چهره های موفق در ۲۴ دوره جشنواره فیلم فجر

وقتی كه زنگ جشنواره به صدا درمی آید، مشتاقان سینما سرمای زمستان و ازدحام صف های طولانی را به جان می خرند تا متاع تصویر را به تماشا بنشینند. آنها بی خیال از تلاش جانفرسای سینماگران در رساندن آثارشان به جشنواره، خشنود از نخستین حضور فیلم های سال بر پرده نقره ای، این تجربه را مزه مزه می كنند.
۱۰ روز مسابقه، صدها سانس نمایش و هزاران تماشاگر تنها بخشی از خاطرات هر سال جشنواره فیلم فجر است، رویدادی كه به عنوان مهمترین اتفاق سالانه در تقویم سینماروها هر بار علامت می خورد.
در هیاهوی اخبار و برنامه این ۱۰روز، داوران مشغول بررسی اند و منتقدان در چالش ستاره دادن؛ اما تماشاگران بحث های سینمایی را در سالن های انتظار یا صف های ناموزون از دست نمی دهند و با محك خودشان آثار را داوری می كنند و البته یكی از سرگرمی های این گروه رصد كردن برگزیدگان بخش مسابقه است.
نگاهی به برندگان ۲۴ دوره جشنواره فیلم فجر، سابقه برگزیدگان و چهره های موفق این سال ها را برای ما روشن می كند.
● از لوح زرین تا سیمرغ و سمند
پیش از آن كه به موضوع چهره های موفق و ركوردداران دریافت سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر بپردازیم، بد نیست نگاهی به گذشته و پیدایش این جایزه بیندازیم. همانطور كه می دانید، جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۶۱ پایه گذار شد. نخستین دوره این جشنواره كه در ایام دهه فجر برگزار شد، به صورت غیر رقابتی بود. در دومین دوره جشنواره نیز علی رغم این كه به صورت رقابتی برگزار شد، در ۸ رشته جوایزی اهدا شد كه عنوان یا یادمانی برای آنها در نظر گرفته نشده بود. از دوره پنجم بود كه به برندگان «لوح زرین» اهدا شد و عنوان «سیمرغ» از هفتمین دوره جشنواره به صورت جدی مطرح گردید كه تا امروز ادامه داشته است.
نكته قابل توجه این كه تا همین چند دوره پیش، جایزه تنها به صورت سیمرغ به برگزیدگان تعلق می گرفت، اما اخیراً جوایز دیگری همچون سكه بهار آزادی، حواله خودرو و از سال گذشته خودروی پراید و سمند به بسته جوایز افزوده شد.
● و اما ركوردداران
درباره چهره های موفق و ركوردداران دریافت عناوین برگزیده ذكر این نكته ضروری است كه از نخستین دوره رقابتی شدن جشنواره تا امروز در فهرست رشته های موردنظر هیأت داوران فراز و نشیب های فراوانی به وجود آمده و گاهی برخی رشته ها حذف یا برخی رشته ها به جدول برگزیدگان اضافه شده است. اما در رشته های اصلی همچون كارگردانی، فیلمنامه، بازیگری و فیلم برگزیده تغییری صورت نگرفته است.
به هر حال، در این بررسی، برندگان در هر رشته به صورت مجزا در نظر گرفته شده اند و برگزیدگان بخش مسابقه بین المللی ـ بخشی كه از دوره شانزدهم به جشنواره افزوده شده و معمولاً سه فیلم از ایران در آن شركت دارند ـ در نظر گرفته نشده اند.
نگاهی به رشته های مختلف از صدابرداری و چهره پردازی گرفته تا فیلمنامه و كارگردانی نشان می دهد كه حسین زندباف با ۴ بار برنده شدن در رشته بهترین تدوین، پرویز پرستویی و فاطمه معتمدآریا با ۵ و ۴ بار انتخاب به عنوان بهترین بازیگر، امیر اثباتی با ۴ مرتبه برگزیده شدن به عنوان بهترین طراح صحنه، جهانگیر میرشكاری و یدالله نجفی با ۴ بار انتخاب به عنوان بهترین صدابردار، محمدرضا دلپاك با ۵ بار دریافت سیمرغ به عنوان بهترین صداگذار و محمدرضا شرف الدین با ۶ بار پیروزی در رشته بهترین جلوه های ویژه ركورددار دریافت سیمرغ هستند.
