پایش عملکرد برنامه چهارم بر عهده کیست؟

مدتی است که مجمع تشخیص مصلحت‌‌ نظام در جلسات خود بررسی سیاست‌‌‌‌های برنامه پنجم توسعه را آغاز کرده است و اخیرا نیز معاون اول رییس‌جمهور،‌ ‌نظام برنامه‌ریزی برنامه پنجم توسعه را به معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس‌جمهور ابلاغ نموده است! از طرفی رییس‌جمهور نیز در همایش اساتید بسیجی که در سال گذشته و سال جاری در مشهد برگزار شد، از آنان برای تدوین برنامه پنجم توسعه دعوت به همکاری نمودند. پرسش اساسی که در این میان مطرح است این نیست که وظیفه تدوین برنامه پنجم در غیاب سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی به عهده چه کسی است یا تدوین‌کنندگان برنامه‌‌‌‌های توسعه حایز چه شرایط و ویژگی‌‌‌‌هایی باید باشند، بلکه سوال اساسی در مورد گزارش نتایج و دستاورد‌‌های اجرای برنامه چهارم قبل از تدوین برنامه پنجم است. در ادبیات برنامه‌ریزی، نظارت و ارزیابی جز اصلی فرآیند تهیه برنامه‌‌‌‌های توسعه به شمار می‌‌رود: چرا که بدون آن بازخورد‌‌های لازم برای اصلاح فعالیت‌‌ها در فرآیند اجرای برنامه حاصل نگردیده و متعاقب آن دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده میسر نخواهد شد.
بنابراین اگر برنامه‌‌‌‌های چهارم و پنجم توسعه را در جهت دستیابی به اهداف چشم‌انداز‌جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ بدانیم، تدوین برنامه پنجم قبل از ارزیابی نتایج و دستاورد‌‌های برنامه چهارم توسعه خالی از اشکال به نظر نرسیده و ممکن است تحقق اهداف چشم‌انداز را با چالشی جدی مواجه کند. مگر آنکه با این پیش فرض که برنامه چهارم توسعه فاقد هرگونه دستاوردی بوده، به استقبال تدوین برنامه پنج م توسعه برویم. برنامه چهارم توسعه در شهریور ۱۳۸۳ به تصویب مجلس هفتم رسید و در مهرماه همان سال توسط رییس وقت مجلس شورای اسلامی برای اجرا به رییس‌جمهور وقت ابلاغ شد. اما روند تحولات سیاسی کشور اجازه اجرای این برنامه را به تدوین‌کنندگان آن نداد و در عمل اجرای این برنامه به عهده دولت نهم گذاشته شد. بر اساس ماده ۱۵۷ قانون برنامه چهارم، به منظور حسن اجرای این برنامه رییس‌جمهور باید گزارش نظارت و ارزیابی پیشرفت هر سال برنامه را حداکثر تا پایان آذرماه سال بعد شامل موارد ذیل به مجلس شورای اسلامی ارایه نماید:
الف) بررسی عملکرد مواد قانونی برنامه.
ب) بررسی عملکرد سیاست‌‌های اجرایی.
ج) بررسی عملکرد متغیر‌‌های عمده کلان و بخشی‌، ازجمله تولید و سرمایه گذاری‌، تجارت خارجی‌، تراز پرداخت‌ها‌، بودجه‌، بخش پولی و تورم‌، اشتغال و بیکاری.
د) پیشرفت عملیات اسناد ملی توسعه بخشی، استانی و ویژه.
ه) ارزیابی نتایج عملکرد و تبیین علل مغایرت با برنامه.
و) ارائه پیشنهاد‌‌های لازم به منظور بهبود عملکرد برنامه.
وظیفه نظارت بر اجرای برنامه ‌‌های توسعه و تهیه این‌گونه گزارش‌‌ها که نظیر آن در ماده ۱۵۸ همین قانون نیز تصریح شده است در گذشته بر عهده سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و در استان‌ها بر عهده سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی هر استان بوده است. به عنوان مثال گزارش ارزیابی عملکرد برنامه سوم توسعه به صورت سالانه توسط سازمان مدیریت و برنامه ‌ریزی کشور تهیه و منتشر شد.
در پایان سال پنجم برنامه سوم توسعه نیز علاوه بر تهیه گزارش نهایی ارزیابی عملکرد برنامه سوم توسط سازمان یاد شده، بعضی از سازمان‌‌‌‌های مدیریت و برنامه‌ریزی استانها به‌رغم نداشتن برش استانی در برنامه سوم، اقدام به تهیه گزارش ارزیابی عملکرد و نتایج اجرای برنامه سوم توسعه در استان خود کردند.
در خصوص برنامه چهارم توسعه نیز با توجه به اینکه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور با هدف ایجاد نهاد برنامه‌‌ریزی کارآمد و چابک، منحل و جای خود را به معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس‌جمهور داد، انتظار می‌رفت گزارش ‌‌های عملکرد برنامه چهارم سریع‌‌تر و جامع‌‌تر از گذشته توسط این معاونت تهیه و ارایه شود. اما این معاونت در اجرای این وظیفه موفق نبوده است. چرا که این گزارش تنها یکبار و در آذر سال گذشته و با تاخیر یکساله و تنها برای سال اول برنامه چهارم تهیه و در مجلس شورای اسلامی توسط رییس‌جمهور ارائه شد و در همان جلسه وعده داده شد که گزارش عملکرد برنامه چهارم در سال‌‌های ۸۵ و ۸۶ به زودی ارائه شود. وعد‌‌ه‌ای که هنوز محقق نشده است. مضاف به اینکه گزارش ارائه شده هم واجد همه بند‌‌های «الف» تا «واو» تصریح شده در ماده ۱۵۷ قانون برنامه چهارم نبوده و فاقد جامعیت بود. به عنوان مثال گزارش ارزیابی عملکرد برنامه چهارم توسعه به استناد بند «دال» فوق الذکر و به دلیل تاکید برنامه چهارم بر اسناد ملی توسعه استانی، حتما باید حاوی برش استانی پیشرفت عملیات اسناد ملی توسعه در هر استان نیز باشد، که به دلیل انحلال نهاد برنامه‌ریزی در استان‌‌ها، اجرای این وظیفه در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت.
بنابراین اگر از همه تبعات منفی انحلال سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و استان‌‌ها صرف نظر کنیم و خلل در امر پایش عملکرد برنامه‌‌‌‌های توسعه را تنها آسیب این انحلال بدانیم، این موضوع ارزش بازنگری و تجدید نظر را خواهد یافت. در ضمن تاکید بر تهیه گزارش ارزیابی عملکرد برنامه چهارم قبل از تدوین برنامه پنجم توسعه از آن جهت اهمیت دارد که بخشی از اهداف محقق نشده در برنامه چهارم باید به برنامه پنجم منتقل و همچنین اقداماتی که در برنامه چهارم معطل مانده در برنامه پنجم تکرار شود، که می تواند جهت گیری این برنامه را منطقی‌‌تر و واقع بینانه‌‌تر کند.

محمد اسناوندی

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد