کاوش در جامعه شناسی روانی

اخبار مطبوعاتی یا تلویزیونی بازتاب افكار عمومی‌را مورد جست‌وجو قرار می‌دهند، ارائه عین پرسش نامه همراه با پاسخ‌های دریافت شده و فراوانی هر یك از این پاسخ‌ها بی‌شك رایج‌ترین، پرجاذیه‌ترین و اطمینان‌بخش‌ترین صورت آن است. روش كاوش لزوما نباید در دست پژوهشگران باقی بماند، بلكه باید مورد استفاده كسانی نیز قرار گیرد كه طالب ستون‌های روزنامه‌ها و برنامه‌های تلویزیونی هستند. این كاوش‌ها از یك سو واقعیت جامعه شناختی خود را بازتاب می‌دهند و از سوی دیگر روش‌های مورد نظر برای رسیدن به خود را نشان می‌دهند.
این پدیده نه ساخته فكر پژوهشگر تعیین كننده است و نه به دست او كنترل می‌شود‌ كاوش شامل سه مرحله آماده‌سازی، مقدماتی و نهایی است. هدف از مطالعه اسناد، فراهم آوردن واژه‌های لا‌زم مربوط به پدیده و جامعه مورد مطالعه است. این اسناد از روش‌های مختلفی به دست می‌آیند: آمار توصیفی، گزارش‌های رسمی، شواهد عینی و پرونده‌های مطبوعاتی. در مرحله آماده سازی باید اسناد مورد مطالعه قرار گیرند و چارچوب نظری یا مفهومی‌مدارك دیده شود. كاوش‌ها اصولا‌ یا تجربی هستند و یا براساس یك الگوی نظری شكل می‌گیرند. در كاوش‌های تجربی، فرضیه‌ها از داده‌ها نتیجه می‌شوند. این فرضیات براساس داده‌های مشاهده قبلی شكل می‌گیرند. مفاهیمی كه در این فرضیه به كار گرفته شده‌اند، به هیچ نظام نظری وابسته نیستند. هر مفهوم حتی وقتی كه تعریف روشنی داشته باشد، تنها باقی می‌ماند و هیچ طرح‌واره‌ای پیوندهای این مفهوم را با مفاهیم دیگر مشخص نمی‌دارد، در برابر كاوش تجربی، كاوش نظری قرار دارد. این كاوش‌ها صحت و سقم فرضیه‌هایی را كه از بنای نظری بیرون كشیده شده‌اند، تعیین می‌كنند.
فایده چارچوب نظری علا‌وه بر تنظیم فرضیه‌های دقیق، گردآوری درست داده‌ها و تفسیر درست نتایج است. الگوی نظری امكان می‌دهد كه مجموعه متغیرهایی را كه باید مطالعه و كنترل شوند، تعریف و پیش‌بینی نماییم.
مرحله كاوش مقدماتی شامل شاهد جمعیت مورد مطالعه است و این مرحله شامل انتخاب روش‌های مشاهده، ساخت ابزارهای مشاهده و تنظیم دوباره فرضیه می‌باشد. كاوش نهایی مرحله‌ای است كه در آن صحت و سقم فرضیه‌ها مورد آزمون قرار می‌گیرد، كه این مرحله شامل گردآوری اطلا‌عات، آزمون در جه اعتبار و میزان روایی، پردازش داده‌ها و تحلیل نتایج و بنای نظری است. انجام كاوش راه كلی وانسجام آن را نشان می‌دهد.
هر كاوش باید به نتایجی عمومی‌دست پیدا كند. ضمن آنكه بیم آن می‌رود كه از آنجا كه كاوش در میان همه مردم انجام نمی‌شود، نتایج آن را نتوان به همه مردم تعمیم داد. نمونه‌گیری موفق باید شامل آشنایی با واژه‌ها، واحد پژوهشی و نمونه باشد. وقتی كاوش با استناد به نمونه‌ای خاص انجام می‌شود، آن نمونه باید معرف كلی جامعه باشد. در روش نمونه‌گیری وجود دارد كه امكان انتخاب نمونه‌ای شبیه به جامعه كلی را به ما می‌دهند; یكی روش احتمالا‌ت است و دیگری روش تجربی. روش احتمالی تنها روشی است كه به معنای دقیق كلمه معرف كل جامعه می‌باشد. نتایج نمونه احتمالی تعمیم‌پذیرند و می‌توان آنها را به جامعه كلی آماری تسری داد.
