ساز و کارهای توسعه فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ماورای مرزها

● پیش درآمد
با گسترش این فعالیتها مسئولان فرهنگی کشور ، برای اعمال سیاستها و برنامه‌های واحد و منسجم ، طراحی ایجاد سازمانی را در دستور کار خود قرار دادند که در سال ۱۳۷۴ با نام سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی پا به عرصه فعالیتهای فرهنگی خارج از کشور گذاشت . اولین بار فکر تشکیل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با طرح ادغام بخش‌های فرهنگی و تبلیغی نهادها و موسسات دولتی و عمومی فعال در خارج از کشور مطرح شد و پس از تدوین اساسنامه آن در شورایی متشکل از نخبگان و اندیشمندان فرهنگی و دینی و تصویب رهبر معظم انقلاب اسلامی عملا کار خود را در قالب یک سازمان مستقل و در زمره سازمانهای وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آغاز کرد . در بیان میزان اهمیت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی همین بس که گفته شود زیر نظر یک شورای عالی اداره می‌شود که در آن علاوه بر شخصیتهای مهم و برجسته فرهنگی ، تنی چند از اعضای هیئت وزیران ، از جمله وزیران امور خارجه ، فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس سازمان صدا و سیما عضویت دارند . براساس ضرورتهای پیش گفته درباره ارتباطات فرهنگی با ملل جهان ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی اهداف خود را در چارچوبهای معینی تبیین کرد .
گسترش و تقویت مناسبات فرهنگی با ملل و اقوام مختلف جهان برای ایجاد زبان مشترک جهت گفتگو و مفاهمه ، انجام مبادلات فرهنگی ، عرضه کامل و درخور فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی ، تلاش جهت تقویت مناسبات فرهنگی ایران با سایر کشورها و سازمانهای بین‌المللی ، تلاش برای وحدت اسلامی ، معرفی و عرضه صحیح مکتب اهل بیت (ع) و برنامه‌ریزی و حرکت در راستای هدف مقدس گفتگوی ادیان و گفتگوی تمدنها از جمله اهداف این سازمان است . سازمان ما به مثابه پلی میان فرهیختگان ، علما ، دانشمندان دینی و دانشگاهی و هنرمندان ایرانی با جهان خارج است تا در سایه این تبادلات فکری و اندیشه‌ای بتوانیم برای ایجاد جهانی قابل زیست ، از طریق درک مشترک ، به زبان مشترک دست یابیم . شورایی از نخبگان ، اندیشمندان و علمای حوزه و دانشگاه ، پس از ترسیم چارچوبهای کلی سیاستهای سازمان و تبیین اهداف آن ، رئوس وظایف محوله را نیز فهرست کردند و سفیران فرهنگی ایران زمین ، در دو حوزه ستاد و صف ، آماده شدند تا به سوی اهداف تعیین شده حرکت کنند .
● اهداف سازمانی
سیاستگذاری و هماهنگی کلیه فعالیتهای فرهنگی و تبلیغی در خارج از کشور - نظارت بر حسن اجرای موافقتنامه‌ها و برنامه‌های مبادلات فرهنگی ، هنری و تبلیغی جمهوری اسلامی ایران با سایر کشورها - تهیه ضوابط و مقررات انتشار کتب ، نشریات و سایر محصولات فرهنگی برای خارج از کشور و نظارت بر حسن اجرای آن - مطالعه و بررسی به منظور شناخت شیوه‌های مطلوب معرفی علوم ، معارف ، فرهنگ و تمدن اسلامی – ایرانی - انجام مطالعات و تحقیقات فرهنگی – بین‌المللی و حمایت از پژوهشهای اسلامی و ایرانی - انجام مطالعات در زمینه شناخت ادیان ، فرق ، فرهنگ ملل و ساختار جریانهای فرهنگی در جوامع مختلف - شناخت جمعیتها ، انجمنها و شخصیتهای فرهنگی و مذهبی جهان و فراهم کردن زمینه‌های همکاری فرهنگی ، علمی ، آموزشی ، هنری ، جهانگردی ، خبری ،‌ مطبوعاتی ، ورزشی و امدادی و در صورت ضرورت شرکت در جلسات سازمانهای فرهنگی منطقه‌ای و بین‌المللی - کمک به ایجاد و گسترش فعالیتهای دانشگاهی در خارج از کشور - ایجاد ، توسعه و اداره کلیه نمایندگیهای فرهنگی ایران و مراکز اسلامی و فرهنگی وابسته به جمهوری اسلامی ایران در خارج و تعیین نمایندگان فرهنگی و نظارت بر اجرای وظایف آنها - برگزاری گردهمایی‌ها ، جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های فرهنگی ، تبلیغی و مراسم عمومی درخارج از کشور - اشاعه و گسترش زبان و ادبیات فارسی ، تاسیس و تقویت کرسیهای زبان فارسی و ایرانشناسی در دانشگاههای دیگر کشورها - تالیف ، ترجمه و انتشار کتب و نشریات مناسب به منظور معرفی علوم ، معارف ، فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی و تبادل فرهنگی با سایر کشورها - ایجاد و حفظ ارتباط با ایرانیان خارج از کشور با هدف حفظ هویت ملی و اسلامی آنان سازمان دارای شخصیت حقوقی مستقل رسماْ وابسته به وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی است و براساس رهنمودهای مقام معظم رهبری و تصمیمات شورای عالی با رعایت سیاست خارجی نظام، منحصراْ بر طبق مقررات این اساسنامه فعالیت می کند و شمول قوانین و مقررات عمومی دولت بر‌آن مستلزم ذکر نام خواهد بود.