همچنین مجید مجیدی با برنده شدن ۸ جایزه در طول سال های برگزاری جشنواره (۳ بار به عنوان بهترین كارگردان، یك بار بهترین فیلم اول، یك بار بهترین فیلمنامه و ۳ بار به عنوان بهترین فیلم جشنواره)، ابراهیم حاتمی كیا (یك بار كارگردانی، ۲ بار فیلمنامه، یك بار بهترین فیلم كوتاه و ۴ بار بهترین فیلم) و در نهایت داریوش مهرجویی با ۵ بار برنده شدن (۲ بار بهترین فیلمنامه، ۲ بار بهترین كارگردان و یك بار بهترین فیلم) در صدر جدول برگزیدگان ۲۴ دوره گذشته قرار دارند.
در بخش های بعدی، به تفضیل درباره هر رشته می خوانید.
● سیمرغ برای تدوین كنندگان
رشته بهترین تدوین از نخستین دوره جشنواره در جدول آرای هیأت داوران قرار داشته است. در این رشته، حسین زندباف ۴ بار به عنوان بهترین تدوین كننده انتخاب شده است. مرگ سفید (دوره دوم)، اتوبوس (دوره چهارم)، چشم شیطان (دوره دوازدهم) و حمله به اچ۳ (دوره سیزدهم) اسامی فیلم هایی است كه زندباف به خاطر آن ها به روی صحنه دعوت شده و جایزه خود را از هیأت داوران دریافت كرده است. پس از زندباف، هایده صفی یاری قرار دارد كه تا امروز ۳ بار جایزه بهترین تدوین را دریافت كرده است. او در دوره شانزدهم، هفدهم و بیست وچهارم به ترتیب برای فیلم های آژانس شیشه ای، روبان قرمز و چهارشنبه سوری سیمرغ بلورین گرفته است.
مرحوم روح الله امامی برای فیلم های كانی مانگا و بلوغ، حسن حسندوست برای هامون و بچه های آسمان و محمدرضا مویینی برای عروس و پارتی هركدام یك سیمرغ به خانه برده اند.
● موسیقی؛ انتظامی و علیقلی
در رشته بهترین سازنده موسیقی متن مجید انتظامی و محمدرضا علیقلی هر یك با ۳ فیلم ركورددار دریافت سیمرغ بلورین هستند. انتظامی برای فیلم های بای سیكل ران (دوره هفتم)، روز واقعه (دوره سیزدهم) و آژانس شیشه ای (دوره شانزدهم) و همچنین محمدرضا علیقلی برای آثاری همچون نرگس (دوره دهم)، قدمگاه (دوره بیست ودوم) و خیلی دور خیلی نزدیك (دوره بیست وسوم) به عنوان بهترین سازنده موسیقی متن فیلم دست یافتند.
فرهاد فخرالدینی (برای گزارش یك قتل و پرستار شب)، بابك بیات (عروس به همراه سرزمین خورشید و مردی شبیه باران)، ناصر چشم آذر (بلندی های صفر و چشم شیطان به همراه قارچ سمی)، حسین علیزاده (گبه و زشت و زیبا) و احمد پژمان (بوی كافور عطر یاس و باران) نیز هر كدام با دریافت ۲ سیمرغ در جدول چهره های موفق جشنواره های قبل قرار دارند.
● سیمرغ بر شانه فیلمبرداران
در حوزه مدیر فیلمبرداری، اصغر رفیعی جم و محمد آلادپوش و محمود كلاری هر یك با ۳ بار انتخاب در صدر ركوردداران قرار دارند. در این رشته رفیعی جم به خاطر فیلمبرداری شاید وقتی دیگر (دوره ششم)، پرده آخر (دوره نهم) و سگ كشی (دوره نوزدهم) همچنین آلادپوش برای فیلمبرداری گزارش یك قتل (دوره پنجم)، سرزمین خورشید (دوره پانزدهم) و ایستگاه متروك (دوره بیستم) جایزه سیمرغ را به دست آورده اند. محمود كلاری نیز برای فیلم های سرب (دوره هفتم)، گبه (دوره چهاردهم) و بوی كافور عطر یاس (دوره هجدهم) حائز دریافت جایزه بهترین فیلمبرداری شده است.
