شیفته حافظ نگاهی به زندگی و آثار گوته

«یوهان ولفگانگ فن گوته» نویسنده و شاعر شهیر آلمانی در قرن ۱۸ و ۱۹ است، اشعار و نوشته های عمیق وی تاثیر شگرفی بر ادبیات آلمان نهاده است، گوته دلبستگی خاصی به ادبیات شرق زمین داشته است و آشنایی اش با اشعار حافظ، وی را در زمره هواخواهان حافظ قرار داد، تا آنجا كه الفبا و نگارش فارسی را آموخت، قرآن كریم را خواند و میل به سرودن اشعاری با رنگ و بوی شعری و برگرفته ازاشعار حافظ به نگارش كتاب «دیوان شرقی» وی انجامید. علاقه گوته به حافظ و تاثیری كه در آثارش از او پذیرفته بر همگان آشكار است. آنچه می خوانیم برگزیده ای است از زندگینامه و آثار گوته:
«یوهان ولفگانگ فن گوته» در ۲۸ اوت ۱۷۴۹ میلادی در شهر فرانكفورت به دنیا آمد. پدرش فارغ التحصیل رشته حقوق و مشاور امپراطور بود. مادرش هم شاعر و دختر شهردار شهر «تكستور» بود. گوته از كودكی تحت تعلیم آموزش های گوناگون بود و زبان های مختلفی همچون فرانسوی، انگلیسی، ایتالیایی و ... را آموخت. در ۱۶ سالگی به اصرار پدرش برای ادامه تحصیل در رشته حقوق به لایپزیگ رفت، هر چند علاقه وافری به ادبیات و نقاشی داشت. آشنایی با افرادی همچون «وینكل مان» به ذوق هنری اش جهت تازه ای بخشید. پس از چندی، گوته به شدت بیمار شد، به ناچار لایپزیگ را ترك كرد و در فرانكفورت بستری شد. آشنایی با دوشیزه «سوزانه فن كلتن برگ» كه بانویی پرهیزگار و مذهبی بود وازگوته پرستاری می نمود، گوته را به شدت تحت تاثیر قرار داد ونخستین تصمیم جدی برای نوشتن «فاوست» در وی جوانه زد. مدتی بعد گوته بهبود یافت و درسش را ادامه داد و به پایان رسانید. با این حال تجربیات دیگری همچون آشنایی با «هردر» برایش از اهمیت بیشتری برخوردار بود. اطلاعات و آگاهی هایی كه «هردر» دراختیار گوته قرار داد جهان بینی و دیدگاهش را نسبت به هنر به كلی تغییر داد. تاثیری كه «هردر» بر گوته گذاشت او را به نقد آگاهانه خود واداشت و این به خوبی در اشعار گوته نمایان است. گوته در سال ۱۹۷۱ به فرانكفورت بازگشت و به عنوان وكیل مشغول به كار شد.
در سال ۱۹۷۴ نخستین و معروفترین رمان وی با عنوان «رنجهای ورتر جوان» به چاپ رسید. در همان سال تراژدی «كلاویگو» چاپ شد و آثار دیگری همچون «اگمونت» و «فاوست» به صورت ناتمام نگاشته شد. خیلی زود گوته از شهرت خاصی برخوردار شد و مورد توجه بزرگان قرار گرفت.
در نوامبر ۱۷۷۵ به دعوت «دوك وایمار»، به «وایمار» رفت . در «وایمار» مركز ادبی دایر بود كه محل تجمع بزرگان علم و ادب وهنر بود. گوته در طی این سالها به پختگی قابل توجهی دست یافت، با این حال از رنجی درونی پریشان بود. در تابستان سال ۱۷۸۶ ، گوته به ایتالیا سفر كرد كه یكی از پرثمرترین حوادث زندگی اش به شمار می رفت و به او در نگارش آثارش كمك شایانی كرد.
چندی بعد از بازگشت به «وایمار» با «فریدریك فن شیلر» ، شاعر هم زمان وی، آشنا شد كه اگرچه از نظر نوع زندگی و اخلاقیات بسیار متفاوت با گوته بود دوست خوبی برای وی محسوب می شد این انگیزه را دراو ایجاد كرد تا آثار نیمه تمامش را كامل كند.