با تصویب این اساسنامه و تنفیذ آن از سوی مقام معظم رهبری آن بخش از اختیارات، وظایف و امکانات انسانی و مادی و اعتبارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، وزارت امورخارجه و سازمان تبلیغات اسلامی که به فعالیتهای فرهنگی-تبلیغی در خارج ازکشور مربوط است، به سازمان منتقل می شود و هیچیک از دستگاههای دولتی یا سازمانهایی که ازکمکهای دولت استفاده می کنند رأساْ مجاز به انجام فعالیت فرهنگی تبلیغی در خارج ازکشور نمی باشند
شورای عالی مرکب از ۱۱ عضو به شرح زیر می باشد که با حکم مقام معظم رهبری منصوب می شوند:
الف) سه نفر از شخصیتهای علمی و فرهنگی به انتخاب معظم له
ب)وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی (رئیس شورا)
ج) وزیر امور خارجه
د) رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی
هـ) رئیس سازمان تبلیغات اسلامی
و) دبیرکل مجمع التقریب
ز ) دبیرکل مجمع جهانی اهل البیت (ع)
ح) معاون روابط بین المللی دفترمقام معظم رهبری
ط ) رئیس سازمان
● تشکیل بزرگترین قطب فرهنگی در اقص نقاط جهان
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در حالی سال تاسیس خود را می گذراند که توانسته است با مدیریت جدید و سازماندهی شده و همچنین مطابقت فعالیت های خود با مهندسی فرهنگی کشور کارنامه درخشان فرهنگی و غنی خود را برای عرضه فرهنک ایرانی و اسلامی به مخاطبان و بویژه برای کشورهای که دوست دارند به هر دلیلی ایران و دستاوردهای غنی آن را بشناسند و یا آن را برای ملت خود بشناسانند.
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در مدت حیات فرهنگی خود توانسته است تنوع فرهنگی و غنا و پویایی ایران اسلامی را برای تحقق آرامش و دوستی وجلب محبت و ایجاد حس مدارا جویی خود را به بسیاری از کشور های جهان معرفی نماید.
در آستانه تدوین برنامه پنجم توسعه ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در بسیاری از کمیسیون های برنامه پنجم حضور دارد ودر تلاش است تا یک بسته فرهنگی ویژه‌ای را در برنامه پنجم پیش‌بینی نماییم.
برای معرفی فرهنگ ایران اسلامی و شناخت فرهنگهای دیگر ملل نیاز به مشارکت بیشتر و متقابل در سازمانها و ساختارهای فرهنگی و بین‌المللی داریم و باید تعریف جدیدی از ارتباط منطقی با سازمانهای بین‌المللی در دستور کار قرار گیرد.
با توجه به گستردگی ارتباطات جمعی ، بعضی از کشورها سعی می کنند از تمام ظرفیتها برای تضعیف فرهنگ ها استفاده کنند و یا روشهایی مختلف برای رسیدن به منافع خود استفاده می‌کنند که این روشها بسیار پیچیده ، نامدرن و بعضاً نامحسوس شده است و شناخت این روشها از وظایف عمده سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی می‌باشد روشهایی که موجب تهاجمات فرهنگی می‌شود.
امروزه عواملی چون سلطه اومانیسم و سکولاریزم و همچنین شرایط زندگی ماشینی، باعث می‌شودکه فرهنگ بسیاری از جوامع مورد تهدید قرار بگیرد و به اخلاق و معنویت نیز لطمه وارد شود.بنابراین وظیفه اصلی ما این است که از ارزشهای معنوی دفاع کنیم و برای دفاع کردن جریان سازی نماییم.
از آنجا که بین سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با ارگانهای فعال در خارج از کشور از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، وزارت امور خارجه ، مجمع جهانی اهل بیت و مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی همکاری متقابلی وجود دارد، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با رویکرد مدیریتی و برنامه ریزی جدید در تلاش است که یک مجموعه فرهنگی را در برنامه سال ۸۸ برای تمامی کشورها و با توجه به توانائیهای سازمان یونسکو و تنوع حضور این سازمان در کشورهای مختلف این مجموعه فرهنگی را طراحی نماید.
● رایزنان فرهنگی و فعالیت آنها بر اساس سلایق شخصی نیست
فعالیت و ارتباط فرهنگی بین کشورها با ارتباط سیاسی و اقتصادی میان آن ها متفاوت است و به دلیل شفافیتی که این نوع ارتباط دارد، هیچ مشکلی برای تبادل اطلاعات و نظرات میان رایزنان و سازمان نداریم. تکنولوژی و فضای مجازی هم این مساعدت را می کند که به صورت منظم با هم ارتباط داشته باشیم.
از آن جایی که چندان راجع به فعالیت رایزنان فرهنگی و وظایفشان صحبتی نشده، این سوال برای بسیاری از ایرانیان مطرح است که ارتباط رایزنان پس از ورود به محل ماموریت با داخل کشور چگونه است.
