تحقیقات روستائی و کشاورزی و چالش های مبتلابه آن

سرمایه گذاری در انجام تحقیق و پژوهش در زمینه ها و عرصه های گوناگون را می توان نوعی سرمایه گذاری عقلائی قلمداد نمود . به طوریكه آثار و نتایج و یا به عبارتی مواهبی كه بر این نوع سرمایه گذاری مترتب است را باید در سال های آینده جستجو نمود . و از همین رهگذر است كه ممالك مختلف جهان اهتمام خود را در این مهم به كار می گیرند و ظاهراً از هیچ كوششی نیز در انجام تحقیق فروگذار نیستند . این كشورها با علم به نتایج ارزشمند پژوهش های گذشته اهتمام خود را در این زمینه به كار می گیرند . امروزه یه نظر نمی آید كه ارزش و اهمیت پژوهش بر كسی پوشیده باشد ؛ تا جائی كه حجمی از تولید ناخالص داخلی كه در خصوص انجام تحقیق به كار گرفته می شود در عداد یكی از شاخص های درجه توسعه یافتگی كشورها مورد توجه است ؛ و به نظر می رسد كه این شاخص نیز به درستی انتخاب شده باشد . چرا كه راه حل بسیاری از مشكلات و معظلات مبتلابه هر كشوری از طریق تحقیق و پژوهش دست یافتنی است . بنابراین بذل توجه خاص به فراهم آوردن زمینه های لازم برای توسعه تحقیقات از طریق تربیت نیروی انسانی مكفی به جهت كمی و كیفی ؛ ایجاد نهادها و سازمان های متولی انجام پژوهش ؛ و اختصاص بودجه و اعتبارات مورد نیاز می تواند در زمره مهم ترین اولویت های هر دولتی تلقی گردد .
در این میان آنچه كه به نظر می آید از ارزشی لااقل برابر با ارزش خود تحقیق برخوردار باشد واكاوی تحقیقات صورت گرفته و یا به عبارتی سنجش و اندازه گیری درجه اصالت و خلوص نتایج حاصله و باز هم به تعبیری دیگر قابلیت و توانائی نتایج مأخوذه از انجام تحقیقات در حل و رفع و یا تخفیف مشكلاتی است كه پژوهش های مورد نظر با آن هدف صورت گرفته است . به نظر می آید كه انجام تحقیقات در عرصه های روستائی با آسیب هائی چند دست به گریبان باشند كه در این مقاله قصد نقد و تحلیل آنها را داریم .
● اهمیت تحقیقات
به نظر نمی رسد كه ارزش و اهمیت تحقیق بر كسی پوشیده باشد . قدر مسلم همان گونه كه شناسائی راه حل شمار زیادی از معضلات جامعه در پرتو انجام پژوهش مقدور گشته است ، یافتن راهی برای مرتفع ساختن مشكلات فعلی و یا اعتلای سطح فعالیت ها نیز از رهگذر انجام مطالعه میسور می باشد . با این حال موارد زیر خوانندگان را با ارزش و اعتبار تحقیق به میزان بیشتری آشنا می سازد .
شركت مایكروسافت به عنوان بزرگ ترین و شناخته شده ترین شركت رایانه ای در سطح جهان در سال ۲۰۰۴ میلادی رقمی معادل ۶ میلیارد و هشتصد میلیون دلار صرف انجام تحقیق و توسعه نموده است .
علاوه بر این ، مركز تحقیقات این شركت ۵ مركز معتبر را با به كارگیری ۷۰۰ نفر محقق برجسته مدیریت می نماید ( ابرار اقتصادی ، مورخ ۱۷/۱/۱۳۸۳ ) .ارقام فوق به وضوح جایگاه رفیع تحقیقات در یكی از بزرگ ترین شركت های تجاری جهان را آشكار می سازد .
