جنبش احیای هویت در تاجیکستان

قانون منع حجاب به تاجیكستان راه یافت. این خبر به حد كافی شگفت انگیز است، دست كم برای مردمان پارسی گوی تاجیك كه پس از خارج شدن از پیله كمونیسم، حیات نوی خود را در منظومه تمدن پارسی و اسلامی آغاز كرده اند. تاجیك ها بیش از همه به این اتفاق حساسیت نشان دادند. واكنش آنها به تصمیمی كه در واقع تلاش برای تغییر هویت را داشت درواقع از اعتراض به نوعی پیمان شكنی بود .
سخنانی كه تاكنون نخبگان تاجیك در تقبیح تصمیم دولتمردان دوشنبه بر زبان آورده اند به وضوح رنجش آنها از این عهدشكنی را بازگو می كند. این عهد و پیمان در بهار استقلال این سرزمین به ظاهر فقیر، اما غنی از گنجینه های فرهنگ و هنر بسته شد. تاجیكستان نخستین جمهوری بود كه راه تاریخی خود را برگزید و در بحران هویت اقلیم شوروی سابق، جایگاهی بلند در شاهراه تمدن و تاریخ برای خویش معین كرد.
به این صورت بود كه تاجیكستان از گزند آشفتگی ها و منازعات همسایگان و همكیشان دیروز خویش مصون ماند و در قلب بحران جدایی طلبی آسیای مركزی «دوشنبه» به جزیره ثبات تبدیل شد.
تاكنون كه حدود ۱۶ بهار از زندگی نوین تاجیك ها می گذرد، تلاش و كوشش های نامیمونی برای برهم زدن آهنگ حركت تمدنی و تاریخی آنها انجام شده است. كمپانی ها، سفارتخانه ها و بنیادهای رنگارنگ از غرب و شرق به این سرزمین گسیل شده اند تا بلكه رنگی از ایدئولوژی خود بر رفتار و اندیشه تاجیك ها بخشند، اما نه سرمایه گذاری هنگفت آمریكایی ها و نه زرق و برق تبلیغات آنكارا و اروپا نتوانسته مردان و زنان تاجیك را از دامان تاریخ پرمهر تمدن پارسی جدا سازد.
آرامش و اعتدالی كه امروز بر این سرزمین دامن گسترده است، مرهون راه تمدنی و تاریخی است كه تاجیك ها برگزیده اند.
تضادها و كشمكش ها در این سرزمین به آسانی فرو نشست، زیرا تاجیك ها تكلیف سیاسی خویش را در كارزار بحران هویت آسیای مركزی روشن ساختند. انقلاب های رنگی پشت دروازه های دوشنبه متوقف ماند، زیرا جنبش بیداری تاریخی نیرویی بی رقیب در این سرزمین شده است . ناراضیان قومی و محلی در كولاب و جنوب تاجیكستان شمشیر جدایی طلبی را غلاف كردند چون روح همگرایی ، اقصی نقاط این جمهوری را درنوردیده بود.
بنابراین اگر نخبگان و افكار عمومی تاجیك از تصمیم جدید دولتمردان برای تغییر لباس و به هم زدن آداب پوشش برآشفته اند از آن روست كه این دست تصمیم ها، نظام هویتی تاجیك را به هم می ریزد.
هنوز هم تصور این كه «دوشنبه» تصمیمی برای تغییر آداب و رسوم اجتماعی تاجیك ها گرفته است، برای افكار عمومی این كشور دشوار است زیرا با وجود رواج برخی محدودیت ها در صحنه سیاسی تاجیكستان، فضای اجتماعی وفرهنگی این جمهوری از تنوع و آزادی دل انگیزی برخوردار بوده است.
گو این كه راه سیاست و فرهنگ و اجتماع در این سرزمین از هم جدا بوده است و تاجیك ها امور حكومت را به اهل سیاست سپرده اند، اما حكمروایی بر فرهنگ و زندگی را از حیطه اصحاب حكومت دور نگه داشته اند.
بنابراین طبیعی است كه امروز فرهیختگان تاجیك كه فرهنگ را بر سیاست مقدم و برتر می شمارند در برابر هر تعرضی از سوی قبیله سیاست به حریم فرهنگ مقاومت كنند و هیچ تحمیل و اجباری را از ناحیه سیاست ورزان برنتابند.