گوته درسال ۱۸۱۴ ترجمه از دیوان حافظ را خواند. گوته نمایشنامه «محمد» را درنخستین سالهای اقامتش در «وایمار» نگاشته بود. وی اشعار و آثار چندین شاعر عرب و هزار و یك شب را هم خوانده بود، با این حال به اشعار فارسی علاقه بیشتری نشان داد و به شدت شیفته حافظ و آثارش شد. شوق و اشتیاق گوته به ادبیات مشرق زمین و بویژه آثار حافظ سرانجام به نگارش «دیوان شرقی» انجامید كه مجموعه شعری غزل گونه ای بود كه مشتمل بر بخشهایی همچون حافظ نامه، پارسی نامه، حكمت نامه و... بود. این دیوان درسال ۱۸۱۹ منتشر شد.
درسال ۱۷۹۷ حماسه «هرمان و دورته» به چاپ رسید و رمان «دوران هنرآموزی ویلهلم مایستر» به پایان رسید. مرگ زودرس «شیلر»، «گوته» را به شدت اندوهگین ساخت و نهایتا مجموعه شعری بی نظیر «دیوان شرقی-غربی» را به ادبیات آلمان هدیه داد. گوته در ۲۲ مارس ۱۸۳۲ درسن ۸۳ سالگی درگذشت. یكسال پس از مرگش «فاوست یك تراژدی» به چاپ رسید.
احساسات و عواطف قلبی عمیق و افكاری روان و بی واسطه در اشعار وی نمودار است كه بر هر خواننده و شنونده اثر عمیقی می گذارد. اشعار گوته در گذر زمان، آنچنان پراحساس و درونی گشتند كه به معنای كلمه ادیبانه و شاعرانه در ادبیات آلمان به عنوان میراثی بی نظیر برجای ماندند. از نمایشنامه های گوته می توان به آثار ذیل اشاره كرد:
«سرگذشت زندگی گوتفرید برشینگین» كه داستان زندگی مبارزی سلحشور و شریف است كه در جنگهای بی شماری جنگید. گوته این نمایشنامه را به توصیه دوستش «هردر» اصلاح كرد و پس از برطرف كردن كلیه نواقص آن را درسال ۱۷۷۳ به چاپ رسانید. دراین نمایش صحنه بارها و بارها عوض می شود.
تراژدی اگمونت درسال ۱۷۸۸ نگاشته شد. این تراژدی به مضمون آزادی، انسانیت و شهادت می پردازد، این تراژدی داستان زندگی اگمنت فرمانده دلیری است كه در جنگ اسپانیا و هلند، ناجوانمردانه كشته می شود، این تراژدی به قدری تأثیرگذار بوده است كه «بتهوون»، آهنگساز معاصر با گوته، یكی از آثار ماندگارش یعنی «اوورتوی» را براساس این تراژدی می سازد.
«ایفی ژنی در تاوریس» از دیگر آثار گوته است كه اقتباس از یك افسانه یونانی است و به شدت انسان دوستانه و كلاسیك است.
در «فاوست» گوته، اثر ماندگار است كه تصویری از انسانیت را در ادبیات منعكس می سازد. فاوست، سعادت و تیره بختی را تجربه می كند و درهمه حال روبه سوی خدا دارد و نهایتا نجات می یابد، چرا كه عشق جاودانه خداوندگار، همیشه با اوست. از آثار حماسی می توان به حماسه «هرمان و دروته» و «خویشاوندهای گزیده» نام برد. گوته در حماسه «خویشاوندهای گزیده» به یك اصل شیعی اشاره دارد و آن این است كه عناصری وجود دارد كه به علت طبیعت مشابه، به یكدیگر نزدیك می شوند. گوته چنین اصلی را در روابط انسانی، به تصویر می كشد.

مریم حسینی

منبع : روزنامه کیهان