به عنوان یك شاهد شاخص در عرصه داخلی می توان توفیق “مؤسسه تحقیقات واكسن و سرم سازی رازی” را شاهد آورد كه در حال حاضر یكی از ۴ مؤسسه مطرح در سطح جهان است كه از فنآوری و دانش فنی لازم برای تولید واكسن فلج اطفال برخوردار است (محمد ، بدون تاریخ) . بدون تردید توفیق این مؤسسه به عنوان یكی از قدیمی ترین مؤسسات پژوهشی در كشور با عمری بیش از ۸۰ سال مرهون تلاش هائی است كه محققان نهاد فوق متقبل شده اند .
رشد چشم گیر تولید محصولات كشاورزی را نیز می توان به عنوان شاهدی دیگر از ارزش و اهمیت تحقیقات قلمداد نمود .در این زمینه فقط به ذكر دو مثال زیر اكتفا می شود . چنانچه دستآورد تحقیقات كشاورزی را نوآوری های كشاورزی تلقی كنیم كه بر اثر مساعی كاركنان ترویج جایگزین فنآوری های سنتی و یا قدیمی می گردند، در این صورت رشد تولیدات كشاورزی را می توان به عنوان شاخصی جهت تبیین نقش تحقیقات در توسعه كشاورزی به كار برد . بهترین نمونه هایی كه در این زمینه می توان ارائه داد ، رشد چشم گیر تولید محصولات مختلف كشاورزی و به ویژه غلات در طی سال های موسوم به انقلاب سبز در كشورهای مختلف كه از مواهب انقلاب سبز بهره مند شده اند ، می باشد . به عنوان مثال در هندوستان طی یك دوره ۱۰ ساله تولید گندم به بیش از ۵/۲ برابر افزایش یافت . به طوری كه چنانچه شاخص تولید گندم در دوره ۶۵-۱۹۶۱را عدد ۱۰۰ فرض كنیم این عدد در سال ۱۹۷۶ بالغ بر ۲۵۰ بود و بخش عمده ای از این افزایش نیز به دلیل به كارگیری ارقام اصلاح شده بود (Andersen ,۱۹۸۲ , p.۱۱۶ ) .مثال برجسته تر می تواند كشور مكزیك باشد . در مكزیك و در طی یك دوره ۳۶ ساله (۱۹۷۶- ۱۹۴۰ ) و در حالیكه سطح زیر كشت گندم تقریباً ثابت باقی مانده بود تولید گندم به بیش از ۷ برابر و عملكرد آن نیز به بالاتر از ۵ برابر ارتقاء یافت (Ibid , P. ۱۱۹) . این دسته از اعداد و ارقام نیز به صراحت نقش فنآوری را به عنوان دستآورد تلاش های تحقیقات در رشد قابل ملاحظه محصول گندم آشكار می نماید .
واكاوی تحلیل های اقتصادی انجام شده در زمینه تحقیقات كشاورزی به میزان كاملاً زیادی با نتایج برشمرده در سطور قبل همنوایی دارد . در تحقیقی دیگر كه به منظور گردآوری نتایج حاصل از مطالعات انجام شده جهت تعیین بازده تحقیقات كشاورزی در كشورهای مختلف همچون آمریكا ، ژاپن ، كانادا ، استرلیا ، سنگال، بنگلادش ، پاكستان ، برزیل ، هندوستان ، فیلیپین ، آفریقای جنوبی و پرو و در طی دوره زمانی ۳۵ ساله ۱۹۹۳-۱۹۵۸ انجام شد به نتایجی مشابه برمی خوریم . به طوریكه نرخ بازده تحقیقات كشاورزی در بالغ بر ۱۰۰ مورد مطالعه انجام شده از حداقل ۱۱ درصد تا متجاوز از ۱۰۰ درصد بود و فقط در یك مورد (تحقیقات پنبه در كشور كلمبیا و در طی دوره ۷۲-۱۹۵۳ ) نرخ بازده تحقیقات كشاورزی صفر و در یك مورد نیز (كل تحقیقات كشاورزی آمریكا در طی دوره ۵۹- ۱۹۴۹ ) غیر قابل توجه به دست آمد (رشیدی عراقی و زاد ،۱۳۷۷،ص ص ۱۷-۱۴) . به این ترتیب این دسته از مطالعات نیز بر سود آور بودن تحقیقات كشاورزی و یا نقش سازنده آن در توسعه كشاورزی تأكید می نمایند .
