آینده جهان در پی جهانی شدن

آینده جهان با روندی روبه رشدی که فرآیند جهانی شدن دارد، آینده ای است که اگر اصلاحات جهانی شدن به شکل صحیح انجام می گیرد، روشن وامیدوار کننده است ولی اگر این اصلاحات با جاه طلبی های برخی از قدرت های بزرگ همراه باشد، بدون شک آینده جهان چندان امیدوارکننده نخواهد بود.
● تعریف جهانی شدن
کمیته بین المللی در سال ۱۹۹۵، جهانی شدن را « درهم آمیزی اقتصاد، جامعه شناسی، سیاست، فرهنگ و رفتارها از طریق نفی مرزها و پیوستگی های ملی و اقدامات دولتی» تعریف کرد.
رونالد رابرتسون جهانی شدن را « در هم فشردن جهان و تبدیل آن به مکان واحد، و در عین حال تراکم آگاهی نسبت به جهان به عنوان یک کل» تعریف می کند. رابرتسون جهانی شدن را فرآیندی کم و بیش مستقل معرفی می کند که منطق، جهت و نیروی محرک خود را دارد.
دایره المعارف علوم اجتماعی، تعریفی عمدتا اقتصادی از جهانی شدن به دست می دهد؛ « ما به وسیله این اصطلاح به مرحله ای از فرآیند توسعه اشاره می کنیم که در آن تمامی جنبه های اقتصاد (مواد خام، کار، اطلاعات، حمل و نقل، امور مالی و بازار) با هم در سطح جهانی مرتبط یا ادغام می شوند.»
مالکوم واترز جهانی شدن را فرآیندی اجتماعی می داند که در آن قید و بندهای جغرافیایی که بر روابط اجتماعی و فرهنگی سایه افکنده، از بین می رود.
دیوید هلد در کتاب خود با عنوان «دگرگونی جهانی» فرآیند جهانی شدن را به عنوان ظهور عصر دگرگونی های دوران ساز در زندگی و جهان بشری در نظر می گیرد. وی با رد دیدگاه جهان گرایان افراطی (که عصر دولت های ملی را پایان یافته می دانند) و شکاکان ( که جهانی شدن را افسانه ای بیش نمی دانند) تنها این نظر را تایید می کند که جهانی شدن نیروی محرکه تغییرات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است که جوامع مدرن و نظم جدید جهانی را شکل خواهد داد.
جهانی شدن به تمام سنتهایی اطلاق می شودکه روابط اجتماعی به وسیله آنها یکپارچه می گردد. این امر بیانگر دو تحول عمده در جهان است؛ مدرنیزاسیون (نوسازی) و وابستگی متقابل. جهانی شدن از یک سو تداعی گر تصویری از هم پیوندی ها و ارتباطات بین دورترین مناطق جهان و نیز معارضه با سنت های کهنه و نیز بشارت دهنده آینده ای است که در آن تمام ریشه های جغرافیایی، سیاسی و فرهنگی منازعات اجتماعی خشکیده می شود و از دیگر سو ارایه دهنده تصویری ترسناک از بازاری عنان گسیخته می باشد که ممکن است شالوده های سیاسی دولت- ملتها را بگسلاند و بحران اجتماعی و زیست محیطی خاص خود را به وجود آورد. در واقع موافقان جهانی شدن به وجه اول، و مخالفان آن به وجه اخیر مسئله توجه می کنند.
● فعالیت های جهانی شدن
می توان به طور خلاصه فعالیت های جهانی شدن را چنین برشمرد؛
▪ حوزه ارتباطات: در این حوزه جهانی شدن فعالیت هایی از جمله حمل و نقل هوایی، ارتباطات دوربرد، رسانه های گروهی الکترونیکی و انتشارات جهانی را انجام می دهد.
▪ حوزه بازارها: جهانی شدن در این حوزه محصولات و فرآورده های جهانی و راه کارهای فروش جهانی را ارایه می دهد.
▪ حوزه تولید: در این حوزه فعالیت جهانی شدن ایجاد زنجیره های تولید جهانی و تخصیص منابع جهانی است.
