۱-۴-یكبار برای همیشه طراحی میشود و تا وقتیكه دگرگون نشود ، متحجر باقی میماند در حالی كه نوبت بعدی تغییر نیز نامشهود است .
۴-۱-۵- برای عبور سریع از دوران گذر از وضعیت ؛تك شركتی؛ سابق به وضعیت ؛چند شركتی؛ فعلی ، مناسب است زیراكه تعداد پست های مدیریتی را چندین و چند برابر میكند.
۴-۲- معایب
۴-۲-۱- در اصل تمام مزایای مذكور ، ظاهری اندو دست كم : زودگذر آنچه میماند ضرر و زیان برای صاحبان واقعی سهام ،یعنی مردم است و بس !
۴-۲-۲-آموزه های پنج سال بحث پیرامون تجدید ساختار و رویكرد كسب و كار محوری و مشتری مداری را به دست فراموشی سپرده است .
۴-۲-۳ هزینه های گزاف از دست رفتن فرصت ها و ضرر و زیان بعدی را به دنبال دارد .
۴-۲-۴ نسبت به دگرگونی محیط و پیشرفت فناوری ، بی تفاوت است و واقعیتهای پیرامونی و چالش های فناوری را بر نمی تابد .
۴-۲-۴- دگرگونی و تجدید ساختار واقعی را به تاخیر می اندازد و تازه در زمان دگرگونی واقعی نیز ، خاطره و حافظه ای ماندگار آكنده از یاس و دو دلی از خود به جا میگذارد.
۴-۲-۵-با چنین تقسیم كاری به غیر از مدیرعامل ، احدی خود را مسئول در قبال اهداف شركت نمیداند و اگر هم بداند ،تداخل مسئولیت با وی پیدا میكند .
۴-۲-۶ كاركنان هر یك از معاونتها ، به زبان خود صحبت میكنند و در بهترین حالت به وظیفه خود توجه دارند و برای اعتلای معاونت خود تلاش میكنند و هیچ كس جز مدیرعامل ، دغدغه رسیدن به اهداف نظام را ندارد.
۴-۲-۷- هر واحد كاركردی و عمدتا“ هر معاونت حق وتو دارد و بدون اعمال نظرو یا نظریاتش ، برنامه ای اجرا نمیشود . لذا وضعیتی پیش می آید كه با آن آشنا هستیم :
در جزئیات هر كسی كاری میكند اما در كل ، كاری از پیش نمیرود و یا به كندی انجام می پذیرد .
۴-۲-۸-به نام و آوازه شركت ازابتدای كار لطمه میرساند و در پی آن بهره وری كاركنان ، از آنچه بوده كمتر میشود و بیش از پیش رو به كاهش میگذارد.
۴-۲-۹- شركت را از رقابت پذیری ساقط میكند و با ظهور رقبایی در داخل كشور (چون سازمان راهنمایی و رانندگی تهران ، شركت توانیر، شركت نفت و …) شركت زیر ساخت ، موقعیت منحصر به فرد فعلی خود را به تدریج از دست میدهد ودچار رویگردانی مشتریهای خود میشود .
۴-۲-۱۰- با پیشرفت كشور در راستای اجرای دولت الكترونیكی و … را به تعویق می اندازد و یا مانع میشود.
۵- نتیجه گیری
۵-۱- اگر چارت سازمانی ، زیر ساخت مفهومی شركت زیر ساخت است (كه هست) و اگر این چارت ، مهمترین درونداد شركت است (كه هست ) پس باید از نو طراحی شود و این بار درست ، تدوین شود.
۵-۲- اگر هم فعلا“ ممكن نیست چارت سازمانی را دگرگون سازیم ، باید به طریقی از ضایعات آن بكاهیم و آن را به شیوه ای دیگر دگرگون كنیم !
۵-۳ تا زمانی كه صاحبان سهام ، رضایت به طراحی ساختاری كسب و كاری را نداده اند باید بتوان به یاری تشكیل ( كمیته )هایی ، خودكفا ،مستقل و خدمات پی ، یك واحد كسب و كاری غیر رسمی تعریف نمود و به آن سرو سامان داد.
۵-۴ در پی كسب تجربه و موفقیتهای بعدی این واحد كسب و كاری میتوان ، به اشاعه این طرز تفكر و ساختار دهی تدریجی و آزمایشی ، پرداخت و آن را ادامه داد.
به این ترتیب كلیت ساختار رسمی و مصوب شركت روی كاغذ است ولی درواقعیت شركت ، خرده ساختارهای غیر رسمی در كاراند .
۵-۵- تشكیل خرده ساختارهای غیر رسمی ، كاری چندان عجیب و غریب یا بدیع نیست : ما سالهاست كه در مواجهه با مشكلی نو و بی سابقه یا كم سابقه وكوشش برای حل آن ، اقدام به برگزاری جلساتی یا كمیته ای متشكل از نمایندگان تام الاختیار واحدهای ذینفع ، ذیمدخل و ذیصلاح كرده ایم و میكنیم .تنها فرقی كه روش پیشنهادی مذكور با روش مرسوم دارد در این است كه بیایم این بار به جای برخوردی مقطعی با مشكلات به فكر پیدا كردن راه حل جامع و نهایی باشیم و از طریق آزمون و خطا ، بهPrototyping و تعمیم بعدی تجربه حاصل از آن (یعنی ناشی از تشكیل خرده ساختارهای كسب و كاری ) روی آوریم.
آنگاه كه همگان پذیرفتند خرده ساختارهای كسب و كاری ، چاره ساز و كارسازند ، آن وقت میتوان به كلیت آن رسمیت دارد و طراحی و ایجاد یك ساختار كسب و كاری را به تائید و تصویب صاحبان سهام رساند.

عباس پورخصالیان

منبع : ماهنامه دنیای مخابرات و ارتباطات