رایزنان فرهنگی در واقع نمایندگان فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور هستند و می توان آن ها را چشم، گوش و دست نظام برای فعالیت های فرهنگی در خارج از کشور دانست. رایزنان فرهنگ در دو قسمت عمده فعالیت دارند؛ ابتدا این که از تمام توان فرهنگی کشور برای انتقال فرهنگ به کشور محل ماموریت و مخاطبان خارجی بهره ببرند و دیگر این که رخدادها، ظرفیت ها و توان فرهنگی کشور محل ماموریت خود را رصد کند.
یک رایزن در انجام ماموریت اول، خود را تنها نماینده سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی نمی بیند، بلکه کانال ارتباطی فرهنگی تمام دستگاه های فرهنگی در کشور محل ماموریت است. از آن جایی که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی مسئولیت ایجاد هماهنگی بین کل دستگاه های فرهنگی کشور را داراست، لذا رایزن فرهنگ هم فردی است که خود را نماینده تمام دستگاه های فرهنگی کشور می داند و تلاش می کند از محصولات و تولیدات آن ها استفاده کند.
در مدت این سه سال رایزن می کوشد تحولات، رخدادها و ویژگی های فرهنگی کشور میزبان را رصد کند و پس از ایجاد شناخت توان فرهنگی، با مراکز و شخصیت های فرهنگی آن کشور ارتباط برقرار کرده و نقاط مشترک فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و کشور مورد نظر را بیابد. هم چنین زمینه های فعالیت فرهنگی بین دو کشور، خلاها، نیازها و حتی تهدیدهایی که از سوی آن کشور نسبت به ما وجود دارد را شناسایی کند.
فعالیت و ارتباط فرهنگی با ارتباط سیاسی، اقتصادی و ... متفاوت است و به دلیل شفافیتی که این نوع ارتباط دارد، هیچ مشکلی برای تبادل اطلاعات و نظرات میان خودمان؛ رایزنان و سازمان نداریم. تکونولوژی و فضای مجازی هم این مساعدت را می کند که به صورت منظم با هم ارتباط داشته باشیم.
ارتباطات فرهنگی ما با دیگر کشورها قانون مند و ضابطه مند باید باشد. روش عقلایی این است که رایزنان فرهنگی، تجربیات خود را پس از اتمام ماموریت به رایزن جدید منتقل کنند تا زمان برای یک روند تکراری به هدر نرود. از طرفی به این منظور که ارتباطات فرهنگی ما با دیگر کشورها قانون مند و ضابطه مند باشد و اهداف فرهنگی مان دستخوش نظرات اشخاص نشود؛ با انجام مطالعه ای عمیق فعالیت های سازمان بر اساس اهداف و سیاست های فرهنگی شکل گرفته اند که هر راهکار و اقدامی مبتنی بر آن هاست.
از تلاش های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی این است که اهداف و سیاست ها و استراتژی فرهنگی را از قالب یک راهبرد کوتاه مدت یک ساله خارج کرده و در قالب راهبرد میان مدت سه ساله انجام دهیم و تلاش ها برای این اتفاق، شروع شده و در پایان هفتمین هم اندیشی رایزنان فرهنگی که چندی پیش برگزار شد، سند راهبرد سه ساله را تدوین سد. معنای راهبرد سه ساله این است که تمام مجموعه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در کنار دستگاه های فرهنگی کشور در یک سیستم و مجموعه فکری هماهنگ و هم جهت عمل می کنند و در این مجموعه سلیقه شخصی افراد -نمی گوییم اصلا موثر نیست- نقش زیادی نخواهد داشت.
این راهبرد سه ساله مبتنی بر اسناد فرهنگی نظام چون سند چشم انداز بیست ساله، برنامه چهارم توسعه، مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجمع تشخیص مصلحت نظام، نظرات و فرمایشات مقام معظم رهبری و ... است که چارچوب های کلی و خط مشی فرهنگی کشور را تنظیم می کنند. بر همین اساس در دستورالعمل این سازمان این گونه است که رایزن جدید بتواند از تجربیات رایزن قبلی استفاده کند و در تدوین سند هم سعی شده است با اتخاذ برنامه هایی جابه جایی کمترین لطمه را به حرکت فرهنگی وارد آورد.
برای تمامی کسانی که می خواهند در محیطی غیر از محیط خودشان، کار فکری انجام دهند این مشکل وجود دارد که باید با زبان قوم مورد نظر با آن ها ارتباط برقرار کند. زبان آن قوم هم تنها مختصر به زبان محاوره نیست، بلکه زبان فکری را هم شامل می شود. برای حل این مشکل ابتدا باید مفاهمه صورت بگیرد.
برای ایجاد مفاهمه هم مهم ترین اصل پذیرفتن فرهنگ های مختلف و احترام به آن هاست. اگر قرار باشد خط قرمزی روی تمام فرهنگ ها جز فرهنگ خودمان بکشیم، امکان مفاهمه و ارتباط از بین می رود و نمی توانیم ارزش ها توانمندی و ظرفیت های فرهنگی مان را انتقال دهیم. در آموزه های اسلامی مان و هم چنین در دستور کار رایزنان فرهنگی این گونه آمده است که ابتدا وجود فرهنگ های مختلف را بپذیرند. البته این پذیرش و احترام به معنای ایمان به آن فرهنگ نیست.