در روش احتمالی باید چارچوب سنجش را انتخاب كرد كه كاملا‌ درست باشد. این چارچوب به تعریف جامعه كل بستگی دارد. در مرحله بعدی، قرعه‌كشی یا انتخاب تصادفی صورت می‌پذیرد. اگر امكان داشته باشد، باید حجم نمونه را بالا‌ ببریم و نمونه مكمل را انتخاب كنیم. فنون نمونه‌گیری احتمالی شامل سنجش مقدماتی، سنجش چند درجه‌ای سنجش خوشه‌ای و سنجش تصادفی و سنجش طبقه‌ای است. سنجش مقدماتی ساده‌ترین فن است كه در آن تعداد مشخصی را به طور تصادفیn) نفر) انتخاب می‌كنیم و در مرحله بعدm نفر را از میان آنها به عنوان واحدهای نمونه مورد بررسی قرار می‌دهیم. در سنجش چند درجه‌ای برای هر واحد ابتدایی قرعه‌كشی شده، صورت واحدهایی را كه شامل می‌شود، تهیه می‌كنیم. در سنجش خوشه‌ای، واحدهای نمونه‌ای را به خوشه‌ای مختلف تقسیم می‌نماییم. سپس خوشه‌ها را قرعه‌كشی می‌كنیم و هر خوشه را تا پایان نمونه‌گیری می‌نماییم.
در سنجش تصادفی با مورد خاصی از سنجش خوشه‌ای سروكار داریم. این نوع سنجش جز در مورد كاوش‌های بسیار ویژه كه در آنها جنبه قضایی اهمیت دارد، كاربرد دیگری ندارد و سنجش آخر و سنجش طبقه‌ای، فنی است كه هدف آن مطابقت نمونه با بعضی متغیرها و بنابراین با اهداف پژوهش است. روش احتمالا‌ت تنگناهای خاصی دارد كه می‌توان آن را در اشتباه در مشاهده و نمونه‌گیری خلا‌صه كرد. از طرف دیگر روش تجربی دارای اصول خاص و تنگناهای مشخصی است. در میان فنون نمونه‌گیری میتوان به دو سنجش مهم سهمیه‌ای و واحدهای نوعی اشاره كرد. سنجش سهمیه‌ای شامل تشكیل نمونه‌ای است كه ساختار آن از نظر بعضی متغیرها شبیه ساختار كل جامعه می‌باشد. درعین حال روش واحدهای نوعی عموما در سنجش به كار گرفته می‌شود. روش كار در مرحله ابتدایی تقسیم جامعه به روش واحد است. واحدهایی واقعی و نه ذهنی.
واحدهای این نمونه باید به جامعه كل تعلق داشته باشند. ضمن آنكه تنوع در آنها حفظ شود و تعداد آنها نیز حدود ۴۰ الی ۵۰ واحد باشد. نمونه با واحدهای نوعی می‌تواند درخود كاوش، در مطالعات كیفی هم به كار بیاید. نمونه مورد استفاده باید امكان مطالعه انواع محیط‌های زیست یا چارچوب‌های مختلف زندگی را بدهد. نمونه‌ها با آزمون‌های فرضیه‌ها متناسب هستند كه در همه موارد جز یك نمونه با یكدیگر شباهت دارند. تفاوت گروه‌ها در برابر یك متغیر امكان می‌دهد كه تغییراتی را كه بین دو گروه ملا‌حظه می‌شود، به متغیری كه آنها را از هم متمایز می‌سازد نسبت دهیم.
برای آنكه اختلا‌ف‌های واضح بین گروه‌ها را بتوان فقط به تاثیر یك متغیر نسبت داد، كافی نیست گروه‌ها نسبت به متغیرهایی كه در طرح آمده‌اند و فرضیه‌ها براساس آنها ساخته می‌شوند، قابل مقایسه باشند.

نویسنده: هلن شوشا
ترجمه: محمدرضا كتبی
نشر: نی
امین فیروزگر

منبع : روزنامه حیات نو