● تحقیقات ماندگار
هر یك از ما می توانیم در زمینه و رشته تخصصی خود شماری از پژوهش های ارزنده را از میان انبوهی از سایر تحقیقات شناسائی نموده و از آنها نام ببریم . محتوی نتایج اصیل و واقعی بودن ؛ معرفی روشی نو برای انجام تحقیق ؛ و شناسائی و ارائه روشی كارآمد به منظور انجام تحقیق از جمله مهم ترین مواردی هستند كه تحقیقات اخیر را از پژوهش های معمولی متمایز می سازند . در عین حال ، همین خصایص و یا مواردی این چنین ، ماندگاری آنها را در طول زمان هائی كه بعضاً طولانی نیز هستند ، در پی خواهند داشت ؛ به طوریكه همچنان مورد استناد سایر پژوهشگران قرار دارند . در این زمینه و به عنوان فقط نمونه می توان به پژوهش های زیر اشاره نمود:
به عنوان یك مورد باید از كتاب “خیرآباد نامه” نام برد . این اثر ارزنده نیز چكیده و عصاره ۲۵ سال تحقیق و تجربه نویسنده و ایران شناس شهیر ژاپنی موریو اونو در باب احوال روستاهای ایران با نمونه خیرآباد از توابع شهرستان مرودشت در استان فارس است و به سیاقی دقیق آئین و رسوم مردم روستاها را نگریسته و مورد ارزیابی و مداقه قرار داده است (سیاهپور، ۱۳۸۱، ص ۱۳۳ ) .
در میان سایر تألیفات روستائی می توان از نمونه هائی نظیر “بنه” اثر محقق توانا جواد صفی نژاد ذكر نام كرد كه به نظر می رسد ارزنده ترین اثر تحقیقی است كه به مطالعه بنه به عنوان یك نظام یاریگری و مشاركتی كشاورزان پرداخته است .
اگر این دو مورد را فقط به عنوان نمونه هائی قلمداد نمائیم كه حاوی نتایج اصیل و واقعی از روستا و مناطق روستایئ ایران هستند و ذكر این نكته كه خوشبختانه بر شمار مطالعاتی با ویژگی اخیر می توان موارد زیاد دیگری را نیز افزود و ذكر نام از این دو نمونه صرفاً به دلیل آشنائی بیشتر مؤلف با آنها است ؛ باید به تحقیقات دیگری نیز اشاره نمائیم كه به علت جسارت محقق در بیان حقایق ماندگار شده اند . در میان این دسته از پژوهش ها و آن هم همچون موارد قبلی از میان مطالعات روستائی و باز هم به منزله نمونه باید از پژوهش شادروان حسین ملك با عنوان “ گزارش سفر خوزستان ، مطالعه نظام های كشاورزی سنتـی ، شركت سهامی زراعی ، كشت و صنعت ” یاد كنیم كه در سال های نیمه دهه ۱۳۵۰ و در حالی كه نظام حاكم مدافع سرسخت توسعه نظام های بهره برداری با مقیاس بزرگ مانند شركت های سهامی زراعی و كشت و صنعت به ویژه در مناطق مستعد نظیر خوزستان بود ، وی به همراه محمود علیمراد به مطالعه عمیق انواع نظام های بهره برداری منطقه خوزستان پرداخته و ضمن نقد این نظام ها و بیان نارسائی های مبتلابه هر یك و نیز اشاره به اضمحلال كشت های پررونق منطقه مثل نیل بر اثر تحولات رخ داده برنامه ریزی شده به این نتیجه رسیدند كه نظام های بزرگ مالكی در قیاس با نظام های خرد و دهقانی دارای كارآمدی كمتری هستند ( ملك و علیمراد ، ۱۳۵۶ ، ص۳۰ – ۱۰ ) . بی مهری نسبت به این گزارش را می توان در اهتمام اندك به نشر و تكثیر آن مشاهده نمود .
این موارد فقط در عداد نمونه هائی از تحقیقات اصیل و ماندگار روستائی بیان شدند .
● نقد و تحلیل شرایط موجود
با توجه به اینكه موارد فوق جملگی در بیش از سه دهه پیش تهیه و نگارش شده اند و از طرف دیگر وقوع تحولاتی در مملكت كه همگی در راستای تسهیل و بهبود زمینه برای انجام امر خطیر پژوهش بوده است كه در مقام مقایسه می توان به قلت محقق در آن مقطع و كثرت چشم گیر آن در مقطع فعلی ؛ شمار اندك دستگاه ها و نهادهای متولی تحقیق و پژوهش در آن زمان و تعداد زیاد این سازمان ها در این زمان و همچنین اعتبارات چشم گیر اختصاص یافته به مقوله تحقیق در شرایط فعلی ، به نظر می رسد كه انتظار خلق و آفرینش گزارش های تحقیقاتی اصیل و درست بیشتر نسبت به گذشته چندان غیر واقعی و دور از ذهن نباشد . به دلیل آنكه شرایط از هر جهت برای انجام تحقیق و مطالعه مهیاتر شده است . به طوری كه كمتر نهاد اجرائی را می توان مشاهده نمود كه فاقد یك واحد مطالعاتی و پژوهشی به منظور سفارش و انجام تحقیقات مورد نظر خود نباشد و در هر سال مبالغ متنابهی را صرف انجام تحقیقات ننماید . این مهم را می توان با نگاهی به وب سایت سازمان های مختلف دریافت كه به حمدا… مطالعه در جمیع دستگاه های دولتی از رونق خوبی برخوردار است . اما علی رغم تمام این موارد ، به نظر می آید كه خروجی كار كه عبارت از گزارش های مطالعاتی است آن طور باید و شاید واجد ویژگی های یك گزارش ماندگار نباشند . این مهم تا حدی از فقدان اهتمام كارفرمایان به انتشار گزارش های تحقیقاتی خود در مقیاس وسیع قابل استنباط است . به عبارت دیگر ، به نظر می رسد كه عواملی چند مانع از آن هستند كه در حد انتظار گزارش های تحقیقاتی ارزنده در كشور خلق شوند . به دیگر سخن به نظر می رسد كه علی رغم جمع كثیر افراد فعال در عرصه پژوهش در كشور ، شمار محققان واقعی بسیار كمتر از اعداد و ارقام بیان شده باشد . تبیین شرایط موجود را می توان در این ابیات مولوی یافت :
از محقق تا مقلد فرق هاست كاین چو داود است وآن دیگر صداست●منبع گفتار این سوزی بود وان دگر كهنه آموزی بود
حال اگر در صدد شناسائی علل و عواملی برآئیم كه وضعیت نامطلوب فعلی را سبب شده اند باید از مواردی یاد كنیم كه به عنوان نارسائی بر شرایط فعلی تحقیقات روستائی حاكم گشته اند . از جمله عمده ترین این نارسائی ها می توان به موارد زیر اشاره نمود :
۱) عدم حضور محقق در میدان عمل . به عبارت دیگر ، یكی از رموز موفقیت تحقیقات روستائی را باید در استقرار محقق در محیط های روستائی عنوان نمود و یا لازمه توفیق پژوهش روستائی منوط به این مهم است . چنانچه سه مورد اشاره در بالا از این قاعده كلی مستثنی نیستند . ولی متأسفانه در شرایط كنونی به دلایلی چند مانند اشتغال محققین به طرح های تحقیقاتی متعدد ، آن طور باید و شاید آنها در میدان پژوهش حضور نمی یابند و همین مهم مخاطره ای است كه به شدت نتایح به دست آمده از تحقیق را تهدید می نماید .
