حلقه دشمنان ترکمن باشی

صحنه سیاسی تركمنستان برخلاف جمهوری های شوروی سابق كمتر شاهد نزاع وتنش بوده است. درگیری های قومی وتسویه های خونین سیاسی هیچ گاه به عشق آباد راه نیافت واین جمهوری آسیای مركزی دوران پرتلاطم تاریخ منطقه را درآرامش به سركرد. شاید تركمن ها این آرامش راموهبت تاریخ بدانند كه ساختاری متفاوت از اقلیم دیگر دراین كشور رقم زده است به گونه ای كه این جمهوری از نقطه نظر نژادی (تركمن) تافته ای جدابافته از جماهیرامپراتوری شوروی پیشین به چشم می آید. تركمنستان دربافت اجتماعی خود یكی از متجانس ترین جمهوری های آسیای مركزی است، زیرا بخش اعظم جمعیت آن تركمن هستند. نژادهای دیگر كشور متشكل از ازبك، روس و همچنین اقلیت های قزاق، تاتار، اوكراینی، آذربایجانی و ارمنی هستند.
اما وزن جمعیتی ونفوذ تاریخی اقوام دیگر به شكلی نیست كه توازن رادرصحنه سیاسی این كشور برهم زندالبته در ایام پس از استقلال تلاش هایی از سوی برخی كانون های تشنج سازصورت گرفت تابلكه این خرده گرایش های قومی بتواند موجب بروز تنش شود، اما هیچ كدام راه به جایی نبرد .
ازاین روتركمن باشی در دودهه زمان رهبری خود، مشكلی از نظر تضاد های ساختاری درداخل نداشته است .
تنها جبهه نیمه فعال اپوزیسیون حكومت نیازاف در خارج حضور داشته است . دراین جبهه اپوزیسیونی دو تركیب ازنیروها ایفای نقش می كنند یك گروه تعدادی ازچهره های بریده وتبعیدی تركمنستان هستندكه برخی ازآنان روزگاری جزو همكاران نیازاف بودند، اما در رقابت وتلاش برای تضعیف حكومت تركمن باشی ازصحنه حذف شدند.
پرچم رهبری این دست ازمخالفت ها با نیازاف را وزیر خارجه اسبق او، بوریس شیخ مراداف دردست دارد. او نیروهای مخالف دولت را كه در تبعید به سر می برندازسال ۲۰۰۲ در وین گرد آورد و حزبی بانام دموكراتیك تركمنستان را ایجاد كرد. مراداف ودوستان اش دراین مدت موردتوجه ویژه محافلی بودندكه می خواستند از جبهه اپوزیسیون به عنوان اهرم فشاری علیه حكومت عشق آباد یا امتیازخواهی ازتركمن باشی بهره گیرند، در همین راستا آنها به یاری محافلی از دولت ها و سازمان های غربی به تشكیل همایش های فصلی مبادرت می كردندودراین گردهمایی ها به طور غالب حكومت عشق آبادوشخص رئیس جمهور تركمنستان را به شكل های مختلف مانندناكارآمدی و نقض آشكار حقوق بشرو.... به چالش می كشیدند.
جناح مراداف با وجود سرمایه گذاری فراوان طرف های غربی موقعیت چندانی درداخل تركمنستان پیدانكرده است . ناظران سیاسی دلایل زیادی را درناكامی مراداف ودوستانش بیان می كنند ازجمله اینكه او به لحاظ شخصیتی وفكری جزوی شاخص از الیت سیاسی این كشور بوده است. مراداف برای مدت های مدید، یعنی از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی، در دولت این كشور صاحب رتبه بود.
لذا این سؤال همواره مطرح بوده كه اوچگونه تندترین انتقادها را نثار حكومتی كه خود بخشی ازآن بوده است، می كند. اندیشه مراداف وهمه نخبگان جمهوری های سابق كه اكنون لباس اپوزیسیون پوشیده اند دراین تناقض گرفتار است كه آنها فقط به دلایل ومنافع شخصی رژیمی را كه خود پایه ریزی كردندبه اداره یك حكومت پلیسی، زیرپا گذاشتن حقوق ابتدایی مردم و همچنین به ارمغان آوردن فقر به این كشورهای گازخیز، متهم می كنند.