ارتباط میان فرهنگ ها، ارتقایشان را و در نهایت ارتقای بشریت را به دنبال دارد. زمانی که برای یک فرهنگ احترام قائل باشیم، می توانیم از نکات مثبت آن بهره ببریم. با شناخت فرهنگ مقابل و نقاط قوت و ضعفش، یک رایزن که فرهنگ خودی را نیز خوب شناخته و از توان فرهنگی مان آگاه است، می تواند از آن دفاع کرده و فرهنگ ایرانی اسلامی را تبلیغ و تبیین کند. البته سخت است اما ممکن و نسبی. هر چه شناخت یک رایزن نسبت به فرهنگ کشور میزبان عمیق تر باشد، طبیعی است که کارآمدی بیشتری دارد و تلاش در برنامه های آموزشی این سازمان هر چه عمیق تر کردن این شناخت است.
یک رایزن باید نسبت به فرهنگ شناخت داشته باشد و ابعاد مختلف آن را بداند. البته این به معنای مهارت در تمامی حوزه های فرهنگی نیست اما می بایست نسبت به زمینه های مختلف فرهنگی شناخت کلی داشته باشد. هم چنین یک رایزن باید به فرهنگ خودی مومن باشد. مثلا اگر فردی نسبت به زبان فارسی اهتمام خاصی نداشته باشد و چندان به دنبال پاس داشتنش نباشد، به طور حتم نمی تواند برای گسترش زبان فارسی در خارج از کشور نماینده خوبی باشد و از جان و دل مایه بگذارد. علاوه بر این که رایزن لازم است نسبت به فرهنگی ایرانی و اسلامی اعتقاد عمیق داشته باشد، باید یک مدیر خوب فرهنگی هم باشد. شناخت و ایمان به تنهایی کافی نیست. رایزن باید بتواند ارتباطات خوبی برقرار کند، اولویت ها را تشخیص دهد، آینده نگری داشته باشد، استراتژی کار را تدوین کند، از ظرفیت ها استفاده کند و به طور کلی در یک سیستم عمل کند. رایزن اگر مدیر خوبی نباشد، نمی تواند از توان فرهنگی کشور خود استفاده کند.
فاکتورهایی چون این که رایزن به زبان کشور مورد نظر مسلط باشد، بداند که در یک مجموعه کار می کند و در نهایت این که با تجربه باشد. تلاش در سازمان بر این است که در انتخاب رایزنان فرهنگی این مسائل را در نظر گرفته شود. اما نمی توان انتظار داشت که ایده آل ترین فرد را برای تمام کشورها در نظر داشت چرا که به هر حال مشکلاتی وجود دارد.
برای داشتن تاسیس رشته مدیریت فرهنگی، برنامه آموزش رایزنان فرهنگی راسازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی شروع کرده و برای تربیت نیروی مناسب در برخی از دانشگاه ها ایجاد رشته ای با عنوان "مدیریت فرهنگی" را در نظر گرفته است. البته در این رشته هم دروس دانشگاهی و هم دروس حوزوی تدریس خواهند شد.
● توسعة فرهنگی -اولویتهای سیاست فرهنگی
اصلیترین اولویت سیاست فرهنگی برآورده نمودن آرمانها و نیازهای فرهنگی فردی و اجتماع جوامع مختلف میباشد. دستگاههای فرهنگی کشورمان بویژه سازمانهای که در تبلیغ و ترویج اصول و سیاست های فرهنگی در خارج از کشور فعالیت مستمری را دنبال می نمایند ، علاوه بر اتخاذ راهکارهای کلی برای حوزة فرهنگ و گسترش برنامه های فرهنگی از طریق مؤسسات فرهنگی ملی، به نظارت و معرفی دست نوشته های فرهنگی، هنرهای تجسمی، موسیقی، هنرهای نمایشی و فرهنگ بومی در فرا سوی مرزهامبادرت می نمایند.
کشور ایران به عنوان سرزمینی که از هزاره سوم پیش از میلاد به طور مستقیم در ارتباط با تمدن‌ها و فرهنگهای همجوار مانند بین‌النهرین و هند و ... بوده است می تواند الگوی مناسبی جهت ارائه در این میان باشد. در این ارتباط وجود تاریخ و فرهنگ سرشار از جاذبه‌های متعدد چهره‌ای زیبا و درخشان را برجای نهاده است و تمامی راهها را جهت توسعه فرهنگی به عنوان یکی از مهمترین و موثرترین انواع سیاست فرهنگی متمرکز در جهان گشوده است .
هدف ما از این نوشتار تبلیغ ، معرفی ویا جانبداری از دستگاه یا سازمان منحصر به فردی نیست بلکه حکایت آشنایی مردم کشورمان یا تفسیر سیاست های فرهنگی در خارج از کشور برای اذهان عمومی است . همانطور که اخیرا وزارت فرهنگ روسیه در اقدامی عجیب فعالیت های فرهنگی داخلی و خارجی خود را در تمام سایت های اینترنتی خود بازگو کرد . البته این کار نوعی مانور فرهنگی این کشور در نظام بین الملل برای جلب توجه کشور های دیگر بویژه همسایگان خود نیز بود.