۲) واگذاری قسمت عمده انجام تحقیق به سایر افراد و از جمله دانشجویان . به طوریكه موارد مهمی نظیر جمع آوری ادبیات تحقیق و نیز گردآوری داده های میدانی غالباً از طریق افراد فوق صورت می گیرد . در حالیكه دستگاه سفارش دهنده انتظاری جز این داشته است . به عبارت دیگر تحقیق در شأن یك استاد سفارش داده می شود ولی در شأن دانشجو دریافت می شود . در عین حال وقوع اتفاقاتی چند در فرآیند انجام پژوهش باعث می شود كه اصالت گزارش تحقیق به میزان بیشتری تهدید گردد . به عنوان یك مورد شایع باید به اطلاع و آگاهی افراد به كار گرفته شده در جریان تحقیق از مبالغ واقعی تحقیق از یك طرف و دستمزد ناچیز پرداخت شده به آنها از طرف دیگر اشاره نمود . وقوع مورد اخیر موجب می شود كه از دلبستگی افراد شاغل به انجام تحقیق به شدت كاسته شده و بعضاً داده های مخدوش مبنائی باشند برای تدوین گزارش نهائی تحقیق .
۳) دلبستگی بیش از حد به روش های مطالعات كمی در مقام مقایسه با مطالعات كیفی از طریق تهیه و تنظیم جداول متعدد و بهره گیری از روش های پیشرفته آماری كه حاصل تقاطع داده های مختلف با یكدیگر بوده و در غالب موارد خوانندگان متوجه نتایج این داده پردازی ها نمی شوند و همین را به عنوان جلوه ای از اصالت و ارزش نتایج حاصله تلقی می نمایند .
۴) تهیه و تدوین گزارش تحقیقاتی مطابق خواسته و علائق دستگاه سفارش دهنده ( كارفرما ) كه در بیشتر موارد به صورت تأیید طرح ها و برنامه های جاری نهادی كه به عنوان منبع تأمین اعتبار پروژه تحقیقاتی عمل می نماید ، خود را نشان می دهد . چرا كه تأیید طرح های اجرائی جاری كارفرما توسط نتایج تحقیق می تواند استمرار آن طرح را به شكل موجود تضمین نماید و این همان چیزی است كه مالك تحقیق به دنبال آن است . البته عبارات فوق لزوماً به این معنا نیست كه همواره كارفرما از محقق می خواهد طرح های جاری اش را صحه بگذارد ، چرا كه در پاره ای از موارد ممكن است كه محقق تیزهوش به این نكته پی برده باشد كه تأیید وضع موجود كارفرما می تواند ، خوش نامی وی و به عبارتی دیگر استمرار حضور او به عنوان مجری طرح های تحقیقاتی در دستگاه سفارش دهنده را تضمین نماید .
۵) انگیزه محقق از انجام تحقیق . به زعم دكتر محسنیان راد سه انگیزه می تواند محرك محقق در فرآیند انجام یك تحقیق باشد . این موارد عبارتند از :
الف) تلاش برای حل یك مسأله ؛
ب) كوشش برای تأمین یك نیاز ؛
ج) فعالیت برای ارضای یك كنجكاوی ( محسنیان راد ، ۱۳۷۹ ) . به نظر می آید كه جنانجه موارد اول و سوم به عنوان انگیزه اصلی محقق در انجام یك پژوهش عمل نمایند ، این مهم می تواند به اصالت تحقیق و نهایتاً ماندگاری آن كمك نماید ؛ ولی در صورتیكه مورد دوم نقش محوری را در این فرآیند بر عهده داشته باشد ، فاصله گرفتن گزارش تحقیق از ماندگاری را می توان انتظار داشت . در وضعیت كنونی می توان پیش بینی نمود كه بیشتر این انگیزه ارضای نیاز است كه محققان را راغب به انجام پژوهش می نماید . بخشی از مقوله ارضای نیاز معطوف به مفاهیم مادی و اقتصادی است و بخش دیگر آن نیز مرتبط با جنبه اجتماعی و ارتقای شغلی در محل كار وی كه عمدتاً نیز دانشگاه ها هستند ، می باشند .
