حرکت پوتین در جاده یکطرفه

روسیه طی سالهای اخیر دوران تنش زایی را سپری کرده است.وقوع انقلابهای نارنجی در حیاط خلوت مسکو و کارشکنی‌های اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا علیه کاخ کرملین بحرانهای متعددی را بر سر راه مقامات روسی ایجاد نموده است.هرچند که خطاهای استراتژیک ولادیمیر پوتین و همراهانش در این میان دخیل بوده است اما مسئله اصلی اینجاست که روسیه چگونه می خواهد به مسیر خود در نظام بین الملل ادامه دهد؟
هنگامی که نشست اخیر ۸ کشور صنعتی جهان در بندر هایلیگندام آلمان برگزارشد،پوتین بیش از هر زمان دیگری خود را در میان دو واژه”آمریکا”و”اروپا”سرگردان یافت.حمایت علنی نیکولاس سارکوزی،آنگلامرکل،شینزو آبه و مقامات دولت انگلستان از سیاستهای ایالات متحده آمریکا در اروپا رئیس جمهور روسیه را بر آن واداشته است تا نقش میلیتاریستی روسیه را در معادلات فراآتلانتیکی نظام بین الملل پررنگ تر نماید.روسیه در این نشست دریافت که “مقابله همه جانبه آمریکا و غرب با مسکو” به عنوان یک استراتژی کلان نانوشته توسط آنها تعریف و پذیرفته شده است .پیشنهاد ناشیانه پوتین مبنی بر استفاده مشترک واشنگتن و مسکو از پایگاه موشکی قبله در جمهوری آذربایجان نشان داد که حتی جدی ترین تلاشهای روسیه در جهت جلب رضایت کاخ سفید و اتحادیه اروپا نیز تاثیری در رفتار آنها ندارد.
اخیرا آنگلامرکل،صدر اعظم افراطی سرزمین ژرمنها حمایت خود را از استقرار طرح دفاع ضدموشکی ایالات متحده آمریکا در خاک اروپا اعلام نموده است.روسیه که طی سالهای اخیر بابرخی همراهی‌های نادرست خود راه را جهت مانور آمریکا و اتحادیه اروپا در جهت مقابله با کاخ کرملین هموار ساخته است،هم اکنون با معمایی نه چندان پیچیده روبه روست که حل صحیح آن پیش شرط خروج مسکو از وضعیت فعلی به شمار می رود.به نظر می رسد که پوتین هنوز نتوانسته است تعریف صحیحی از آمریکا و اتحادیه اروپا در سیاست خارجی مسکو ارائه دهد.به راستی نقش این دو در مناسبات خارجی روسها چیست ؟آیا آمریکا یکی ازشرکای راهبردی مسکو است یا اصلی ترین دشمن آن؟
هر چند که شواهد و مستندات دشمنی ریشه دار آمریکا و روسیه را تایید می نماید اما رفتارهای مقامات روسی در کنفرانسهای بین المللی بر خلاف این واقعیت صورت می گیرد.پوتین در فاصله سالهای ۲۰۰۰ تا کنون به حرکت خود در جاده ای یکطرفه ادامه داده است.مسیری که ناهموار بوده و مقصدی نیز در انتهای آن وجود ندارد.تاریخ روابط بین الملل و آنچه در طول چند دهه اخیر میان مسکو و واشنگتن گذشته است نشان می دهد که قرار گرفتن کاخ سفید و کاخ کرملین در کنار یکدیگر به عنوان دو شریک استراتژیک و راهبردی عملا ناممکن است،زیرا اهداف کلان این دو در تعارض کامل با یکدیگر قرار دارد.
در سالهای میانی قرن گذشته،عمده ترین اهداف اتحاد شوروی، حفظ و ارتقای امنیت ملی و نیز حفظ استیلای آن کشور بر اروپای شرقی بود. اتحاد شوروی سلطه خود را بر پیمان ورشو از طریق سرکوب انقلاب ۱۹۵۶ مجارستان ، قلع و قمع نهضت اصلاح طلب بهار پراگ در چکسلواکی به سال ۱۹۶۸، و پشتیبانی از سرکوب جنبش انسجام در لهستان در اوایل دهه ۱۹۸۰ ، حفظ نمود. همانطور که اتحاد شوروی به حفظ کنترل شدید خود بر حوزه نفوذش در اروپای شرقی ادامه می داد، جنگ سرد راه خود را به سوی تشنج زدایی متوجه ساخت، و الگویی پیچیده تر از روابط بین المللی که در آن، به روشنی دیگر شکاف مشخصی بین بلوکهای مقابل در دهه ۱۹۷۰وجود نداشت. کشورهای کمتر قدرتمند مجال بیشتری برای اظهار استقلال خود داشتند و دو ابرقدرت تا حدودی می توانستند منافع مشترک خود را با تلاش برای کنترل بیشتر بر گسترش و تکثیر تسلیحات هسته ای از طریق معاهداتی همچون سالت ۱، سالت ۲ و پیمان موشکی ضد بالستیک مشخص نمایند.