همچنین تورج منصوری (با فیلم های جاده های سرد و هامون)، بهرام بدخشانی (هیوا و دوئل)، محمد داوودی (تولد یك پروانه و زمستان است) و حمید خضوئی ابیانه (اینجا چراغی روشن است و خیلی دور خیلی نزدیك) ۲ سیمرغ دریافت كرده اند.
● پرویز پرستویی، بازیگری برای تمام فصول
در بخش بهترین بازیگران جشنواره پرویز پرستویی با ۵ بار انتخاب به عنوان بهترین بازیگر نقش اول و دوم در صدر چهره های موفق بازیگری قرار دارد. این بازیگر توانا و موفق نخستین بار برای فیلم دیار عاشقان در دوره دوم به عنوان بهترین بازیگر نقش دوم مرد انتخاب شد. او پس از چند سال بار دیگر در حوزه بازیگری سینما فعال شد و جوایز زیادی را در جشنواره فجر و جشن سینما به دست آورد. پرویز پرستویی تا امروز ۳ بار به عنوان بهترین بازیگر نقش اول (آژانس شیشه ای در دوره شانزدهم، بید مجنون در دوره بیست وسوم و به نام پدر در دوره بیست وچهارم) انتخاب شده و در دوره هجدهم نیز جایزه ویژه هیأت داوران را به خاطر بازی در فیلمی به دست آورده است.
فرامرز قریبیان با ۳ بار دریافت جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد (ترن در دوره ششم، بندر مه آلود در دوره یازدهم و مرد بارانی در دوره هجدهم) ركورددار است. سعید پورصمیمی هم تا امروز ۳ بار عنوان بهترین بازیگر نقش دوم مرد را (به خاطر فیلم های ناخدا خورشید در دوره پنجم، تحفه ها در دوره ششم و پرده آخر در دوره نهم) كسب كرده است. همچنین عزت الله انتظامی ۲ بار به عنوان بهترین بازیگر نقش اول مرد (گراندسینما در دوره هفتم و روز فرشته در دوره دوازدهم) و یك بار به عنوان بهترین بازیگر نقش دوم مرد (خانه ای روی آب) برگزیده شده است. خسرو شكیبایی نیز یك بار به عنوان بهترین بازیگر نقش اول مرد (هامون در دوره هشتم و كیمیا در دوره سیزدهم) و یك بار به عنوان بهترین بازیگر نقش دوم مرد (سالاد فصل) انتخاب شده است.
در ردیف های بعدی ركوردداران جایزه سیمرغ بلورین، رضا كیانیان با ۲ جایزه (بهترین بازیگر نقش اول برای فیلم خانه ای روی آب در دوره بیستم و بازیگر نقش دوم به خاطر فیلم آژانس شیشه ای در دوره شانزدهم)، همچنین داریوش ارجمند با ۲ جایزه (بهترین بازیگر نقش اول برای فیلم ناخدا خورشید در دوره پنجم و بازیگر نقش دوم در سگ كشی دوره نوزدهم) قرار دارند.
● فاطمه معتمدآریا و ۴ سیمرغ بازیگری
رشته بهترین بازیگر نقش اول و دوم زن از دوره سوم جشنواره فیلم فجر در جدول جوایز قرار گرفت. نگاهی به بیست و دو دوره پیشین نشان می دهد كه ركورددار دریافت جایزه بهترین بازیگر زن با قاطعیت فاطمه معتمدآریا است. این بازیگر كه هفته گذشته برای بازی در فیلم «گیلانه» عنوان ماندگارترین بازیگر زن را كسب كرد، تا امروز ۴ بار موفق به دریافت سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر شده است. معتمدآریا ۲ بار به عنوان بهترین بازیگر نقش اول زن (برای فیلم یكبار برای همیشه در دوره یازدهم و همسر در دوره دوازدهم) و ۲ بار به عنوان بهترین بازیگر نقش دوم زن (به خاطر فیلم های مسافران در دوره دهم و برهوت در دوره هفتم) شده است.
