شهر فرهنگی، فرهنگ شهری

رشد شهرنشینی و صنعتی شدن ، جوامع شهری و فرهنگ جامعه را به سرعت از اعتقادها و آداب و سنن دور کرد و تمایل به زندگی امروزی و استفاده از رفاه و ارزش های مادی به نوعی ارزش اجتماعی تبدیل شد به گونه ای که رشد تجملات و تزئینات در سیمای شهر و خانه ها از همیشه نمایان تر شد و جامعه ها را از پایبندی به یکدیگر و مناسبات خانوادگی و خویشاوندی دور کرد. در جوامع سنتی و روابط اجتماعی به هم پیوسته بود و باورهای مشترک و مشخصی وجود داشت و افراد همدیگر را می شناختند و اعتماد میان افراد بیشتر بود و روابط اجتماعی بر اساس آشنایی های درازمدت و دوستی و مناسبات فامیلی و خانوادگی استوار و پایدار بود. ولی جوامع بزرگ شهری امروز به خاطر وجود شرایطی خاص، فرصتی برای شناختن افراد نگذاشته است.
افراد به جای خانه و محیط زندگی در محیط کار با افراد بسیاری روابط برقرار می کنند و اما به دلیل شغل های متفاوت و موقعیت اجتماعی افراد و روابط با روابط سنتی متفاوت است که در این ارتباط بیشتر به جای وجود علایق و احساسات، غلبه با موقعیت اجتماعی افراد است. در شهرهای بزرگ تحرک اجتماعی و تغییر پایگاه طبقاتی به راحتی صورت می گیرد و ضمن آنکه نامتجانس بودن فرهنگ شهری بیشتر مواقع، سازمان شکنی اجتماعی و تغییر ساختار سنتی را به همراه دارد. این موضوع بیشتر ناشی از تراکم بالای جمعیت و وجود فرهنگ های گوناگون و رنگ باختن برخی از آن ها و اختلاط با هویت شهری و گسترش منطقه های حاشیه نشین و در نتیجه ایجاد فاصله میان قشرهای مختلف در این جوامع است. امروزه شهرها بیگانگی را در انسان ها تقویت می کنند و احساس تنهایی و جدایی و تمایل به تنهایی را در میان طبقات مختلف جامعه رشد می دهند. وجود معضل های بزرگ شهری مانند ترافیک های سنگین و گسترده، بیکاری، کمبود و یا گرانی مسکن، گسترش جرم و جنایت و آلودگی های زیست محیطی و فرهنگی علاوه بر گسترش زمینه های بی اعتمادی میان انسان ها، این احساس را در شهرنشینان ایجاد می کند که شاید مسئولان شهری قادر به اداره شهر نیستند و این امر در پاره ای مواقع میل به قانون گریزی را در جامعه دامن می زند و جلوگیری از این کار نیازمند برنامه ریزی های فرهنگی و ایجاد بستر فعالیت های سالم و سازگار از سوی مدیران و مسئولان است.
● مدیریت فرهنگی نیاز ضروری
در این چند سال افزایش جمعیت، گسترش ترافیک، آلودگی های زیست محیطی و کمبود و گرانی مسکن ذهن بسیاری از برنامه ریزان شهری و مدیران اجرایی شهر را بیش از پیش به خود مشغول کرده بود و جلسه های بسیاری هم برای حل آن ها تشکیل شده و می شود، ولی همه این ها بیشتر با فیزیک و ظاهر شهرها در ارتباط است و ضمن اینکه هنوز پاسخ منطقی و مناسب برای این مسائل پیشنهاد نشده است ولی آنچه فراموش شده نیازهای فرهنگی و رسیدگی به آرمان ها و خواست های درونی جامعه است. هر شهری در کنار ساخت فضاها و کالبد شهر و نیازمند برقراری روابط معقول بین محیط طبیعی و فیزیکی با وضع اجتماعی و فرهنگی است. به طور معمول در کلانشهرها و شهر های بزرگ، ریشه بسیاری از بحران های بزرگ و زنجیره ای را باید در ضعف فرهنگ بومی و محله ای دنبال کرد. در شهر هایی که زندگی ماشینی و روابط مجازی غربی، فروشگاه های بزرگ، مراکز فروش دور از منزل و نبود یا کمبود فضاها و عرصه های عمومی در محدوده محله ها و نواحی، منجر به از بین رفتن روابط محله ای و منطقه ای شده است، خصوصی شدن اوقات فراقت، گذراندن زمان زیاد در منزل، کاهش ارتباط میان همسایگان، نبود زمان و فرصت کافی برای تخلیه فشارهای ناشی از مشکلات زندگی روزانه و مانند این ها گسترش یافته و بر ایجاد و تشدید بحران های شهری موثر واقع شده است. ضمن آنکه بی توجهی و آگاهی نداشتن حکومت های محلی یا همان شهرداری ها به مسائل اجتماعی و فرهنگی روز زمینه را برای افزایش این بحران ها و نابسامانی های شهری هموار کرده است. این امر دلیل محکمی بر نیاز ضروری شهرها به مدیریت کامل و جامع شهری در همه مسائل بویژه مسائل فرهنگی و اجتماعی است.