مناسبات آمریکا- شوروی درپی حمله شوروی به افغانستان در سال ۱۹۷۹ برهم خورد.انتخابات ریاست جمهوری آمریکا سال ۱۹۸۰ و انتخاب رونالد ریگان، به عنوان یک ضدکمونیست افراطی و جنگ طلب نیز در این راستا تاثیر گذار بود. اما با فروپاشی اتحاد شوروی در سال ۱۹۹۱، روسیه جایگاه خود را به عنوان ابرقدرت که درپی پیروزی در جنگ جهانی دوم به دست آورده بود، از دست داد.از آن پس روسیه با تکیه بر منابع باقیمانده و افسران زبده ای که درزمان حاکمیت کمونیستها وجود داشتند پا به عرصه مناسبات جهانی گذاشت که در زمان ریاست جمهوری بیل کلینتون و بوریس یلتسین روابط آمریکا و روسیه حالتی ساکن داشت .
پس از بحران مالی سال ۱۹۹۸، یلتسین در پایان دوره زمامداری سیاسی خود قرار گرفت.در آستانه سال۲۰۰۰ میلادی ، یلتسین استعفای خود را اعلام نمود، و دولت را به دست ولادیمیر پوتین سپرد.پوتین یک افسر سابق (کا.گ.ب) و رئیس سازمان جانشین (کا.گ.ب) پس از شوروی سابق بود. در مارس سال۲۰۰۰، رئیس جمهور تازه کار به سادگی رقبای خود را در انتخابات ریاست جمهوری شکست داد، و در اولین دور رای گیری پیروز شد. در سال ۲۰۰۴، او ۷۱% آراء را به دست آورد و متحدین وی نیزدر انتخابات پارلمانی پیروز شدند. با سرکار آمدن بوش و پوتین این مناسبات به سوی تنش زایی مجدد پیش رفت.پوتین در صدد احیای قطبیت مسکو در جهان بود و آمریکا در صدد حفظ خود به عنوان تک ابرقدرت جهان.از این رو منافع زیرساختی این دو با یکدیگر در تعارضی کامل قرار گرفته است.در این میان هرگونه لاپوشانی روسها جهت کمرنگ نمودن این تعارض به ضرر آنها خواهد بود.
وقوع انقلاب نارنجی در اوکراین و انقلاب مخملین در گرجستان معادلات سیاسی آسیای مرکزی را به ضرر روسیه ترسیم نموده است.مقامات روسی پس از وقوع این انقلابها رفتار و واکنشی مناسب و کارآمد را از خود نشان ندادند و همین مسئله کاخ سفید و اتحادیه اروپا را حریص تر نموده است.استقرار سیستم دفاع ضدموشکی آمریکا در چک و لهستان به معنی تهدید مستقیم روسیه از سوی واشنگتن خواهد بود.مسلما دولتهای اروپایی وابسته به آمریکا مانند انگلستان ،آلمان و فرانسه نیز به صورت علنی یا غیر علنی از این طرح حمایت خواهند کرد،زیرا تحدید منابع و قدرت روسیه از اصلی ترین اهداف آنان به شمار می آید.مسکو طی هفته های اخیر اقدامات قابل تاملی انجام داده است که جملگی در راستای مقابله علنی مسکو با سیاستهای آمریکا و اتحادیه اروپاست. بر افراشتن پرچم روسیه در آبهای اقیانوس منجمد شمالی که به معنای ادعای حاکمیت روسها بر نیمی از قطب شمال و منابع نهفته در آبهای این منطقه است شوک تازه ای را بر پیکره کشورهای اروپایی وارد ساخته است.بازدید اخیر پوتین از پایگاهی موشکی در ۵۰ کیلومتری شمال سنت پترزبورگ نیز به شدت کاخ سفید را به وحشت انداخته است.