▪ حوزه پول: فعالیت های جهانی شدن در این حوزه بیشتر در زمینه هایی همچون پول های رایج جهانی، کارت های بانکی متصل به شبکه های دستگاه های خودپرداز، پول نقد دیجیتالی در کیف های پول الکترونیکی و کارت های اعتباری جهانی است.
▪ حوزه سرمایه گذاری: فعالیت جهانی شدن در این حوزه، ایجاد بازارهای جهانی ارز خارجی، بانکداری جهانی (سپرده ها و وام ها) ، اوراق قرضه جهانی (اوراق قرضه یورو) و تجارت اوراق، سهام جهانی و داد و ستد سهام، بازارهای اشتقاقی جهانی و تجارت بیمه جهانی است.
▪ در حوزه سازمان ها: در این حوزه جهانی شدن سعی دارد سازمان های حکومت جهانی، شرکت های جهانی، ائتلاف استراتژیک شرکت های جهانی و انجمن های مدنی جهانی را به وجود آورد.
▪ در حوزه بوم شناسی اجتماعی: در این حوزه جهانی شدن می کوشد تا تغییراتی در زمینه هایی از جمله جو جهانی ( تغییرات اقلیمی، تخریب اوزن، غبار رادیو اکتیو، باران اسیدی)، زیست کره جهانی ( از دست دادن تنوع زیستی، انهدام جنگل ها)، هیدروسفر جهانی (بالا آمدن آب دریاها، آلودگی دریایی، کاهش آب شیرین) و جغرافیای کره جهانی (گسترش بیابان ها، از بین رفتن زمین های کشاورزی) انجام دهد.
▪ در حوزه هشیاری: جهانی شدن می کوشد تا مفهوم دنیا به عنوان مکانی واحد شکل بگیرد و مفاهیم جدید همچون نمادهای جهانی، رویدادهای جهانی و همبستگی های جهانی تعریف شوند.
● آثار کلی جهانی شدن
جهانی شدن ما را به عصری جدید رهنمون می سازد؛ عصری که در آن، مسایل سیاسی، اقتصادی، فنی، فرهنگی و اجتماعی شکلی نو می یابند. از جمله این تغییرات می توان موارد زیر را نام برد:
۱) فرسایش حاکمیت دولت های ملی
۲) حاکمیت نهادها و رژیم های بین المللی و غیردولتی به جای رژیم های محلی، ملی و منطقه ای
۳) سیال و چندمرکزی شدن نظام بین الملل (وجود قدرتها و مراکز متعدد در نظام بین الملل)
۴) برداشته شدن مرزها در اقتصاد بین الملل و کم رنگ شدن اصول اقتصاد ملی
۵) جهانی شدن کالا، نیروی کار، فناوری و سرمایه و احتمالاً کاهش دستمزد و افزایش بیکاری
۶) افزایش بهره وری
۷) کاهش ارزش کالاها، مواد اولیه و نیروی انسانی
۸) انفجار اطلاعات و گسترش وسایل ارتباطات جمعی و جهانی شدن اطلاع رسانی
۹) گسترش فقر جهانی
۱۰) ارایه فرهنگی جهانی که احتمالاً از ویژگی نسبیت و بحران معرفت شناختی برخوردار است
۱۱) تحمیل دموکراسی غربی
۱۲) نسبی شدن مهفوم شهروندی و هویتهای خاص و سنتی
۱۳) فرهنگ مصرف و رفاه مادی
۱۴) بحران محیط زیست.
۱۵) از دیدگاه پسامدرن، جهانی شدن باعث ایجاد تحولاتی از جمله : جایگزینی فرد به جای دولت، فرسایش مرزهای ملی، تکثیر حقایق و تردید در حیطه های علمی و فرهنگی، وسعت یافتن و کنترل ناپذیر شدن دنیای اجتماعی افراد، تکثر قرائتهای دینی، فرو پاشیدن حریم های قدسی، ایجاد انجمن ها و گروهای تروریست و اپوزیسیون مجازی و نیز وارد کردن دیگرهای فراموش شده به عرصه مناسبات و روابط جهانی می شود.