در بخش بهترین بازیگر نقش اول زن پروانه معصومی با ۲ بار (گل های داوودی در دوره سوم و شكوه زندگی به همراه جهیزیه برای رباب در دوره ششم) و همچنین هدیه تهرانی با ۲ بار (قرمز در دوره هفدهم و چهارشنبه سوری در دوره بیست وچهارم) ركورددار دریافت سیمرغ هستند. همچنین رؤیا نونهالی یك بار به عنوان بهترین بازیگر نقش اول زن (عروسی خوبان در دوره هفتم) و بار دیگر به عنوان بهترین بازیگر نقش دوم زن (خانه ای روی آب در دوره هجدهم) این جایزه را به دست آورده است. مرحوم جمیله شیخی نیز دو بار به عنوان بهترین بازیگر نقش اول زن (مسافران) و بار دیگر به عنوان بهترین بازیگر نقش دوم زن (لیلا) انتخاب شد. نیكو خردمند هم تا امروز ۲ بار به عنوان بهترین بازیگر نقش دوم زن (برای فیلم های پرده آخر دوره نهم) و بازیچه (دوره دوازدهم) معرفی شده است.● سیمرغ چهره پردازان
در حوزه چهره پردازی، پیش از هر نكته ای باید گفت، این جایزه از دوره نهم به جمع جوایز اضافه شده است. نخستین جایزه این بخش نیز به مسعود ولدبیگی و مژده شمسایی برای فیلم «پرده آخر» تعلق گرفت.
در این ۱۵ دوره، بیشترین تعداد سیمرغ به عبدالله اسكندری با ۳ فیلم ناصرالدین شاه آكتور سینما (دوره دهم)، آخرین بندر و روز واقعه (دوره سیزدهم) و ساحره (دوره پانزدهم) همچنین مسعود ولدبیگی با ۳ فیلم پرده آخر (دوره نهم)، از كرخه تا راین (دوره یازدهم) و زشت و زیبا (دوره هفدهم) تعلق گرفته است. در همین بخش، جلال معیریان با ۲ سیمرغ (غزال در دوره چهاردهم و توفان در دوره پانزدهم) همچنین مهرداد میركیانی با ۲ سیمرغ (روایت سه گانه در دوره بیست ودوم و به نام پدر در دوره بیست وچهارم) در ردیف های بعدی قرار دارند.
● امیر اثباتی ركورد دار جایزه طراح صحنه
جایزه بهترین طراح صحنه و لباس برای نخستین بار در دوره هفتم جشنواره فیلم فجر پیش بینی شد. این جایزه كه عنوان بهترین «صحنه آرایی» را داشت، در نخستین سال به محسن مخملباف به خاطر فیلم «بای سیكل ران» اختصاص یافت.
اما برنده بیشترین سیمرغ در بخش طراحی صحنه و لباس امیر اثباتی است كه تاكنون ۴ بار این جایزه را به دست آورده است. او برای فیلم های سرزمین خورشید (دوره پانزدهم)، بانوی اردیبهشت (دوره شانزدهم)، دوئل (دوره بیست ودوم) و خیلی دور خیلی نزدیك (دوره بیست وسوم) این جایزه را گرفته است.
همچنین مجید میرفخرایی ۲ بار برای آخرین پرواز و روز واقعه، حسن فارسی ۲ بار برای پرده آخر و ناصرالدین شاه آكتور سینما و ژیلا مهرجویی ۲ بار به خاطر فیلم های بوی كافور عطر یاس و خانه ای روی آب جایزه سیمرغ را دریافت كرده اند.
● برندگان همیشگی!
به دلیل آن كه مقوله صدابرداری در سینمای ایران چندان جدی نبود و به تدریج در سال های پس از انقلاب به جایگاه مناسب خود دست پیدا كرد، از همین رو، صدابرداران محدودی در سینمای ایران فعال بودند و برندگان جوایز این بخش نیز معمولاً افراد شناخته شده ای به نظر می آمدند. این بخش البته در سال های اخیر شاهد ظهور علاقه مندان و صدابرداران جوانی بوده است. در حوزه برندگان جایزه بهترین صدابرداری، ذكر این نكته ضروری است كه در سال های نخست صاحبان این تخصص به صورت دو یا سه نفره فعالیت می كردند كه امروزه به صورت گروه (مشابه گروه فیلمبرداری) و با سرپرستی و مدیریت یك نفر كار می كنند.