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در جهت حمایت از طرحهای فرهنگی و ملی در خارج از کشور با هدف حفاظت از میراث فرهنگی و ادبی ، پرورش و تربیت خلاقیتهای فرهنگی و هنری و دستیابی به میراث جهانی فرهنگ و گسترش فرهنگ ادبی و اسلامی که در قرون وسطی توجه بسیار زیاد ایرانشناسان را به خود معطوف نمود از جملة، دیگر اهداف فرهنگی جمهوری اسلامی ایران را نشانه رفته است.
جهت دستیابی به غنای فرهنگی و برطرف نمودن احتیاجات و نیازهای فرهنگی سطوح مختلف جامعه جهانی ، طرح ویژه ای را با تدوین نظام مهندسی فرهنگی برای فرا سوی مرزها با ارائه نموده است.
مراکز فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به منظور انسجام در ساختار فرهنگی و گسترش فرهنگ و شاکله های فرهنگی، فعالیت های ویژه ای را در محورهای : برگزاری شب شعرهای مشترک ، هفته های فرهنگی ، هفته کتاب ،هفته فیلم ، ترجمه کتاب ، انتشار کتب ایرانشناسی و .... نموده است. با در نظر گرفتن اهمیت شگرف اهداف فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج و آشنایی با زبان بین المللی در جهان معاصر، نم های از فرهنگ ناب ایرانی و اسلامی بخش وسیعی از دنیا را فرا گرفته است که البته این وظیفه سترگ توسط سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به خوبی پی ریزی شده است.
از جملة امتیازات اشاعه فرهنگ ایرانی را می توان به ابتیاع آثار هنری هنرمندان معاصر کشور به منظور غنا بخشیدن به میراث هنرهای معاصرجهان ، جمع آوری آثار هنری، نمایش آثار هنری در موزة هنرهای معاصر تمام کشورها ، پشتیبانی از نمایشگاههای مختلف فرهنگی و هنری، برپایی نمایشگاههای کوچک سیّار و توسعة هنرهای زیبای ایرانی در خارج از کشور از طریق سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در نمایشگاههای هنری کشورها اشاره نمود.
اولویت بعدی ارائه چهره فرهنگی کشورمان در خارج از کشور، حمایت، بسط و گسترش صنعت موسیقی میباشد. به این منظور انجمن های موسیقی کشورمان بویژه موسقی سنتی جهت ارزیابی و اجرای برنامه های موسیقی و پروژه های ارائه شده با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی همکاری مستمر دارند.
اصولا بسط و گسترش فعالیتهای فرهنگی در خارج از کشور درهجمه چنین فعالیتهایی، از سوی سازمانهای جهانی نظیر سازمان یونسکو (UNESCO) و سازمان بین المللی گسترش فرهنگ تشویق و پیگیری می شود و از سوی فستیوال هنرهای بومی، سازمان بین المللی مطالعات فرهنگ عامه و فدراسیون بین المللی گروه های هنری فولکلور حمایت و پشتیبانی میگردد.که الحمد لله کلیه سازمانهای وابسته به سازمان ملل متحد مثل یونسکو و سازمان بین المللی گسترش فرهنگ از فعالیت های منحصر به فرد جمهوری اسلامی ایران اطلاع دارند و تایید کننده برنامه های فرهنگی و بشر دوستی کشورمان در مسیر شعار گفتگوی ملتها و تمدنها می باشد.
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی از طریق برقراری ارتباط با چنین سازمانها و نهادهایی و با مشارکت وزارتخانه های فرهنگ کشورها ، در جهت ارتقاء فرهنگ کشور به سازماندهی و حمایت از برنامه ها و پروژه های فرهنگی ایران در خارج از کشور مبادرت می نماید.
● تمرکز زدایی در مقابل تمرکزگرایی
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی مسؤولیت اداره و نظارت بر پشتیبانی بیش از۶۰نمایندگی فرهنگی و خانه های فرهنگی دولتی رادر خارج از کشور برعهده دارد. تعداد۱۶ نمایندگی فرهنگی در کشورهای اروپایی و آمریکایی ، تعداد۲۷نمایندگی در قاره آسیا واقیانوسیه و در آخر تعداد ۲۵ نماینده فرهنگی درکشورهای عربی و آفریقایی در سراسر دنیا به امر فرهنگی مشغول به کار هستند.
متاسفانه فعالیت ها و برنامه های فرهنگی و زحمات و تلاش های نمایندگان فرهنگی در خارج از کشور بازتاب مطلوبی توسط رسانها نداشته است . و این امر به چندین علت می تواند قابل ارزیابی باشد. در برخی از کشورهای آفریقای و جود خبرگزاری و یا استفاده از اینترنت جهت ارسال و مبادله اخبار و اطلاعات و مسائل دیگرجود ندارد.و یا ساعات متفاوت رسمی در ارسال اخبار در دیر یا کند ارسال شدن اخبار اهمیت بسزایی دارد اما اکنون در سویی نیستیم که توجیهات نا مطلوبی برای برخی اتفاقات داشته باشیم.
مؤسسات فرهنگی فعال کشور و مؤسسات فرهنگی خارجی، که اخیراً به فعالیتهای هنری و نشر آثار هنری و فرهنگی در کشورمان میپردازند کمک های شایانی در جهت بهتر شناساندن رویداده ای فرهنگی ایران در خارج داشته است.