● آثار جهانی شدن بر کشورهای جهان سوم
جهانی سازی بر کشورهای جهان سوم و در حال توسعه تاثیرات زیر را دارد؛
۱) عمیق تر شدن شکاف در توزیع ثروت میان آحاد جامعه
۲) زیاد شدن فاصله کشورهای شمال و جنوب (کشورهای غنی و فقیر)
۳) نابسامانی وضع معیشت و کاهش میزان خدمات اجتماعی حکومت های جهان سوم
۴) بازگذاردن ساز و کار بازار آزاد و دوری گزیدن حکومت از مداخله در فعالیت های اقتصادی و رفاه
۵) تحمیل الگوی اقتصاد کشورهای بزرگ به کشورهای در حال توسعه
۶) دلاری شدن قیمت های داخلی
۷) تحمیل فرهنگ و دموکراسی غربی به دیگر کشورها و به چالش کشیدن ایدئولوژی و فرهنگ کشورهای جنوب
۸) تاثیرگذاری بر مسئله امنیت و ایجاد ناسازه ای بین نابرابری و امنیت
۹) شدت گرفتن روند عرفی سازی (سکولاریزاسیون)
۱۰) به چالش کشیدن حکومت های اقتدارگرا در جهان سوم با تبلیغ یا تحمیل دموکراسی و حقوق بشر.
● علل جهانی شدن
می توان مهمترین علل جهانی شدن را در چهار زمینه، عقل گرایی، سرمایه داری، نوآوری های تکنولوژیکی و قوانین و مقررات بررسی کرد.
در زمینه عقل گرایی باید گفت که دیدگاه هایی از جمله موارد زیر ، جهانی شدن را باعث می شوند:
ـ برداشت های سکولار درباره هستی بر حسب دنیای مادی.
ـ توجه انسان مدارانه به کره زمین به عنوان زیستگاه همه انسان ها
ـ عقاید علمی مبنی بر این که حقایق «عینی» اعتبار فراجهانی دارند.
ـ بحث های کارآمد در برابر تقسیمات قلمروی «نامعقول).
در زمینه سرمایه داری ، عوامل زیر به فرآیند جهانی شدن دامن می زنند:
ـ بازارهای جهانی برای افزایش حجم فروش و دستیابی به اقتصادهای در مقیاس گسترده
ـ حسابداری جهانی قیمت ها و بدهی های مالیاتی به منظور افزایش منافع
ـ منبع یابی جهانی به منظور کاهش هزینه های تولید
ـ مزیت های جهانی به عنوان مجاری اضافی برای انباشت.
در زمینه نوآوری های تکنولوژیکی نیز پیدایش و گسترش حمل و نقل هوایی، ارتباطات الکترونیکی، داده پردازی دیجیتالی و صنعتی شدن کلی به عنوان منبع اصلی تغییرات زیست محیطی جهانی، باعث تسریع در روند جهانی شدن می شود.
همچنین قوانین و مقرراتی از جمله ؛ استاندارد کردن روش های اجرایی و فنی، آزادسازی جابه جایی پولی، سرمایه گذاری ها و تجارت برون مرزی ، تضمیمن حقوق مالکیت برای سرمایه جهانی و قانونی شدن سازمان ها و فعالیت های جهانی به تسریع روند جهانی شدن کمک می کنند.
● ابعاد جهانی شدن
جهانی شدن ابعاد مختلفی دارد که به طور خلاصه در ادامه به آن اشاره می کنیم:
۱) جهانی شدن و تولید
جهانی شدن در زمینه تولید باعث دو تغییر عمده می شود؛
الف) کالایی شدن گسترده: جهانی شدن با رویکرد مصرف گرایی، گسترش تصاعدی سرمایه مالی و ظهور سرمایه اطلاعاتی و ارتباطی باعث کالایی شدن گسترده در زمینه تولید می شود.
ب) تجدید سازمان: جهانی شدن با ایجاد امکانات برون ساحلی سودآور، گسترش شبکه های شرکت های فرامرزی، امواج گسترده ادغام و تملک شرکت ها و ظهور انحصارهای چند قطبی جهانی، به تجدید سازمان کمک می کند.
۲) جهانی شدن و حکومت
جهانی شدن، ساختار حکومت ها را تغییر می دهد و تغییرات عمده ای از جمله موارد زیر را در این زمینه باعث می شود؛
الف) بازسازی حکومت: جهانی شدن ساختار حکومت را بازسازی می کند و ساختار جدیدی را به وجود می آورد که در آن تغییرات زیر رخ می دهد؛
ـ از دست دادن حاکمیت (بر حسب تعریف و ستفالی از قانون برتر و انحصاری)
ـ خدمت به مولفه قلمروگرا و فوق قلمروگرا
ـ عقب نشینی از تدارک مستقیم نیازهای رفاهی اجتماعی جامع توسط دولت.