● فقر فضاهای فرهنگی در شهر ها
هرچند وظایف شهرداری ها برای ما بیشتر در ظاهر شهر ها خلاصه و نمود داشته است، اما وظایف دیگری هم بر عهده شهرداری ها قرار دارد و حمایت از نهاد های متولی فعالیت های هنری، سرگرم کننده، تفریحات جمعی، شهری و نظایر آن ها، حمایت و تقویت فعالیت های فرهنگی و اجتماعی از آن جمله است. در طول سه چهار سال گذشته توجهاتی به خرده فرهنگ های موجود در شهر بویژه در محله ها شده است، اما باید گفت که بی توجهی به این خرده فرهنگ ها و تلاش نکردن برای بالابردن کیفیت شاخص های فرهنگی موجب شده برنامه های فرهنگی به نتیجه نرسد. در کنار همه این موارد وقتی فضاهای فرهنگی ایجاد می شود توجه به دو نکته ضروری است:
۱) شرایط جغرافیایی و بومی محله.
۲) توجه به نیاز منطقه با در نظر گرفتن استاندارد های موجود.
● اصلاح فرهنگ شهری راه حل بحران ها
برنامه ریزی شهرها نیازمند ایجاد هماهنگی میان دستگاه های تصمیم گیرنده در حوزه فرهنگی و اجتماعی است یعنی شهرداری ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت مسکن و شهرسازی، صدا و سیما، سازمان میراث فرهنگی، سازمان تربیت بدنی و برخی دیگر از دستگاه ها که هر کدام به گونه ای دارای تجربیاتی در برنامه های فرهنگی، اجتماعی و تفریحی هستند. البته لازمه حل مسائل شهری و بحران ها اصلاح رفتار شهروندان و وجود فرهنگ مناسب شهرنشینی است، دو مقوله ای که پایه و اساس پایداری و دوام هر شهر است. فرهنگ در اینجا شامل موضوع های اجتماعی، هنری، ورزش همگانی، محیط زیست، محصولات فرهنگی، صوتی تصویری و خدمات آموزشی است. در چارچوب این حرکت، ایجاد تعادل، تناسب و هماهنگی در برنامه ریزی های کلان شهری ضروری است و همه اجزای شهر باید با در نظر گرفتن نقش فرهنگ در مناسبت های اجتماعی شهر، تاسیسات شهری، نظام حمل و نقل و کالبد شهر و کاربری های شهری سعی کنند تعادل لازم را بوجود آورند.
تبیین و تعیین مبانی فرهنگ شهرنشینی برای همه مردم بویژه قشر جوان و نوجوان، برقراری زمینه مناسب برای رشد و اعتلای این فرهنگ و ارتقا» و اصلاح فرهنگ همگانی با تکیه بر مساجد و محله های شهر، که پایگاه اصلی فعالیت های فرهنگی و آموزشی شهری است، گامی موثر در دستیابی به شهر فرهنگی است. البته ناگفته نماند ایجاد توسعه فضاهای فرهنگی مانند فرهنگسراها، خانه های فرهنگ، کتابخانه های عمومی و تخصصی، نگار خانه ها، موزه ها و بنا های فرهنگی به فراخور جمعیت محله ها و منطقه های شهری در حوزه فعالیت ها و برنامه های شهرداری هاست.

منبع : روزنامه ابتکار