به هر حال، در این بخش جهانگیر میرشكاری تاكنون ۵ بار جایزه سیمرغ را به دست آورده است كه در ۳ فیلم به صورت مشاركتی حضور داشته است. این فیلم ها عبارت اند از: خانه دوست كجاست، زیر بام های شهر، هنرپیشه، سرزمین خورشید و متولد ماه مهر به ترتیب در دوره های پنجم، هشتم، یازدهم، پانزدهم و هجدهم. همچنین یدالله نجفی با ۴ بار دریافت جایزه سیمرغ در ردیف بعدی ركوردداران صدابرداری قرار دارد. نجفی به خاطر فیلم های باران، امتحان، بید مجنون و زمستان است در دوره های نوزدهم، بیستم، بیست وسوم و بیست وچهارم این جایزه را دریافت كرده است.
بهروز معاونیان نیز ۳ بار برای فیلم های خانه دوست كجاست و اجاره نشین ها، نارونی، كیمیا، همچنین حسن زاهدی با فیلم های زیربام های شهر و شهر زیبا و پرویز آبنار با آنسوی آتش و پرده آخر در ردیف های بعدی چهره های موفق قرار دارند.
● صداگذاری و جوایز دلپاك
كسانی كه پیگیر جوایز جشنواره فیلم فجر هستند، به طور قطع نام محمدرضا دلپاك را به خاطر دارند. دلپاك كه در دوره شانزدهم برای فیلم تولد یك پروانه روی صحنه رفت و جایزه صداگذاری را گرفت تا سال گذشته یعنی ۸ سال، ۴ بار دیگر سیمرغ این بخش را دریافت كرده است. او برای رنگ خدا (دوره هفدهم)، باران (دوره نوزدهم)، سفر به فردا (دوره بیستم) و زمان می ایستد (دوره بیست وچهارم) این جایزه را گرفته است.
اسحق خانزادی با ۳ فیلم (شیر سنگی، در مسیر تندباد و اعتراض)، محسن روشن با ۳ فیلم (مهاجر، چشم شیشه ای و بر بال فرشتگان)، بهروز شهامت با ۳ فیلم (حماسه مجنون، ساز ستاره و گبه) و در نهایت مسعود بهنام با ۲ جایزه (براده های خورشید و دوئل) دیگر برگزیدگان این بخش هستند.
● جلوه های ویژه محمدرضا شرف الدین
محمدرضا شرف الدین را شاید بتوان سرآمد ركوردداران سیمرغ بلورین جشنواره دانست. این متخصص جلوه های ویژه میدانی از دور پنجم ـ كه این رشته به جوایز اضافه شده ـ تا دوره گذشته ۶ بار به سیمرغ دست پیدا كرده است. شرف الدین برای فیلم های كانی مانگا (دوره ششم)، انسان و اسلحه (دوره هفتم)، هور در آتش (دوره دهم)، كیمیا (دوره سیزدهم)، پرواز خاموش (دوره هفدهم) و قارچ سمی (دوره بیستم) جایزه بهترین جلوه های ویژه را به دست آورده است.
محسن روزبهانی با ۳ جایزه برای فیلم های سجاده آتش، سرزمین خورشید و دوئل همچنین جواد شریفی راد با ۲ جایزه سیمرغ برای دایره سرخ و متولد ماه مهر دیگر ركوردداران این بخش به شمار می آیند.
● جایزه ویژه هیأت داوران
جایزه ویژه هیأت داوران از جوایزی است كه تعریف دقیق و مشخصی برای آن نمی توان متصور شد، اما قراین نشان می دهد این جایزه به افراد یا آثاری تعلق می گیرد كه در یك شمای كلی واجد ارزش های ویژه ای هستند و البته در بخش های مختلف جایزه ای به آنها تعلق نگرفته است. در این بخش، معمولاً به كارگردان و گاهی نیز به بازیگران جایزه ویژه هیأت داوران اهدا شده است.