در حال حاضر رویکردهای جدید فرهنگی که منطبق با نظام مهندسی کشور است در این سازمان بوجود آمده است در مواجهه با نیازمندیهای حوزة فرهنگ انعطاف پذیرتر عمل کرده و انطباقپذیرتر میباشند.
● روابط بین الملل فرهنگی
پس از انقلاب اسلامی کشورمان و نوسامانی سیاست فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به طراحی برنامه های دراز مدت فرهنگی در ساختارهای بین المللی و مؤسسات فرهنگی خارج از کشور مبادرت نمود. براساس این شیوة جدید، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی که در سالهای بعد پا به عرصه فرهنگی کشور نهاد ،توجه خود را به برقراری رابطه با تمام کشورها نمود.سازمان یونسکو (UNESCO) و سایر کشورهای علاقه مند به برقراری رابطه با جمهوری اسلامی ایران مبادرت نمودند. این سازمان، راهکارهای جدی جهت بهبود و افزایش حوزة عملکرد بخش فرهنگ کشور اتخاذ نموده است که از جمله اهداف اصلی راهکار مذکور می توان به حضور فرهنگی در مجامع فرهنگی، ارائه فرهنگ کشور به سازمانهای اروپایی، آسیایی و آفریقایی ، حضور در برنامه های چند جانبه فرهنگی و تشویق و ترویج تنوع فرهنگی اشاره نمود. مشارکت در برنامه های ارزیابی سیاست فرهنگی ، همکاری با شورای فرهنگی اروپا، سازمان یونسکو (UNESCO) ، پیشرودر زمینة دموکراسی فرهنگی، اصلاح و نوسامانی ساختاری بخش فرهنگ در خارج، اختصاص بودجه به توسعة هنر و فرهنگ و همکاری با پروژه های فرهنگی دیگر کشورها از جمله هفته های دوستی که در ایران و خارج انجام می شود از جملة دستاوردهای اخیر همکاریهای بین المللی فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی محسوب میگردد.
موفقیتهای عظیم پروژه های فرهنگی وبرنامه ریزی شده توسط این سازمان برای کلیه نمایندگی های خود در زمینة میراث فرهنگی و گسترش معارف اسلامی اهل بیت (ع) نظیر جشن ها و مناسبت های سوگواری در کشورهای گوناگون که موفقیت آمیز بوده در جذب افکار عمومی مردم دنیا نقش اساسی در حیات فرهنگی و اسلامی در تمام کشورها بویژه کشورهای آسیایی و آفریقایی داشته است. در نظر گرفتن حلقه‌های ارتباطی موثر در پیشبرد فرهنگ بین الملل یعنی فرهنگ، مخاطب و جامعه ضروری است، لذا ایجاد ارتباط و اینکه کدامیک از سه راس مثلث فرهنگ، مخاطب و جامعه در جهت دادن به پیشرفت فرهنگ بین الملل موثرند و یا بهتر بگوییم خیزش بین الملل به واسطه کمک رسانی کدامیک بهتر و وسیع‌تر می‌تواند پیشرفت کند ضروری به نظر می‌رسد.
ایران به عنوان یک کشور جهان سوم و در حال پیشرفت نیز از این فرایند مستثنی نبوده و می توان جایگاه آن را با توجه به حوزه های گوناگون اقتصادی، سیاسی، فناوری و فرهنگی نسبت به پدیدة جهانی شدن بررسی کرد.
این مقاله در جستجوی فرصت ها و تهدیدهای ایران در حوزة فرهنگ خواهد بود. مهم آن است که ظرفیت ها و توانایی های کشور را بازشناخته و با دیدی واقع بینانه، خردورزانه و به دور از احساسات سطحی و شعاری، رویکردی سنجیده در پیش گرفت و با بهره گیری از فرصت های موجود باید چالش های پیش رو را به مجالی برای به دست آوردن منافع ملی تبدیل کرد. لذا آنچه در این مقاله آمده، به بررسی پیامدهای احتمالی جهانی شدن ایران می پردازد.
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در دوران کنونی، همه عرصه ها و گستره های خیزش فرهنگی را در خارج از کشور در نور دیده است و جامعه، فرهنگ و تمدنی نیست که اثر گذاری های فرهنگی ایران را در خود ندیده یا لمس نکرده و یا با برخی از باورهای فرهنگی آن آشنا نشده باشد.
به گزافه نرفته ایم و نگفته ایم که این سازمان با همکاری دیگر دستگاهها در خارج از کشور خود را با روند شتابان فرهنگ وفق داده است . فرهنگ پاک ایرانی که خلاء های فرهنگی جهان را با پرتوهای معنوی جهانی شدن پر کرده است همه ذهن ها و اندیشه ها را به خود معطوف کرده است.
گرچه جلوه های فرهنگ ایرانی خود را در عرصه ها و فستیوال های فرهنگی جهان با مساعدت های این سازمان نشان داد ه است، اما به سرعت تبادلات و تعاملات فرهنگ و اندیشه را نیز در پی آورد و این فرایند به گونه ای بوده است که امروز برخی از فراگیر شدن فرهنگ حاکم بر کل جهان سخن می رانند.
