میدان آزادی به ما چه می‌گوید؟

میدان نقش جهان همانگونه که شایسته نامش است در حافظه جهانیان به ثبت رسید، ثبت هر اثر در فهرست میراث جهانی نشان از ویژگی‌هایی در ابعاد مختلف فنی، هنری، اجتماعی، اعتقادی ، زیست‌محیطی و در واقع همه آن دست‌آوردهای مادی و معنوی دارد که فرهنگ جوامع بشری را در طول تاریخ مشکل داده است به این دلیل ایران و چند کشور معدود در جهان این امتیاز را دارند که به عنوان ملتهای تمدن ساز به پیشینه خود افتخار و مباهات کنند.
تقریبا همزمان با شکل‌گیری میدان نقش جهان به دستور شاه عباس صفوی ، ژان پل سوم در سال ۱۵۳۹میلادی به میکل آنژ ماموریت داد یکی از باشکوه‌ترین ساختمان‌های شهری که تا آن زمان نظیرش ساخته نشده بود را بر بالای تپه کاپیتولینه که زمانی مرکز رمزی رم باستان بود (تاریخ هنر، ص، ۳۶۴) تجدید بنا کند.
همزمان با تجدید بنای ساختمان کامیدولپور در انتهای میدان موجود روی این تپه میکل آنژ طرح مرمت و بهسازی بدنه‌های اطراف و ساماندهی فضای میدان را نیز آماده کرد و با استقرار مجسمه مارکوس اورلیوس سوار بر اسب روی پایه‌ای که به همین منظور آماده شده بود در کانون بیضی شکل نقشه خود این میدان را به یکی از زیباترین میادین ماندگار در تاریخ معماری و شهرسازی جهان تبدیل کرد.
انتخاب این مجسمه که به دستور پاپ از جایی دیگر به این میدان منتقل شد.
به همین خاطر بر نقش میدان به عنوان یک فضای شهری تاثیرگذار بر روابط و مناسبات اجتماعی و تهیج احساسات و غرور شهروندان با یادآوری خاطرات و دست‌آوردهای ملی و مدنی نام‌آوران و بزرگانت تاکید می‌شود.
حدود ۴۶۰ سال بعد از آن اقدام این مهم در میدان فردوسی تهران در مورد مجسمه این شخصیت بزرگ ادبی و یکی از حماسه سرایان بزرگ جهان با احداث ساختمان بلند مرتبه‌ای در ضلع جنوب غربی این میدان نادیده انگاشته شده این ساختمان که در مقابل نگاه فردوسی که شاید به آینده‌های دور زمانه ما می‌نگرد، احداث شده است و فضای میدان را به صورت تحقیرآمیزی تحت تاثیر خود قرار داده و همچون وزنه‌ای ناموزون و ناهماهنگ تعادل فضایی و منظری میدان را بر هم زده است.
این در حالی است که ساخت و ساز در پایتخت و سایر شهرهای بزرگ و کوچک کشور بدون هیچ مطالعه‌ای در پیرامون و تاثیر آن بر ارزشهای فضایی و منظری و طبیعی همچنان در حال انجام است.
تقریبا ۴۳۰ سال پس از اقدامات پاپ پل سوم و شاه عباس صفوی میدانی با وسعت حدود سی هکتار در تهران به بهره‌برداری رسید که بلافاصله به دلیل ویژگی‌های منحصربه فردی که برج ساخته شده در مرکز آن داشت در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.
این میدان با طرح مهندسی جوان که در مسابقه‌ای به منظور ساختن بنای یادبود پایتخت شرکت کرده و رتبه اول را از آن خود نموده بود شکل گرفت.
حسین امانت با استفاده از تکنولوژی امروز و به کارگیری بتن مسلح، استخوان‌بندی برج آزادی را با ارتفاع ۴۵ متر، عرض ۴۲ متر و طول ۶۳ متر پی‌ریزی کرد.
استفاده از المانهای معماری ایرانی در بنای برج مسیر تحول معماری کشور را در دوره‌های مختلف تاریخی به نمایش گذاشته است.
دراجرای اتاق بزرگ آن از طاق کسری الهام گرفته شده است استفاده از دوره‌های تیزدار نشان از تحول شیوه تاق زنی بد از دوره ساسانی دارد،‌روزنهای بخش بالای برج تیرکشهای قلاع دفاعی دوره سلجوقی را تداعی می‌کند.
برجستگی‌های مورب زیرتاق بزرگ حالتی انتزاعی از تزئینات مقرنس را نشان می‌دهد و استفاده از سنگ در نمای برج نمایش از معماری هخامنشی در به کارگیری قدرتمندانه‌ای از سنگ در بناهایی همچون تخت جمشید و آپادانا است که اندک باقیمانده آن نمایانگر نبوغ ایرانیان در انعکاس این توانمندی‌ در طراحی و برپایی بناهای باشکوه و فضاهای شهری، پویا و با طراوت دارد.