نگاهی به برگزیدگان این بخش نشان می دهد كه كمال تبریزی با ۲ بار دریافت این جایزه (در دوره بیست ویكم به خاطر فیلم فرش باد و در دوره بیست وسوم برای یك تكه نان) تنها سینماگری است كه نام او را می توان به یاد آورد.
● مهرجویی و حاتمی كیا در بخش فیلمنامه
از آنجا كه در سینمای ایران فیلمنامه نویسی منحصر به فیلمنامه نویسان نبوده است و عمده كارگردانان ترجیح می دهند از نوشته های خودشان در ساختن فیلم استفاده كنند، معمولاً برندگان جایزه سیمرغ بهترین فیلمنامه نیز كارگردانان بوده اند. با این حال، ركوردار بیشترین جایزه بخش فیلمنامه نویسی داریوش مهرجویی و ابراهیم حاتمی كیا هستند كه هر یك ۲ بار این جایزه را دریافت كرده اند.
مهرجویی برای فیلمنامه هامون (در دوره هشتم) و سارا (در دوره یازدهم) و حاتمی كیا به خاطر فیلمنامه آژانس شیشه ای (دوره شانزدهم) و به نام پدر (دوره بیست وچهارم) سیمرغ را به خانه برده اند.
● سیمرغ كارگردانی
جایزه بهترین كارگردانی از دوره اول تا امروز از جوایز اصلی به شمار رفته است. در این رشته، مجید مجیدی با ۳ جایزه و داریوش مهرجویی و كیانوش عیاری موفق تر از سایر فیلمسازان بوده اند.
مجیدی ۳ بار به خاطر فیلم های بچه های آسمان، باران و بید مجنون در دوره های پانزدهم، نوزدهم و بیست وسوم جایزه بهترین كارگردانی را دریافت كرده است. مهرجویی نیز برای فیلم های هامون و پری و عیاری به خاطر تنوره دیو و آنسوی آتش جایزه سیمرغ را دریافت كرده اند.
● جایزه بهترین فیلم برای حاتمی كیا و مجیدی
مهمترین جایزه هر دوره از جشنواره فیلم فجر را باید بهترین فیلم بلند جشنواره دانست. در این بخش كه معمولاً با اهداف و نگاه ویژه ای فیلم برگزیده معرفی می شود، بحث ها و چالش های زیادی در هر دوره وجود داشته است. به هر حال، از میان ۲۳ دوره جشنواره ـ جدا از یك دوره كه ۶ فیلم به عنوان برتر دست یافتند ـ تا امروز ۴ بار آثار ابراهیم حاتمی كیا عنوان بهترین فیلم را دریافت كرده اند. این فیلم ها عبارت اند از: مهاجر (دوره هشتم)، از كرخه تا راین (دوره یازدهم)، آژانس شیشه ای (دوره شانزدهم) و به نام پدر (دوره بیست وچهارم).
همچنین ۳ بار نیز فیلم های مجید مجیدی عنوان بهترین فیلم را به خود اختصاص داده اند. این فیلم ها پدر (در دوره چهاردهم)، بچه های آسمان (دوره پانزدهم) و باران (دوره نوزدهم) بوده اند.
● و در نهایت؛ فیلم اول و دوم
جایزه بهترین فیلم اول و دوم با فراز و نشیب های فراوانی همراه بود كه در گزارش دیگری به آن پرداخته ایم. این جایزه از دوره هشتم در جدول جوایز قرار گرفت و از دوره شانزدهم حذف شد و از دوره بیست وسوم بار دیگر در جشنواره پیش بینی شد.
در این بخش، كارگردانانی همچون احمدرضا درویش، تهمینه میلانی، مجید مجیدی، ابراهیم فروزش، محمد بزرگ نیا، جعفر پناهی، عبدالحسین برزیده، پرویز شهبازی، حمید نعمت الله و رضا اعظمیان جایزه گرفته اند، اما در همین بخش نیز محمدمهدی عسگرپور به خاطر فیلم «قدمگاه» در سال ۱۳۸۲ جدا از جایزه بهترین فیلم دوم، جایزه «هنر و تجربه» را نیز دریافت كرد.

بهمن عبداللهی

منبع : روزنامه ایران