ـ دگرگونی در ابزارها و هدف های رفاهی
ـ شرکت فزاینده در موافقتنامه های چندجانبه و اتکای بیشتر بر آن ها.
ب) حکومت دولتی چند قشری: جهانی شدن با واگذاری گسترده اختیارات از دولت مرکزی به دولت های فرعی، افزایش همکاری فرامرزی میان مراجع نیمه دولتی، گسترش و رشد حکومت های منطقه ای چندجانبه و گسترش نقش موسسات فراجهانی و قوانین جهانی، حکومت دولتی چند قشری بوجود می آورد.
ج) خصوصی سازی حکومت: جهانی شدن با افزایش نقش سازمان های غیررسمی در اجرای سیاسی های دولتی و عمومی، گسترش مشارکت انجمن های مدنی در تدوین سیاست های رسمی و تدوین قوانین و مقررات قابل ملاحظه از سوی نهادهای غیررسمی ، به خصوصی سازی حکومت می پردازد.
۳) جهانی شدن و جامعه
جهانی شدن موجب چندین تغییر عمده در وضعیت جامعه معاصر می شود که می توان به طور خلاصه به صورت زیر مورد بررسی قرار داد:
الف) گسترش ملت ها: جهانی شدن با تداوم و در برخی موارد تقویت دولت- ملت ها، رشد ملی گرایی قومی از جمله جنبش های بومی، ظاهر شدن تدریجی ملت های منطقه ای و تقویت پیوندهای درونی ملت هایی که در جهان پراکنده شده اند، به گسترش ملت ها کمک می کند.
ب) گسترش جوامع بدون قلمرو: جهانی شدن با ایجاد همبستگی های طبقاتی؛ بویژه در محافل مدیریتی و حرفه ای، همبستگی جنسی؛ بویژه از طریق جنبش بسیار گسترده زنان، همبستگی های نژادی؛ بویژه میان رنگین پوستان ، همبستگی های مذهبی؛ بویژه در جنبش های تجدید حیات و انتشار جهانی فرهنگ جوانان به گسترش جوامع بدون قلمرو کمک می کند.
ج) تقویت نسبی جهان وطن گرایی همگانی: جهانی شدن با انجام فعالیت های مربوط به کمک های انسان دوستانه، تلاش های مربوط به همکاری برای توسعه، رشد و ارتقای حقوق بشر، ظهور جنبش جهانی حفاظت از محیط زیست و برانگیخته شدن ادواری فعالیت های صلح طلبانه ، جهان وطن گرایی همگانی را تقویت می کند.
د) تقویت دو رگه سازی: جهانی شدن بیشتر هویت ها را در فضاهای جهانی به هم آمیخته کرده و با تحرک بیشتر میان هویت ها در فضاهای جهانی ، دورگه سازی را تقویت می کند.
۴) جهانی شدن و دانش
می توان پیامدهای جهانی شدن را بر دانش در چند حوزه زیر مورد بررسی قرار داد:
الف) معرفت شناسی
ـ جهانی شدن و روابط جهانی عمدتاً دانش عقل گرا را منعکس کرده اند.
ـ ظهور فوق قلمروگرایی از برخی راه ها موجب تقویت واکنش های ضدعقل گرایی مثل محیط زیست گرایی و پسامدرنیسم شده است.
ـ جهانی شدن موجب تقویت گسترش عقل گرایی بازتابی شده است.
ب) هستی شناسی
- جهانی شدن تصورات مربوط به فضا را تغییر داده است.
- روابط فوق قلمروی کیفیت های گوناگون زمان را دگرگون کرده است.
ج) روش شناسی
- مشکلات جهانی منجر به تشدید نیاز به شیوه های بررسی های میان رشته ای و پسارشته ای شده اند.
- بسیاری از ابزارها و برنامه های آموزشی انتشار فراجهانی پیدا کرده اند.
- فضاهای فوق قلمروی اهمیت سواد دیداری را افزایش داده اند.
