روزی به یاد حافظ

سال ۱۳۷۵ بود که اختصاص روزهایی از سال به دو شاعر بزرگ شیرازی، سعدی و حافظ به ذهن کوروش کمالی سروستانی رسید. او در آن زمان، رئیس بنیاد فارس‌شناسی بود و برنامه‌هایی برای توسعه فرهنگی استان داشت. کمالی سروستانی این ایده را بر اساس تجربه برخی کشورهای دیگر مثل ترکیه در مورد مولوی و انگلستان در مورد شکسپیر مطرح کرد. او شک نداشت که می‌خواهد ایده بزرگداشت حافظ و سعدی در روزهای معینی از سال را عملی کند ولی باید در مورد انتخاب این روزها با دیگران مشورت می‌کرد. به همین دلیل موضوع را با جمعی از ادیبان مانند بهاءالدین خرمشاهی، منصور رستگار فسایی و شادروان عبدالحسین زرین‌کوب و نیز جمع ادبی یاران یکشنبه در میان نهاد. در نهایت، روز اول اردیبهشت ماه یاد روز سعدی نام گرفت و ۲۰ مهر ماه به عنوان روز بزرگداشت حافظ انتخاب شد. در مورد اول اردیبهشت ماه بین ادیبان اجماع وجود داشت زیرا سعدی گلستان و بوستان را در اردیبهشت ماه سروده و در ابتدای گلستان نیز از اردیبهشت ماه جلالی سخن گفته است. اما در مورد اختصاص بیستم مهر ماه به روز حافظ اتفاق نظر وجود نداشت.
کمالی سروستانی در مصاحبه با خبرنگار ما در مورد دلیل انتخاب این روز می‌گوید: ما نمی‌توانستیم در فصل بهار دو روز را به شاعران شیرازی اختصاص دهیم. در دو فصل تابستان و زمستان هم آب و هوای شیراز چندان مناسب نیست به همین دلایل سه فصل مذکور کنار گذاشته شد. او می‌افزاید: اما چند دلیل برای انتخاب بیستم مهرماه به عنوان روز حافظ وجود داشت. از یک سو آب و هوای شیراز در فصل پاییز و به وی‍ژه مهر ماه دوباره بهاری می‌شود. ازسوی دیگر کلمه مهر در اشعار حافظ زیاد تکرار شده است و به عبارت دیگر بسامد واژگانی آن بالاست به گونه‌ای که فقط خود کلمه مهر بدون مشتقاتش ۷۰ بار در دیوان او به کار رفته است. این کلمه در معانی مختلف در دیوان حافظ دیده می‌شود؛ هم به معنای مهر، محبت خورشید و هم به عنوان اشاره‌ای به جشن مهرگان. به همین دلایل به نظر می‌رسید مهر ماه زمان مناسبی برای بزرگداشت حافظ باشد. اما چرا بیستم مهر ماه؟ کمالی سروستانی پاسخ می‌دهد: ۲۰ عددی است که در یاد می‌ماند، همچنین می‌تواند یک ارزش‌گذاری برای شعر حافظ هم تلقی شود. ضمن آنکه در روز بیستم مهر ماه، مدت زمان قابل توجهی از آغاز به کار مدارس و دانشگاه‌ها نیز گذشته است و اذهان مردم مشغول واقعه شروع سال تحصیلی نیست. پس از رایزنی با تعدادی از ادبا و انتخاب روزهایی برای بزرگداشت سعدی و حافظ در سال ۱۳۷۶، این امر اعلام شد. پیش از آن هیچ روزی در ایران به عنوان یک روز فرهنگی و به نام شاعر یا نویسنده‌ای نامگذاری نشده بود. اما این روزها هنوز جنبه رسمی نداشتند.
به همین دلیل هنگامی که در بیستم مهر ماه سال ۱۳۷۶ برای نخستین بار مراسم روز حافظ برگزار شد، این واقعه بیشتر جنبه استانی داشت و مخالفت‌هایی نیز با آن صورت گرفت. اما هنگامی که عطاءالله مهاجرانی، سخنران افتتاحیه اولین یادروز حافظ، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت خاتمی شد، فرصت مناسبی به دست آمد تا بنیاد فارس‌شناسی پیشنهاد خود را در مورد ثبت رسمی روزهای یادبود حافظ و سعدی در تقویم کشور به شورای فرهنگ عمومی، ‌که به ریاست وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود، ارائه کند. این شورا در ابتدا پیشنهاد کرد به جای روز حافظ یا سعدی یک روز به نام ادب فارسی نامگذاری شود و از همه شاعران و نویسندگان ایرانی در آن روز تجلیل شود اما بنیاد فارس‌شناسی با ارائه استدلال‌های علمی و فرهنگی با این پیشنهاد مخالفت کرد. سپس اعضای شورای فرهنگ عمومی کشور این مسئله را مطرح کردند که نمی‌توان فقط روزهایی را به دو شاعر شیرازی اختصاص داد. باید برای تعداد دیگری از شخصیت‌های ادبی و حتی برخی از فلاسفه،‌ حکما و عرفای بزرگ هم روزهای بزرگداشتی در نظر گرفت و اینگونه بود که ۱۵ روز فرهنگی برای بزرگداشت بزرگان ایرانی به تقویم رسمی کشور افزوده شد. با رسمیت یافتن یادروز حافظ، مراسم آن نیز از محدوده استان فارس فراتر رفت و به یک واقعه کشوری تبدیل شد. در سطح جهان نیز هر چند این روز جنبه رسمی ندارد اما چندین سال است همزمان با روز بیستم مهر در برخی از کشورهای دیگر مراسم بزرگداشتی برای این شاعر که در زمان حیات خود نیز شهرتی فراتر از مرزهای ایران داشت، ‌برگزار می‌شود.