۶) ذینفع شدن كارشناسان دستگاه سفارش دهنده تحقیق در فرآیند انجام پژوهش . بدیهی است كه تسهیل روند انجام یك تحقیق به همكاری كارفرما در ارائه اطلاعات مورد نیاز كه به سادگی نیز برای همگان قابل دسترس نیستند ، بستگی دارد . بنابراین ، نه تنها معاضدت فوق مذموم و نكوهیده تلقی نمی شود ، بلكه ضروری نیز می باشد . اما ، مشكل زمانی بروز می نماید كه كاركنان كارفرما منافعی را در انجام تحقیق جستجو نمایند . به عبارت بهتر همكاری در ارائه اطلاعات را منوط به دریافت سهم قابل توجهی از مبالغ قرارداد كه از مقدار آن نیز اطلاع دارند ،نمایند . تحت این شرایط بعضاً این اتفاق می افتد كه مشاركت كارشناسان كارفرما از ارائه صرف اطلاعات فراتر رفته و در مواردی مانند گردآوری داده ها و پردازش آنها و یا حتی نگارش فصول مختلف گزارش تحقیق تجلی می یابد . به دیگر سخن فقط نامی از محقق مورد نظر در گزارش باقی می ماند . این وضعیت سبب می گردد كه علاوه بر فاصله گرفتن پژوهش از مسیر و محتوای مورد نظر ، تا حد زیادی گزارش تحقیق به سوگیری مبتلا گردد . به طوریكه ، سهم چشم گیر كارفرما در تهیه و تدوین گزارش موجب می شود كه محتوای آن به سیاقی باشد كه وضعیت موجود را تأیید نماید تا اینكه به بیان نارسائی ها بپردازد .
البته همان طور كه در سطور قبل نیز اشاره شد ، عبارات فوق به این معنا نیست كه آنچه و هر چه كه به عنوان تحقیق و پژوهش در دستگاه های اجرایی انجام می شود ، از نقایص فوق رنج می برند . در همین شرایط نیز در پاره ای از موارد شاهد خلق آثار تحقیقاتی بسیار ارزنده ای هستیم . اما این موارد به تدریج در حال نضج گرفتن در محافل تحقیقاتی كشور هستند و اگر در وضعیت فعلی چاره ای برای ترمیم آنها اندیشیده نشود ، بیم آن می رود كه در آینده وضع از این هم حادتر شود .
۷) واگذاری انجام طرح های پژوهشی به افراد بر اساس مؤلفه های غیرعلمی . در توضیح بیشتر این بند باید گفت كه در پاره ای از موارد یك عنوان تحقیقاتی به افرادی سپرده می شود كه به نحوی از انحا ، منافع كارفرما در این است كه تحقیق موردنظر چنین سرنوشتی پیدا كند و به آن فرد واگذار شود . به عنوان مثال مجری تحقیق از میان كسانی انتخاب می شود كه در نهاد تخصیص دهنده اعتبارات شاغل است و یا مجری در كمیته پایان نامه و یا رساله یكی از افراد شاغل در نهاد كارفرما به عنوان استاد راهنما و یا استاد مشاور عضو می باشد . به این ترتیب ، نوعی اشتراك منافع در انجام تحقیق ایجاد می شود . به طوریكه منافع اقتصادی و اجتماعی مجری از طریق پرداخت اعتبارات تحقیق و تهیه گزارش آن تضمین شده و از طرف دیگر تسهیل مقوله مورد نظر (تخصیص اعتبار و یا پرهیز از سخت گیری های معمول و متعارف در انجام رساله تحقیقاتی از سوی استاد راهنما و یا مشاور) به منزله منافع دستگاه سفارش دهنده را می توان انتظار داشت . تحت این شرایط ، قابل پیش بینی خواهد بود كه از سوی كارشناسان ذیربط در نزد كارفرما كه به عنوان ناظر بر حسن انجام تحقیق كار می كنند ، سخت گیری هایی كه در مورد سایر مجریان صورت می گیرد ، اعمال نشده و كمی ها و كاستی های مشاهده شده از سوی مجری به دلیل محبت های اعطا شده از سوی مجری در مقام استاد راهنما به مقام مذكور در نهاد اجرایی به دیده اغماض نگریسته شود .
● پیشنهادها
به عنوان چند پیشنهاد در راستای تخفیف و تعدیل مشكلات اشاره شده در بالا ، موارد زیر بیان می گردد :
۱) تصحیح نوع نگاه دستگاه های اجرایی به تحقیق . به طوریكه ، اهدافی مانند توسعه كمی تحقیق و پژوهش كه به نظر می آید به شدت مورد نظر و خواست نهادهای سفارش دهنده تحقیق است ، می بایست تعدیل شده و با كاستن از حجم كمی تحقیقات و در مقابل افزودن بر جنبه های كیفی ، پژوهش به سمت درستی هدایت گردد .
