« آب مجازی » تجارت و ژئوپلتیک آن

كشورهای كم آب مفهوم جدیدی را به نام « آب مجازی » ـ مقدارآبی كه برای تولید كالا نیاز است ـ برای تعیین استراتژیهای تولید صنعتی و كشاورزی خود برگزیده اند .وقتی كه یك كیلو حبوبات مصرف می نمایید به طور مستقیم در تأثیر یك هزار لیتر آبی خواهید بود كه برای روییدن آن مصرف شده است و وقتی یك كیلو گوشت گاو مصرف می كنید به این نكته توجه داشته باشید كه سیزده هزار لیتر آبی را مصرف می كنید كه برای تولید این گوشت مصرف شده است. واین همان آب پنهان یا « آب مجازی» است.این گوشه ای از سخنان دانیل زیمر Daniel Zimmer مدیر شورای جهانی آب و یكی از سخنرانان جلسه «آب مجازی ؛ تجارت و ژئوپولتیك آن » در اجلاس شورای جهانی آب در روز دوشنبه ۱۷ مارس ۲۰۰۳ است . « این یكی از عواملی است كه انسانها در مصرف بیش از حد آب رفتاری غیر هوشیارانه دارند .» نوعی از تقابل و رویارویی دراستفاده از آب دربین قاره ها مشاهده می شود . مردم آسیا ، بطور میانگین ۱۴۰۰ لیتر آب مجازی در روز استفاده می نمایند ، در حالی كه اروپاییان و مردم شمال آمریكا روزانه در حدود ۴۰۰۰ لیتر آب مجازی مصرف می كنند . حدود ۷۰ درصد آب استفاده شده از سوی انسان برای تولید فرآورده های غذایی به كار می رود.
دانیل زیمر می گوید : « حجم این اختلاف ما را به این نتیجه می رساند كه رژیم مصرف آب امری بسیار مهم است . اگر مردم سراسر دنیا بخواهند آب مجازی به مقداری كه مردم آمریكای شمالی مصرف می كنند ، استفاده نمایند جهان به ۷۵ درصد آب بیشتر از آنچه در حال حاضر برای تولید غذا مصرف می شود نیازمند است ». احتمالاً هیچ راه عملی برای تجارت حجم عمده و كافی از آب خالص همچون دیگر كالاها وجود ندارد ، چراكه وزن و حجم آن عاملی بازدارنده به لحاظ قیمتی است . بنابراین یك كشور می تواند با انتخاب خود با عنوان وارد كنندهٔ آب مجازی ( در مقابل آب واقعی ) خود را از فشار بر منابع آبی اش آزاد سازد.دكتر آرژن هوئكسترا Arjen Hoekstra می گوید : « ما اولین محاسبات تجارت آب مجازی را كه در طول اجلاس به بحث گذاشته می شود ، انجام داده ایم . این محاسبات نشان می دهد كه تقریباً ۲۰ درصد آبی كه در كشاورزی مصرف می شود ، به صورت محصول به دیگر كشورها صادر می شود» .این رقمی كاملاً بزرگ است ، چراكه با توجه به استفاده پنج تریلیون متر مكعب آب در سال برای كشاورزی در جهان نشانگر تبادل یك تریلیون متر مكعب آب در تجارت بین كشورهاست.در میان كشورهایی كه بعنوان بزرگترین صادر كننده « آب مجازی » به شمار می روند ایالت متحده ، كانادا ، تایلند ، آرژانتین ، هند ، ویتنام ، فرانسه و برزیل قراردارند.دانیل زیمر می گوید : « ایالات متحده عمده ترین تولید كننده آب مجازی به دلیل صادرات كشاورزی است . در حقیقت حجم آب مجازی سالانه صادراتی توسط ایالات متحده چهار برابر كل آب سالانه مورد استفاده برای همه چیز در كشور مصر است» .تعدادی از كشورهای عمده وارد كننده آب مجازی عبارتند از: سریلانكا, ژاپن , هلند , كره جنوبی , چین , اسپانیا , مصر ,آلمان , و ایتالیا.دانیل رنوDaniel Renault از سازمان غذا و كشاورزی ( FAO ) اظهار میدارد : «روغن زیتون یك محصول بی نظیر برای تولید در مناطق آب و هوایی خشك است » روغن زیتون با كیفیت می تواند حجم عمده ای از تبادلات غذایی بین كشورها را شامل شود. تونس از جمله كشورهایی است كه به طور موفقیت آمیزی به تولید روغن زیتون به عنوان صادرات آب مجازی می پردازد .
ویلیام جی كازگروف Cosgrove William J. نایب رئیس شورای جهانی آب می گوید:«شاید به طور ناخودآگاه, تعداد زیادی از كشورهای كم آب از طریق واردات غذایی به حل تنشها و مسائل آبی خود نائل شده اند واین از طریق نقشی است كه واردات آب مجازی ایفا می نماید» حالا تجارت آب مجازی به یك تصمیم هوشیارانه كشورها تبدیل می شود.نشست اجلاس همچنین تفاوت بین «امنیت غذایی» و «سلطه غذایی» رامورد توجه قرار خواهد داد . یعنی بسیاری از كشورها خواهند توانست با توسل به تجارت آب مجازی به منظور كسب غذای كافی مورد نیاز مردمشان اقدام نمایند. اما تعداد زیادی از حكومتها نمی خواهند و یا به زبان ساده تر نمی توانند موجب وابستگی كشور خود به تجارت جهانی شوند.دانیل زیمر در این مورد می گوید: « این یك امر حیاتی برای كشورهایی نظیر هند و چین است . آنها احساس می كنند به دلیل جمعیت زیاد كشورشان بازار جهانی قادر به تأمین نیازهای غذایی آنان در شرایط بحرانی نیست . بنابراین تا آنجایی كه ممكن است آنها خواستار تأمین نیازهای غذایی خود توسط خودشان می باشند.»آقای كاز گروف می گوید : « ما ازهر چه منطقی تر و هوشیارانه تر شدن مفهوم آب مجازی حمایت می كنیم . دولتها باید به گونه ای دیگر اندیشیدن عادت نمایند. در سطح منطقه ای ما باید به این موضوع بیاندیشیم كه چگونه می توان به جای تقسیم آب به تقسیم منافع برآمده از آب دست یافت.»
برگردان: قاسم نصر

منبع : پایگاه اطلاع رسانی وزارت نیرو