● پرسش و كنجكاوی دانشگاهیان
پرسش بسیاری از تاجیك ها پس از شنیدن تصمیم دولت برای منع حجاب در دانشگاه ها این بوده كه آیا به راستی حكومت رحمانف درصدد آزمودن و سنجش اوضاع جامعه بویژه دانشگاه ها است. به عبارت دیگر آیا دستور مربوط به منع حجاب یك تصمیم آزمایشی و موقتی است كه در آن دولتمردان می كوشند ذائقه اهل فرهنگ و حساسیت فرهیختگان را در مسیر پروژه تغییرات دلخواهشان بیازمایند.
شاید این روزها خیلی از دانشگاهیانی كه یك باره با دستور دولتمردان برای منع ورود دختران محجبه روبه رو شده اند در انتظار یك تكذیب نامه و یا اطلاعیه ثانوی از سوی مقام ها به سر می برند كه این دستور تحمیلی و جنجالی را برچیند، اما تا به امروز نشانه ای مبنی بر اصلاح و تغییر در این فرمان مناقشه انگیز آشكار نشده است.
آخرین خبرها از دوشنبه حاكی از آن بود كه قریب به اتفاق دانشگاه ها دستور تغییر در پوشش دانشجویان دختر را دریافت كرده اند، لذا این سؤال در اذهان اهل فرهنگ به قوت خود باقی است كه اسباب نگرانی دولتمردان از عنصر حجاب كه شاخصه تاریخی و تمدنی تاجیكان است، چیست؟
فرخ عمراف، كارشناس مركز تحقیقات استراتژیك تاجیكستان می گوید: این اقدام در جهت روی آوردن به رعایت قوانین سكولار صورت گرفته است و هدف دیگری ندارد .
اما برخی تحلیلگران این گونه اقدام دولت را پیامد تبلیغات جهانی و نگرانی از افزایش نفوذ مذهب در جامعه می دانند .« محی الدین كبیری » نماینده مجلس تاجیكستان و رئیس نهضت اسلامی تاجیكستان می گوید : مسأله حجاب را مقام های تاجیكستان به صورت سیاسی در می آورند . در همین حال «اسماعیل رحمت اف » استاد علوم سیاسی در دانشگاه روسیه و تاجیكستان می گوید : این مسئله یك قضیه حقوقی است و ارتباطی با افزایش نفوذ اسلامگرایان ندارد . فرخ عمر بر این باور است كه مقام های دوشنبه از خلأ قانون در باره حجاب سوء استفاده كرده اند و لذا به نظر او قوانین كشور به صورت مشخص این مسأله را روشن نكرده است . او می افزاید: اگر این تضاد باقی بماند با گذشت هر روز بیشتر شدت پیدا می كند .
اخیراً جمعی از دانشجویانی كه به دلیل داشتن حجاب از رفتن به دانشگاه منع شده اند به نمایندگان مجلس تاجیكستان مراجعه كرده و با رؤسای دانشگاه ها ملاقات كرده اند. به گفته این دانشجویان ماجرا از آنجا آغاز شد كه در روز ۱۲ آوریل در جمهوری تاجیكستان در كنار در ورودی دانشگاه دولتی این كشور یك گروه دختران محجبه اجتماع كردند كه به خاطر داشتن حجاب به آنها اجازه ورود به صحن دانشگاه را نمی دادند .
به گفته این دختران از ششم آوریل مقام های دانشگاه آنها را از حق ورود به كلاس های درس محروم كرده اند آنها گفتند: «از ششم آوریل سال ۲۰۰۶ ما را به كلاس درس راه نمی دهند و به بهانه های واهی می خواهند ما را از دانشگاه اخراج كنند .» آنها افزوده اند: « از روز ششم آوریل از ما درس نمی پرسند و در دفاتر حضور و غیاب نامی از ما برده نمی شود . در حالی كه هر كس در انتخاب دین آزاد است . »
این ها گوشه هایی از حرف های دختران دانشجوی تاجیكستان است كه از فقدان برهان و دلیل در تصمیم دولتمردان به تنگ آمده اند. گفته می شود، مقام های دانشگاهی تاجیكستان مقرر كرده اند كه در صورت غیبت طولانی دانشجویان محجبه، آنها را از ادامه تحصیل در دانشگاه محروم كنند و در صورت عدم تغییر در پوشش برای همیشه از دانشگاه اخراج شوند .