- زبان انگلیسی به وسیله ای فرامرزی برای ارتباطات تبدیل شده است.
- تکنولوژی های جهانی شدن به تولید کمیت های بیشتر و کیفیت های متفاوت شواهد تجربی منجر شده اند.
د) زیبایی شناسی
- روابط فرامرزی انتشار شکل های خاصی از هنر در دنیا را تسهیل کرده اند.
- جهانی شدن به تقویت تلفیق در هنر منجر شده است.
- فضاهای فراجهانی به ایجاد مقوله های جدید در هنر کمک کرده اند.
● آینده جهان با جهانی شدنی
آینده جهان با روندی روبه رشدی که فرآیند جهانی شدن دارد، آینده ای است که اگر اصلاحات جهانی شدن به شکل صحیح انجام می گیرد، روشن وامیدوار کننده است ولی اگر این اصلاحات با جاه طلبی های برخی از قدرت های بزرگ همراه باشد، بدون شک آینده جهان چندان امیدوارکننده نخواهد بود.
باید توجه داشت که فرآیند جهانی شدن توانایی بالقوه اصلاحاتی دارد که اگر به درستی اداره شود، جهان را به سوی امنیت انسانی، عدالت اجتماعی و دموکراسی هدایت خواهد کرد و جهان شاهد اصلاحاتی همچون موارد زیر را شاهد خواهد بود:
۱) تقویت امنیت انسان: جهانی شدن با انجام اصلاحاتی از جمله
ـ تقویت رژیم های جهانی برای کنترل جنگ افزارها
ـ تقویت سازوکارهای فوق دولتی برای حل و فصل درگیری ها
ـ تقویت ضوابط، قوانین و موسسات زیست محیطی جهانی
ـ تاکید بر بعد اجتماعی بازسازی اقتصادی جهانی
ـ افزایش سیاست های عمومی برای ایجاد اشتغال
ـ تقویت تبلیغ فوق دولتی برای استانداردهای کار
ـ حمایت سنجیده و آگاهانه از تنوع فرهنگی و
ـ تقویت انسجام اجتماعی از طریق مشارکت سه جانبه موسسات عمومی، بازار و جامعه مدنی ، امنیت انسان را در آینده تقویت خواهد کرد.
۲) تقویت عدالت اجتماعی: جهانی شدن با انجام اصلاحاتی در حوزه عدالت ، عدالت اجتماعی را تقویت خواهد کرد؛ اصلاحاتی از جمله:
ـ مقابله با گرایش های انحصارطلبانه در سرمایه داری جهانی از طریق ساز وکارهای فوق دولتی.
ـ اعمال مالیات های جهانی تصاعدی.
ـ الغای تمهیدات مالی برون ساحلی.
ـ پیگیری توزیع مجدد میان شمال – جنوب از طریق رژیم های اقتصادی جهانی.
ـ انتصاب زنان بیشتر در پست های رهبری جهانی.
ـ توجه بیشتر به ارزیابی و جبران تبعیض های نژادی، شهری- روستایی و سنی در جریان جهانی شدن.
۳) تقویت دموکراسی: جهانی شدن با اعمال اصلاحاتی زیر به تقویت دموکراسی کمک خواهد کرد؛
- افزایش مشاکرت دولت های محلی در سیاست های جهانی
- افزایش تبادل نظرهای مردمی درباره سیاست های جهانی.
- برقراری ساز وکارهایی برای نمایندگی رای دهندگان بدون قلمرو.
- افزایش نظارت بر حکومت فوق دولتی توسط گروه های انتخابی دولتی و نیمه دولتی.
- افزایش شفافیت حکومت فوق دولتی.
- ارزیابی مستقل، منظم و جامع سیاست های جهانی.
- افزایش صلاحیت های دموکراتیک جامعه مدنی.

علیرضا تاجریان
منابع:
۱- نگاهی موشکافانه بر پدیده جهانی شدن، یان آرت شولت، مترجم: مسعود کرباسیان
۲- جهانی شدن: تئوری های اجتماعی و فرهنگ جهانی، رونالدرابرتسون.
۳- جهانی شدن جدید سرایه داری و جهان سوم، وحید کیوان

منبع : خبرگزاری آریا