● سیطره ادبیات فارسی
این سازمان در حیطه گسترش زبان و ادبیات فارسی و ایجاد کرسی های آموزش زبان فارسی فعالیت های بسیار مؤثر و خوبی را در بیشتر کشورهای دنیا به ثبت رسانده است. بطوریکه ماهانه دهها نفر فارسی آموز در ایران و در کشور خود موفق به گذراندن این زبان و اخذ گواهینامه نائل می شوند.این بخاطر آن است که ایران به هردلیل در صدر اخبار جهان قرار دارد . و این عمل و گسترش و حفظ برای آموخته ها توسط سازمان فرهن گو ارتباطات اسلامی صورت می گیرد.
زبان و ادبیات فارسی به عنوان دومین زبان جهان اسلام و زبان حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی، با هزاران آثار گران سنگ در زمینه های مختلف ادبی، عرفانی، فلسفی، کلامی، تاریخی، هنری و مذهبی همواره مورد توجه و اعتقاد ایرانیان و مردمان سرزمینهای دور و نزدیک بوده است. علیرغم حوادث و رویدادهای پر تب و تاب و گاه ناخوشایند سه سده اخیر، باز هم این زبان شیرین و دلنشین در دورترین نقاط جهان امروزه حضور و نفوذ دارد.
این حضور و نفوذ حکایت از آن دارد که در ژرفای زبان و ادب فارسی آنقدر معانی بلند و مضامین دلنشین علمی، ادبی، اخلاقی و انسانی وجود دارد، که هر انسان سلیم الطبعی با اطلاع و آگاهی از آنها، خود بخود به فارسی و ذخایر مندرج در آن دل می سپرد. اگر چنین نبود، ترجمه و تألیف هزاران کتاب و مقاله از سوی خارجیان درباره آثار جاودان و جهانی ادب فارسی مانند؛ شاهنامه فردوسی، خمسه حکیم نظام گنجوی، گلستان و بوستان شیخ اجل، مثنوی مولانا جلال الدین بلخی، غزلیات خواجه حافظ شیرازی و رباعیات حکیم عمر خیٌام چهره نمی بست و هزاران ایرانشناس و ایران دوست غیر ایرانی دل و عمر بر سر شناخت، فهم، تفسیر و ترجمه این آثار ارزنده در نمی باختند.
زبان فارسی به عنوان یکی از زبانهای اسلامی، و زبان حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی علاوه بر ایران، در سرزمینهایی مانند؛ هند، افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، بنگلادش، ازبکستان، ارمنستان و آذربایجان هنوز هم علاقه مندان و هواداران بسیاری دارد. در میان این کشورها، کشور هند وضع خاصی دارد. چرا که زبان فارسی قریب به هزار سال زبان دین و زبان رایج در دادگاهها و دربارهای آن بوده است.
به طور کلی می توان گفت که موفق شدن در عر صه جهانی شدن دارای عناصری مانند کاهش هزینه های تحمیلی زمان، مکان و فضا بر ارتباطات و حمل و نقل، فرسایش و فروریزی مرزها، افزایش و بستگی متقابل انسان ها در سطح جهان و همسانی ساختاری و نهادی جوامع مختلف می باشد که این سیاست ها هم اکنون روند و خیزش بسیار مناسبی را در دنیا توسط این سازمان دنبال می شود.
● چالشهای فرا راه
روزگار پیشین ایران، درخشان و دارای نقشی تأثیر گذار در میراث بشری است، امروزه ایران دارای این جایگاه است و در فضای بین الملل، کشوری پیشرفته محسوب می شود. به نظر می رسد که در ساحت فرهنگ و سیاست، ایران دارای توانمندی های خوبی است که می تواند با تکیه بر آنها خود را در جایگاه شایسته قرار دهد. فرهنگ، دروازة ورود هر کشور برای تأمین منافع ملی است و از اینرو در این زمینه اگر ایران مانند هر کشوری دیگر، سنجیده و سنجش گرانه عمل نکند، از فضای به وجود آمده، نه تنها سودی نخواهد برد بلکه آسیب های فراوانی در ساحت های گوناگون فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خواهد دید. بنابراین سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با تلاش های فرهنگی خود آسیب ها و فرصت های موجود راشناسایی و درباره آنها چاره اندیشی کرده است.
این سازمان در جایگاه و نظام مهندسی فرهنگی کشور از اهمیت فوق العاده برخوردار است .خط مقدم فرهنگی کشور محسوب می شود و انتظارات و توقعاتی که از این سازمان دارند بسیار بالا می باشد . پس برای مطرحتر شدن باید به نیازهای فکری و هجمه های فرهنگی پیشه رو بیشتر توجه شود.البته بسیاری از کارشناسان فرهنگی و بین المللی صحه بر موفقیت این سازمان در عرصه بین الملل دارند و صحت گواهی این مدعا مطالب بالا و بعدی این مقاله می باشد.