کمالی سروستانی در این مورد می‌گوید: «نه‌تنها در مورد حافظ بلکه در مورد هیچ شاعر یا نویسنده دیگری، چه ایرانی و چه غیر ایرانی،‌ یک روز جهانی که همه دنیا آن را به رسمیت بشناسد و در آن روز برای فرد مورد نظر مراسم یادبودی برگزار کند، وجود ندارد. اما ما از ابتدا با هماهنگی با مراکز ایران‌شناسی واقع در سایر کشورها و برخی از علاقه‌مندان شعر حافظ پرداختیم تا برای برگزاری مراسم بزرگداشت حافظ در برخی از شهرهای خارجی اقدام کنند.» او می‌افزاید: «در سال‌های اولیه، تمام پوسترها و کارت‌های دعوت مورد نیاز برای برگزاری این مراسم در سایر کشورها را در شیراز تهیه و به شهرهای مورد نظر ارسال می‌کردیم. ولی پس از حدود پنج سال برگزاری این برنامه تثبیت شد و نهادهای فرهنگی ایرانی و سازمان‌های غیر دولتی فعال در زمینه ادب و فرهنگ فارسی مستقر در کشورهای خارجی، تعدادی از دانشگاه‌های خارجی که دارای گروه‌های زبان فارسی هستند و کشورهایی که زبان آنها به زبان فارسی نزدیک است به صورت مستقل به برگزاری مراسم روز بیستم مهر اقدام کردند و البته بر خلاف تصور عمومی، سازمان یونسکو هیچ نقشی در این امر نداشت.» پس از گذشت دو سال از برگزاری مراسم بزرگداشت حافظ تصمیم گرفته شد نهادی به عنوان متولی برگزاری مراسم روز حافظ شکل بگیرد و مستقل از بنیاد فارس‌شناسی در این زمینه فعالیت کند. با همین هدف در سال ۱۳۷۸ مرکز حافظ‌شناسی تاسیس شد البته چند سال پیش از این مرکزی تحت همین عنوان شکل گرفته بود ولی در آن زمان دیگر نامی از آن مرکز نبود.
مرکز حافظ‌شناسی در کنار این هدف اصلی به اقدامات دیگری نیز دست زد که عبارتند از: برگزاری کلاس‌های حافظ‌خوانی، تدوین و جمع‌آوری مقالات مربوط به این شاعر، مشارکت در حافظ‌پژوهی و ارائه خدمات به حافظ‌پژوهان،‌ ایجاد سایت و بانک اطلاعاتی در مورد کتاب‌های حافظ‌شناسی و نیز انتشار سالانه مجموعه مقالات با نام حافظ‌پژوهی. در کنار این اقدامات، تهیه کتاب‌شناسی مقالات مربوط به حافظ، تدوین و تصحیح دیوان جامع حافظ و فرهنگ حافظ‌پژوهی و همچنین ایجاد کتابخانه تخصصی نیز از جمله برنامه‌های مرکز حافظ‌شناسی است. مدیر دانشنامه فارس و یکی از موسسین این مرکز معتقد است: مرکز حافظ‌شناسی با توجه به امکاناتی که در اختیار دارد تا به حال موفق عمل کرده است ولی اگر نیازهای موجود و انتظاراتی که افراد از مرکز حافظ‌شناسی دارند در نظر گرفته شود، راه‌های نرفته زیادی پیش روی این مرکز قرار دارد. از زمانی که ایده اختصاص روزی برای بزرگداشت حافظ به ذهن کمالی سروستانی رسید ۱۰ سال می‌گذرد. اما برگزاری مراسم روز حافظ در همه این سال‌ها چه تاثیری از خود بر جای گذاشته است؟ طراح ایده روز حافظ می‌گوید:
«به تأثیرات برگزاری این مراسم از چند زاویه می‌توان نگاه کرد. یکی از این زوایا رونق مطالعات ادبی در مورد حافظ است. این روز به زمانی برای سنجش آثاری که در مورد او در طول سال انتشار یافته،‌ تبدیل شده است و در بیستم مهر ماه هر سال آثار برتر این حوزه انتخاب شده، مورد تقدیر قرار می‌گیرند. در ضمن انگیزه‌ای نیز در اهالی ادب ایجاد شده است برای اینکه مقالاتی در مورد حافظ تهیه کنند و در یادروز او ارائه دهند.»

منبع : روزنامه کارگزاران