رئیس جمهور روسیه اخیرا اعلام کرده است که ایستگاه راداری جدید کشورش در نزدیکی سن پترزبورگ اولین مرحله از یک برنامه دفاع هوایی گسترده است که تا سال ۲۰۱۵ میلادی به پایان خواهد رسید.
این اولین اعلامیه علنی درباره چنین برنامه ای است؛ روسیه گفته است که سیستم دفاع هوایی خود را در پاسخ به طرح آمریکا مبنی بر استقرار سپر موشکی در شرق اروپا ارتقاء خواهد داد.ایستگاه راداری روسیه در روستای “لختوسی” در۵۰ کیلومتری شمال سن پترزبورگ از دسامبر سال ۲۰۰۶ فعال بوده و می تواند منطقه بین قطب شمال و آفریقا را دیده بانی کند.پوتین از این برنامه با عنوان را توسعه مدرن نیروهای مسلح یادکرده است.
آمریکا در ماه ژانویه سال جاری (۲۰۰۷) به لهستان و جمهوری چک پیشنهاد داد تا یک سامانه دفاع ضد موشکی شامل ۱۰ موشک رهگیر در لهستان و یک سیستم راداری را در خاک آنها مستقر کند.ایالات متحده توجیه خود را از این اقدام مقابله با تهدیدات موشکی کشورهایی مانند ایران و کره شمالی اعلام کرده‌است ،اما به باورکرملین هدف استقرارچنین سامانه ای ازسوی آمریکا دراروپای شرقی، کنترل و تسلط بر سیستم های موشکی روسیه است.
آنچه مسلم است اینکه حرکت پوتین در جاده یک طرفه به نقطه پایان خود نزدیک می شود.رئیس جمهور روسیه اخیرا تلاش می کند تا به سوی واقع بینی بیشتر گام بردارد و مخالفت علنی و موثر خود را باسیاستهای آمریکا به تصویر کشد.در نشست اخیر بی‌شک نیز این مسئله به خوبی قابل مشاهده بود.اعتماد یکطرفه روسیه به آمریکا اقدامات مسکو جهت تنش زدایی با واشنگتن تا کنون نتیجه و ثمری برای کاخ کرملین به همراه نداشته و تنها باعث عقبگرد پوتین شده است.پوتین تصمیم گرفته است تا مخالفت خود با سیاستهای واشنگتن،اتحادیه اروپا و ناتو را علنی تر سازد و از طریق مقابله مستقیم در صدد پاسخ به آنها بر آید.
رئیس‌جمهور روسیه قول داده است در پاسخ به طرح‌های آمریکا برای استقرار سامانه‌ سپر دفاع موشکی در شرق اروپا توان نظامی کشورش را تقویت کرده و عملیات‌های جاسوسی روسیه در خارج را گسترش دهد.
به اعتقاد پوتین اوضاع و شرایط جهان و منافع بین‌المللی سرویس اطلاعات خارجی را ملزم به افزایش دائم توانایی هایش به خصوص در حوزه‌ اطلاعات و تحلیل داده‌ها می‌کند. سرویس اطلاعات خارجی روسیه جایگزین ک.گ. ب شده است. البته رئیس جمهور روسیه در اقدامی زیرکانه کشورهای مورد هدف خود را نام نبرد اما مقام‌های آمریکایی و انگلیسی اخیرا اعلام کرده‌اند که مسکو فعالیت‌های جاسوسی‌اش را در این کشورها افزایش داده است.
پوتین در این خصوص می گوید:
“ طرح‌های آمریکا برای استقرار نیروهایش در شرق اروپا و هدف واشنگتن از ایجاد سامانه‌ موشکی در لهستان و جمهوری چک به چالش کشیدن امنیت روسیه است. واشنگتن سنگ اندازی می‌کند. ایده های جایگزین حفاظتی در برابر تهدیدات موشکی که ما پیشنهاد آن را دادیم بدون پاسخ مانده‌اند. تقویت همه جانبه ارتش ما از اولویت‌های بلامنازع ماست. ما ارتش را به سلاح‌های جدید مجهز خواهیم کرد. “
رئیس‌جمهور روسیه اخیراآمریکا و دیگر اعضای ناتو را به شکست در تصویب الحاقیه‌های معاهده نیروهای متعارف اروپا )CFE( متهم کرده و گفته است که متن قدیمی این معاهده بر زرادخانه‌ها و ماهواره‌های شوروی سابق تمرکز کرده بود، کشورهایی که هم اکنون عضو ناتو هستند و بخشی از بلوک شوروی به حساب می‌آیند. به خصوص سلاح‌های کشورهای حوزه‌ بالتیک نظیر استونی، لتونی و لیتوانی که سابقا در محدوده‌ نظامی شوروی در دریای بالتیک بودند.