در هر حال طیف مراداف همواره این ادعا را سر می دهند كه « از حمایت عموم مردم، بلكه از حمایت حاكمیت نیز بهره مندیم. واز امثال نیازاف نیرویی در داخل كشور پشتیبانی نمی كند. » طیف شیخ مراد اف همچنین ادعا می كند كه تركمنستان بدون اصلاحات بنیادی، به ویژه برگزاری انتخابات آزاد و عادلانه، به طور احتمال گرفتار هرج و مرج داخلی خواهد شد. شاید یك علت بی توجهی عمومی به اپوزیسیون تركمنستان این بوده كه آنها تحلیل درستی از اوضاع ونیز تركیب قدرت در عشق آباد نداشته اند وپیشگویی ها و عقاید آنان فاصله فاحشی با واقعیات داشته است چنانكه آنها در اوج قدرت نیازاف مدعی شده بودندكه «اگر بزودی انتخابات آزاد برگزار نشود،نیازاف با بحرانی جدید مانند آنچه در رومانی روی داد، روبه رو خواهد شد. »
مهره دیگر درصف مخالفان نیازاف دیپلمات سابق این كشور،«نورمحمد خانام اف» است كه مدتی به عنوان امین تركمن باشی درسفارت این كشور درتركیه ایفای نقش می كرد و نیاز اف چند بار ازمسكو وطرف های اروپایی خواست خانام اف ودیگر عناصری راكه به جمع مخالفان سیاسی پیوسته اند، به تركمنستان مسترد دارند. سرانجام تركمن باشی نتوانست با طرف های حامی اپوزیسیون به تفاهم برسد و هركدام راه خودرارفتند.
شاید تنها اتفاق عمده درایام رهبری نیازاف واقعه تروریستی ماه نوامبربود كه افرادی مسلح، خودروی حامل رئیس جمهور را هدف شلیك گلوله قرار دادند. نیازاف كه از این سانحه جان سالم به در برد، آن را یك ترور ناكام توصیف كرد و نیروهای مخالف در تبعید را مقصر خواند. ولی مخالفان این اتفاق را بهانه ای برای سركوب مخالفان توصیف كردند.
به هر روی اكنون با مرگ تركمن باشی تریبون اپوزیسیون این كشور باردیگر فعال شده است وهواداران شیخ مراداف خود رابا فرصتی تازه روبه رو می بینند.
اما جبهه دوم اپوزیسیون نیازاف را رسانه های اروپاوآمریكا تشكیل می دهند یعنی نیروهایی كه در ایام پس از فروپاشی شوروی ودرخلوت فضای فرهنگی این كشور نقش «كلیدهای تغییر» وتحول را برای دولت های متبوعشان ایفا كرده اند. رسانه ها چنانكه اشاره شد، تریبون همیشه فعال اپوزیسیون واهرم فشار قدرتمند علیه نیازاف بوده اند. فقط یك تحلیل محتوا از خروجی رادیو آزادی، بی بی سی، دویچه وله یا رادیو فرانسه ابعاد تلاش این رسانه ها رادر صحنه آسیای مركزی بویژه تركمنستان روشن خواهد كرد.
این طیف از اپوزیسیون حكومت عشق آباد ازهر فرصتی برای هجمه سیاسی بهره جسته اند آنهاحتی اقدامات عمرانی نیازاف رابه سوژه ای برای مخالفت سیاسی تبدیل كردندومدعی شدندكه اجرای برنامه های نیازاف پر هزینه است: «او تصمیم دارد درجامعه فقیر درعشق آباد تغییرات اساسی به وجود بیاورد و آنرا تبدیل به شهر جدیدی كند. ساختمان های بسیاری از نواحی مركزی عشق آباد با خاك یكسان شده تا به جای آنها كاخ های مجلل، فواره های عظیم و خیابان های با شكوه ساخته شود.»
حركت این رسانه ها باتحركات سیاسی دولت ها ومحافل اروپایی كامل می شد، اتحادیه اروپاوسازمان های تابعه آن همواره با صدوربیانیه وقطعنامه سعی درتأثیر گذاری بر صحنه سیاسی این كشور داشته اندچنانكه درگزارشی از سوی سازمان امنیت و تعاون در اروپا،، فقدان آزادی مطبوعات در تركمنستان را در تاریخچه این سازمان پدیده ای بی سابقه خواند.اروپایی ها با مرگ نیازاف هم اینك به صورت علنی وارد صحنه شده اندتاحدی كه رئیس این اتحادیه با صدور بیانیه برای ایام گذار تركمنستان وآلترناتیو این كشور مانیفست ارائه می كند.

محمد بخشنده

منبع : روزنامه ایران