شاید سخن « سید احمد آدینه اف » رئیس دانشگاه ملی تاجیكستان در یك نشست با دانشجویان دختر محجبه و والدین آنها به اندازه كافی پایه های سست تصمیم مقامهای دوشنبه را روشن سازد. او گفته است: پوشیدن لباس های عریان اروپایی و در عین حال داشتن حجاب و به همراه داشتن تلفن همراه در محیط دانشگاه ، برخلاف قوانین كشور و مغایر با فرهنگ ملی تاجیكستان است، از این رو بنا بر فرمان وزیر معارف تاجیكستان ورود دانشجویان با حجاب بر سر كلاس درس ممنوع است . وی افزوده است دانشجویان باید با لباس های یگانه كه از جانب وزارت معارف كشور معین می شود در دانشگاه حاضر شوند.
گزارش ها حاكی از آن است كه مجریان تصمیم عجیب دوشنبه پس از بی اعتنایی دانشجویان و والدین آنها به روش های تهدیدآمیز برای بستن در دانشگاه ها به روی مذهبیون روی آورده اند.
یكی از مسئولان دانشگاه ملی تاجیكستان گفته است : ما تا سه بار دانشجویان را آگاه می كنیم و تذكر می دهیم و بعد از سه بار آنها را اخراج می كنیم .
در حال حاضر هر كس را كه با حجاب به دانشگاه می آید به داخل راه نمی دهیم . فرهیختگان تاجیك همه ابزار حقوقی را برای مقابله با تصمیم دوشنبه به كار بسته اند. «عبدالله عصازاده » حقوقدان می گوید : هیچ یك از قوانین كشور پوشیدن حجاب را منع نكرده است و رفتار مسئولان وزارت معارف و روسای دانشگاه ها را یك نوع نقض حقوق دانشجویان می داند . دانشجویان نیز بر این نظرند با چنین اقدامی آنها را از حق طبیعی خود باز داشته اند .
محی الدین كبیری رئیس حزب نهضت اسلامی تاجیكستان و وكیل مجلس كه چند بار با مأموران دانشگاه و دختران محجبه ملاقات كرده، گفته است: با تكیه بر ماده ششم قانون معارف كشور به شهروندان تاجیكستان صرف نظر از ملیت ، نژاد، زبان و موقع سیاسی حق تحصیل داده می شود . كبیر شكوائیه دانشجویان را تكان دهنده می خواند. دختران دانشجو گفتند : عوامل دولت خیلی روشن به ما گفتند، ما غیبت های شما را به حساب می آوریم و بر اساس غیبت ها، شما را از دانشگاه اخرج می كنیم ولی دانشجویان با وجود این سختگیری ها و راه ندادن ها به داخل دانشگاه از راه خود دست بر نمی دارند و برای احقاق حق خود مبارزه می كنند.
به آنها می گویند كه از«مسلمانان» تقلید می كنید ، در حالی كه تقلیدی در كار نیست و این تنها به عقاید و مذهب آنها بستگی دارد كه به همه ما دستور می دهد بدن خود را از نامحرمان بپوشانیم .
دختران محجبه تاجیك در آخرین اجتماع اعتراضی خود گفتند: هرگز به خاطر دانشگاه از روسری خود دست نمی كشند و حتی حاضرند برای دفاع از حقوق خود علیه رئیس جمهور تاجیكستان شكایت ببرند .
دانشجویان دختر تاجیك حتی گفته اند: در راستای احقاق حق خود به سازمان های بین المللی خواهند رفت و چنین اعلام كردند كه «ما می خواهیم این كار را با آرامش و بدون درگیری و با گفتمان حل كنیم تا باعث ناآرامی و سوء تفاهم نشود.» استادان دانشگاه دوشنبه می گویند مبارزات مسالمت آمیز دانشجویان چندان هم بی نتیجه نبوده است و به دنبال تلاش های دختران محجبه تاجیك در این قانون تا حدودی تعدیل صورت گرفته است ، چنان كه، در صحن دانشگاه ملی یك گروه از دختران گفته اند كه به آنها، مهلت یك ماهه داده شده است كه حجاب خود را به شكل زنان تاجیك در آورند.

منبع : روزنامه ایران