● هشداری برای آمریکا
روسیه بازی با برگ برنده انرژی را به دیگر ابعاد نظامی و علمی تعمیم داده است و همین مسئله دستان مقامات آمریکایی و اروپایی را جهت مقابله با مسکو بسته است.نباید فراموش کرد که نومحافظه کاران آمریکا در آستانه سقوط از قدرت قرار دارند و با توجه به کارنامه ای که بوش و همراهانش از خود به جای گذاشته اند، بازگشت آنها به قدرت منتفی خواهد بود.حتی در صورتی که جمهوریخواهان سنتی بر سر کار بیایند سیاستهای خصم انه واشنگتن علیه مسکو به صورتی طبیعی و خودکار کاهش خواهد یافت.دموکراتها نیز در صورت سرکارآمدن مناسبات خود با روسیه را بازتعریف خواهند نمود و حتی ممکن است سطحی از مناسبات دوستانه را با این کشور برقرار سازند.اما در روسیه پوتین و هوادارانش همچنان حرف اول و آخر را می زنند.
هرچند ولادیمیر پوتین رئییس جمهور روسیه شخصا اعلام کرده است که قصد کاندیداتوری انتخابات سال ۲۰۰۸ را ندارد اما حزب حاکم روسیه آماده مطرح کردن کاندیداتوری وی در این پست در سال ۲۰۱۲ است.مسلما جانشین احتمالی پوتین در سالهای ۲۰۱۲-۲۰۰۸ نیز وابسته به حزب حاکم روسیه خواهد بود و دقیقا از همان استراتژیهای پوتین پیروی خواهد نمود.از این رو به جرات می توان اظهار کرد که پوتین تا یک دهه دیگر همچنان اصلی ترین مرد کاخ کرملین خواهد بود.
لازم به ذکر است که سرگی مدرونوف، رئیس شورای فدراسیون روسیه (مجلس سنا) اعلام کرده است که در سال ۲۰۰۹ - ۲۰۰۸ تغییراتی در قانون اساسی این کشور رخ خواهد داد که مدت زمان تصدی ریاست جمهوری از ۴ سال به ۵ یا ۷ سال افزایش خواهد یافت. براساس نظرسنجی انجام شده در روسیه که نتیجه‌ آن از سوی خبرگزاری اینترفکس منتشر شد، مشخص شده است که اکثر مردم روسیه از محدودیت ولادیمیر پوتین برای رقابت در سومین دور متوالی انتخابات ریاست جمهوری روسیه بر اساس قانون اساسی ابراز تاسف کرده اند، اما اعلام کردند که آماده‌اند به پوتین در انتخابات ۲۰۱۲ رای بدهند.
براساس نظرسنجی انجام شده از سوی موسسه‌ “لوادا” ۵۲ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی اعلام کردند که اگر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۲ این کشور کاندیدا شود، به پوتین رای می‌دهند. دراین نظرسنجی ازهر ۱۰ تن یکی گفت که به کاندیدای دیگری رای خواهد داد، در حالی که یک سوم از این رای‌دهندگان اعلام کردند که گزینه‌ آن‌ها برای انتخاب به شرایط حاکم در آن زمان بستگی دارد. در این نظرسنجی مشخص شد که شمار افرادی که خواهان این موضوع هستند که پوتین پس از سال ۲۰۱۲ ریاست جمهوری روسیه را برعهده داشته باشد، چهار درصد افزایش یافته است.
● نتیجه گیری
روسیه گام جدیدی را در مقابله علنی با کاخ سفید و اتحادیه اروپا بر داشته است که مستلزم مدیریت و اتخاذ نگاهی واقع بینانه است.در صورتی که کاخ کرملین در ترسیم مناسبات خود با اتحادیه اروپا و آمریکا دوباره بخواهد از مشی قبلی خود پیروی نماید،دوباره به همان جاده یکطرفه ای بازمی گردد که پوتین به تازگی از آن خارج شده است.

سعیدسبحانی

منبع : روزنامه رسالت