۲) دقت نظر بیشتر در انتخاب مجریان طرح های تحقیقاتی . به گونه ای كه تا جای ممكن ملحوظ داشتن مواردی مانند وقت و حوصله كافی از سوی مجری در فرآیند انجام پژوهش و یا ملاحظاتی مانند حضور در میدان تضمین شود . تهیه بانك اطلاعاتی و نیز انجام بررسی های بیشتر از سوی كارفرما در خصوص پیشینه پژوهشی محریان جدید می تواند به عنوان یك راه كار مورد توجه واقع شود .
۳) در موارد متعدد دیده می شود كه كارفرما مقوله ای را به منزله طرح تحقیقاتی به یك مجری واگذار كرده است كه كارشناسان اجرایی ذیربط می توانند پاسخ های مورد نظر را در قالب انجام بررسی های كارشناسی كه در نوع خود نوعی پژوهش است ، اما در قالب های یك گزارش تحقیقاتی ممكن است كه نگنجد ، به نحو مناسب تر و در زمان كوتاه تر پیدا نموده و یا حتی آن پاسخ ها را از قبل می دانند . بنابراین ، اعتقاد راسخ به اینكه ، در خصوص كلیه امور جاری می بایست یك طرح پژوهشی تعریف نمود ، صحیح نیست . در این موارد می توان به نتایج بهتری در قالب مأموریت های موظفی كارشناسان نهاد اجرایی دست یافت .
۴) اعمال دقت نظر بیشتر در انتخاب مدیران و كارشناسان دستگاه سفارش دهنده تحقیق كه با مجری طرح های تحقیقاتی به سبب شرح وظایف سازمانی شان ارتباط دارند . در این خصوص لازم است علاوه بر اینكه این افراد دارای دانش و تخصص مورد نیاز برای نظارت بر حسن انجام یك تحقیق باشند ، سلامت نفس آنها و ارجح دانستن منافع سازمانی و ملی بر منافع شخصی از سوی ایشان محرز گردد .

دکترعباس نوروزی – كارشناس ترویج كشاورزی
منابع و مآخذ
ـ ابرار اقتصادی .(۱۳۸۳) . “ آشنائی با مركز تحقیقات شركت مایكرو سافت” . مورخ ۱۷/۱/۱۳۸۳ .
ـ رشیدی عراقی، داریوش و زاد، محمد . (مرداد ۱۳۷۷). “ اهمیت و لزوم توجه به تحقیقات و توسعه آن در بخش كشاورزی ” . تهران : گزارش طرح تحقیقاتی دفتر بررسی اقتصادی طرح های تحقیقاتی كشاورزی وابسته به سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج كشاورزی .
ـ سیاهپور ، كشواد . (۱۳۸۱) . “خیرآباد نامه ، ۲۵ سال زندگی یك محقق ژاپنی در روستای خیرآباد” . كتاب ماه تاریخ و جغرافیا . شماره ۵۶ و ۵۷ . خرداد و تیر ۱۳۸۱ .
ـ محسنیان راد ، مهدی . ( ۱۳۷۹ ) . “ آسیب شناسی تحقیقات اجتماعی ” . نشریه ایران . مورخ ۳/۱۱/۱۳۷۹ .
ـ محمد ، علی اكبر . ( بدون تاریخ ) . “آشنائی با مؤسسه تحقیقات واكسن و سرم سازی رازی ” . نشریه رشد آموزش شیمی . شماره ۴۹ .
ـ ملك ، حسین و علیمراد ، محمود . ( ۱۳۵۶ ) . “ گزارش سفر خوزستان ، مطالعه نظام های كشاورزی سنتـی ، شركت سهامی زراعی ، كشت و صنعت ” . تهران : مركز تحقیقات روستائی وزارت كشاورزی و عمران روستائی .
_ Andersen , Per Pinstrup . (۱۹۸۲) . Agricultural Research and technology in Economic Development . new york : Longman Group Limited .