کاشی های به کار رفته در نمای برج نیز یادآور به کارگیری این عنصر تزئینی در اشکال گوناگون و انواع بناها در دوره‌های مختلف تاریخی است، همچنین رنگ آبی آن اشاره به معنویتی دارد که در باور ایرانیان از دیرباز تا به حال ریشه داشته است.
هندسه منظم بیضی شکل پیرامون برج که به صورت تقسیمات لوزیهای بازشونده از کنار برج شروع شده و در اطراف تکرار می‌شود طرحی برگرفته از زیرگنبد مسجد شیخ لطف‌الله است و همچنین آبنمای خطی آن در طول شرقی – غربی حرکت آب را در باغ‌سازی ایرانی یادآوری می کند.
راه پله‌ ورودی شرقی فضای زیرین برج پلکان دروازه ملل تخت جمشید را به ذهن متبلور می‌سازد. تکرار لوزیهای در برگیرنده برج به دلیل اصرار طراح به دیده شدن فضای میدان از بالا به خاطر قرار گرفتن در جهت عبور هواپیماها نقش گرفته است.
این میدان که یکی از میادین جهان به شمار می‌رود در منتهی‌الیه محور تاریخی – فرهنگی خیابان انقلاب به سمت غرب قرار گرفته و با اینکه از محدوده تاریخ تهران یعنی حدفاصل میدان امام حسین(ع) تا میدان انقلاب که در واقع محدوده حصار دوم تهران یعنی حصار ناصری در دوره قاجاری بوده دور افتاده است.
ولی به دلیل ارزشهای بی بدیلی که همراه خود دارد همچون پاسخی در ادامه تحولات شهرسازی مدرن به بخش قدیمی‌تر عمل می‌کند و محور تاریخی – فرهنگی خیابان انقلاب را تا به محدوده خود کشانیده است در این امتداد حدفاصل میدان انقلاب به سمت میدان آزادی بناهای ارزشمندی همچون ساختمان دانشکده دامپزشکی، ساختمان سازمان میراث فرهنگی کشور ،مسجد زیبای دانشگاه شریف نیز به اهمیت این خیابان به عنوان مهمترین و طولانی‌ترین محور شرقی و غربی پایتخت افزوده‌اند.
از میدان انقلاب به سمت شرق مجموعه دانشگاه تهران، ساختمان موسوم به گیو نبش خیابان صبای جنوبی ساختمان تئاتر شهر و مدرسه البرز در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند.
در این میان از آثاری که به علت نبود حمایت لازم مدیریت شهری دستخوش تغییرات و تخریب قرار گرفته و ساختمان‌های بی هویت و نامتجانس آن را اشغال کرده، میدان فردوسی است.
این میدان که در شمار یکی از زیباترین میادین تاریخی شهر محسوب می شود دارای آثار ارزشمندی چون مجسمه فردوسی (اثر استاد ابوالحسن صدیق) و ساختمان‌های زیبایی است.
این ساختمان های ارزشمند در دو جوانب این خیابان ، در سمت شرق و غرب میدان امتداد دارند و یادآور دوره تحول معماری تهران به شمار می روند.با این وجود اکنون حریم آن با ساخت و سازهای نامناسب مغشوش شده است.
خیابان انقلاب علاوه بر ارزشهای معماری که در بدنه های خود دارد به دلیل قرارگیری فضای فرهنگی از جمله دانشگاه‌ها، کتابفروشی ها، سینماها، چاپخانه‌ها، فروشگاه‌های لوازم تحریر و تئاتر شهر یادآور خاطرات جمعی شهروندان در ارتباط با ظرفیت‌های متنوع این خیابان بوده و بر ارزشهای تاریخی آن می‌افزاید.
بنابراین توجه جدی مدیریت شهر به محدوده مرکزی از جمله این خیابان و حفظ و صیانت از ارزشهای موجود آن از طریق مرمت و پاکسازی بدنه‌ها ، کف سازی پیاده‌روها، ایجاد مبلمان مناسب ، بهینه سازی فضای سبز ، جلوگیری از تراکم در سطح و ارتفاع ، ایجاد زیرگذر جهت عبور و مرور عابرین و امکان سنجی احداث خطوط تراموا در طول این محور ، می تواند خیابان انقلاب را بیش از پیش به عنوان یک خیابان پرخاطره و مسیر جذاب برای استفاده از عابرین آماده کند.
بهسازی و ساماندهی میادین موجود در این محور یعنی میدان امام حسین (که متاسفانه به هیچ وجه در شان چنین نام بزرگی نیست)،‌میدان فردوسی میدان انقلاب، میدان آزادی با حفظ ارزشهای فرهنگی – تاریخی موجود در این میادین می‌بایست از نخستین اقداماتی باشد که در این راستا صورت می‌پذیرد به ویژه میدان آزادی به دلیل ظرفیت‌های بالقوه‌ای که دارد شایسته آن است که مجددا احیا و به عنوان یک فضای شهری کارآمد با کاربری فرهنگی، اجتماعی و گردشگری در راستای اهداف ملی و در مقیاس جهانی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

منبع : روزنامه جام‌جم