پس از انقلاب اسلامی و با توجه به رویکردی که اتخاذ شد، تقابل ها و تضادهای شدیدی بین دیدگاه ایران و کشورهای دارای منفعت پیش آمد. موقعیت ژئوپلتیک و راهبردی ایران، جایگاه برتر کشور ما در انرژی های نفت و گاز و طرح آن به عنوان قلب انرژی جهان، ارائه دیدگاهی متفاوت در تقابل با ایدئولوژی های سرمایه داری و سوسیالیسم و ارتقاء جایگاه معنوی ایران در جهان اسلام، نگاه ها را به سوی این کشور معطوف کرد، آن را در موقعیتی حساس و برتر قرار داد و موجب بیداری مسلمانان و باور آنان به داشته های تمدنی شان گردید، از اینرو این کشور علاوه بر آن که به طور ناخواسته متأثر از دغدغه های جهانی است، باید فشار قدرتهای بزرگ و دغدغه های ساختگی آنان را نیز تحمل کند. البته باید به یادداشت که ضرورتاً میان استقلال خواهی و رابطه با قدرت های بزرگ، منافاتی وجود ندارد. گاه از رابطه با این قدرت ها می توان منافع بسیاری نیز به دست آورد.
فعالیت های فرهنگی توسط سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در خارج از کشور، چارچوب اصلی حوزة فرهنگ کشور محسوب شده و قیمومت و نظارت فرهنگی بر تمامی قلمرو فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور را بر عهده دارد. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در خصوص تعیین جایگاه و عملکرد فرهنگی خود ، مسؤولیت اتخاذ و گسترش راهکارها و سیاستهای کارآمد در جهت حمایت از فرهنگ کشورو گسترش و تعمیق نظام مندی و مهندسی فرهنگی خارج از کشور را به سازمان مذکور تفویض گردیده است.
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تحت نظارت مستقیم دولت قرار داشته و با کلیه دستگاههای فرهنگی که اهداف آنها همسوی فعالیت های فرهنگی در خارج از کشور است تعاملات نزدیک دارد و همکاری می نماید.
نمایندگان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج که به معرفی فرهنگ ایران در سطح ملی و فراملی مبادرت می نمایند. از جملة وظایف اصلی این سازمان است که می توان به ارائه راهکارهای فرهنگی ، ارزیابی آرمانها و احتیاجات گوناگون اجتماعات فرهنگی و اتخاذ سیاستهایی کلیدی برای حفظ و گسترش اصول فرهنگی ایران در جهت برطرف نمودن نیازهایی خواسته شده مخاطبان اشاره نمود.
اهداف و اصول کلی سیاست فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی از جملة اولویتهای اصلی این سازمان است که می توان به فراهم نمودن موقعیت و شرایط تلاقی آرمانهای فرهنگی و برطرف نمودن احتیاجات فرهنگی شهروندان ایرانی در خارج و اجتماعات محلی و ملی در خارج اشاره نمود.
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی توانسته است با تاسی در رویکردهای حفظ و گسترش صادرات فرهنگی خود( تولید ایده های فرهنگی، تکوین نظام مهندسی فرهنگی در خارج،شناساندن و ترویج فرهنگ ناب و سالم ایرانی در همه زمینه ها) به موفقیت های مهم بین المللی برسد و نم های فرهنگی خود را در تمام قاره ها تعالی و توسعه بخشد.
تشویق، حمایت و حفاظت از فعالیتهای خلاقه در حوزة فرهنگ ،حفاظت و ارتقاء هویت فرهنگی اقلیتهای قومی و نژادی ایرانیان در خارج از کشور ،حفاظت و ارتقاء موسیقی محلی سنتی برای علاقمندان خارجی و ایرانی ، حفاظت از میراث فرهنگی ملی ایرانیان در خارج ، ترویج و تشویق برقراری روابط بین المللی فرهنگی و انتقال هویت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به خارج از مرزهای کشور،گسترش روابط فرهنگی با سایر کشورهای جهان، ساماندهی مجدد نمایندگی های فرهنگی از طریق زبان دانی ، تجربه و بینش فرا فرهنگی رایزنان فرهنگی، گسترش و ایجاد زمینه مناسب برای یاد گیری زبان و ادبیات فارسی برای عموم مردم در خارج و غنی کردن کرسی های زبان و ادب فارسی در دانشگاههای بزرگ جهان ، موفق به تشکیل و ایجاد هلال فرهنگی ایران در فراسوی مرزها نموده است.
جهت غنا بخشیدن و تحکیم این نوشته و گفتار ،نمایندگان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج با مشارکت و همکاری با مقامات دولتی محلی به منظور برقراری هماهنگی میان سیاست فرهنگی ملی با سیاستهای محلی در طراحی، اجرای سیاستها و راهکارهای آن به عبارت دیگر اهداف و آرمانها باید بر برآورده ساختن احتیاجات فرهنگی اجتماعات محلی و حفظ توازن میان ساختارهای حیات فرهنگی منجر گردد.
اجرای سیستم تمرکززدایی یکی از راهکارهای اصلی این سازمان میباشد که در جهت تسهیل انتقال جامعة بیش از حد تمرکز یافته به جامعة مستقل محلی که نیازها و علائق کلی اجتماعات را برآورده میسازد گام برمیدارد. اجرای سیستم تمرکززدایی به انتقال قابلیتها و بخشی از وظایف وزارت فرهنگ به مقامات دولتی محلی بستگی دارد.
بسط و گسترش تنوع فرهنگی، تأکید بر تساوی فرهنگهای چندگانه، برقراری ارتباطات بین فرهنگی و حفظ هویت فرهنگی اجتماعات ایرانی و نژادی از جملة اصول های فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی میباشند.

علی معروفی