آمریکا علیه ایران

روابط و مناسبات دولت ها و حکومت های ایران و آمریکا پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷ با آنچه پیش از انقلاب بود تغییرات بنیادین پیدا کرد.
شاید تسخیر سفارت آمریکا در ایران توسط دانشجویان در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ نقطه عطفی بود که مناسبات و روابط بعدی دولت های دو کشور را تحت تاثیر قرار داد. تیرگی مناسبات و روابط ایران در دهه ۶۰ با چند اتفاق بزرگ همراه بود که قطع مناسبات ایالات متحده آمریکا با ایران را می توان سرآغاز آن دانست.موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی درباره این تحولات گزارش های متعددی منتشر کرده است که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود.
جیمی کارتر رئیس جمهور آمریکا در شامگاه ۱۸ فروردین ۱۳۵۹ طی دستوری قطع روابط سیاسی و بازرگانی با جمهوری اسلامی ایران را اعلام کرد. این دستور که ۵ ماه پس از تصرف سفارت آمریکا در تهران به وقوع پیوست عکس العمل جدید دولت آن کشور در برابر گروگانگیری دیپلماتهای آمریکایی در ایران بود. کارتر پیش از قطع رابطه با ایران، چند مرحله اقدامات سیاسی و اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ایران به عمل آورده بود.
در نخستین عکس العمل، روز ۲۲ آبان ۱۳۵۸ دستور توقیف کلیه دارایی های ایران در بانکهای آمریکایی و شعبه های خارجی آن را صادر کرد و خرید نفت از ایران را متوقف ساخت. در ۱۳ آذر، ۱۵ عضو شورای امنیت تحت فشار آمریکا به اتفاق آرا قطعنامه شماره ۴۵۷ را در محکومیت اشغال سفارت آمریکا در تهران منتشر کردند.ارجاع موضوع گروگانگیری به دیوان بین المللی دادگستری در لاهه از دیگر اقدامات آمریکا بود. رأی این دیوان نیز روز ۲۴ آذر علیه ایران صادر شد و ۱۵ قاضی این دادگاه به اتفاق آرا جمهوری اسلامی ایران را به دلیل تصرف سفارت آمریکا محکوم کردند.
در نهم دی ۱۳۵۸، شورای امنیت سازمان ملل تحت فشار آمریکا قطعنامه ۴۶۱ را در موضوع مجازات های اقتصادی علیه ایران تصویب کرد و تا ۱۷ دی به ایران مهلت داد تا گروگانهای آمریکایی را آزاد کند. علاوه بر این بسیاری از مفسران آمریکایی نیز از نیروی موسوم به «واکنش سریع» که در ۱۱ دی ۱۳۵۸ به دستور کارتر در خلیج فارس شکل گرفت به عنوان عکس العمل واشنگتن در مقابل واقعه تصرف سفارت آمریکا در تهران یاد کردند. دستور قطع رابطه با ایران ۱۷ روز قبل از مداخله نظامی آمریکا در منطقه طبس با هدف آزادسازی گروگانها اتخاذ شد.
جیمی کارتر پس از صدور فرمان قطع رابطه، در سخنانی اعلام کرد دیپلماتهای ایرانی ۲۴ ساعت فرصت دارند خاک آمریکا را ترک کنند. موضوع قطع روابط سیاسی و اقتصادی آمریکا با ایران، دو ماه پیش از صدور دستور کارتر، در قطعنامه ارائه شده از سوی آمریکا به شورای امنیت سازمان ملل پیش بینی شده بود. در آن قطعنامه که در ۲۴ بهمن ۱۳۵۸ به شورا ارائه شد آمریکا خواستار اعمال تحریم های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی و قطع رابطه با ایران به دلیل تصرف سفارت آمریکا گردید.
این درخواست در کنفرانس کشورهای صنعتی غرب نیز مطرح شده بود، ولی رایزنی های هیأت نمایندگی ایران در سازمان ملل و همچنین وتو شدن قطعنامه پیشنهادی آمریکا توسط اتحاد جماهیر شوروی، باعث شد دولت جیمی کارتر در اتخاذ تصمیم برای قطع مناسبات سیاسی و بازرگانی با ایران تنها بماند.کارتر در سخنان خود راجع به قطع رابطه با ایران اظهار داشت؛
«... مطالبات شاکیان آمریکایی و شرکتها، از اموال مسدود شده ایران در آمریکا برداشت خواهدشد و مسوولیت بحران با شورای انقلاب ایران است که خود را پشت سر دانشجویان پنهان می کند. اگر گروگانها آزاد نشوند، تصمیمات شدید تری علیه ایران اتخاذ خواهد شد و آمریکا با هم پیمانان خود اقدامات مقتضی به عمل خواهد آورد. هیچ ویزای جدید برای ایرانیان صادر نخواهدشد وکلیه ویزاهای صادر شده پس از بحران باطل می باشد...»
در پی این تصمیم، از یکسو دفتر امام خمینی اعلام کرد «نظر امام در مورد گروگانها عوض نشده و مثل گذشته سفارت و گروگانها تا تشکیل مجلس شورای اسلامی و تعیین سرنوشت آنها توسط وکلای مردم در دست دانشجویان باقی خواهد ماند» و از جانب دیگر امام خمینی خود بیانیه جداگانه ای در این رابطه منتشر کردند. در پیام امام خمینی که دو روز پس از تصمیم کارتر انتشار یافت آمده است؛
«... ملت شریف ایران اگر کارتر در عمر خود یک کار کرده باشد که بتوان گفت به خیر و صلاح مظلوم است، همین قطع رابطه است. رابطهٔ بین یک ملت بپاخاسته برای رهایی از چنگال چپاولگران بین المللی با یک چپاولگر عالم خوار، همیشه به ضرر ملت مظلوم و به نفع چپاولگر است. ما، این قطع رابطه را به فال نیک می گیریم چون که این قطع رابطه، دلیلی بر قطع امید آمریکا از ایران است.
ملت رزمندهٔ ایران، این طلیعه پیروزی نهایی را که ابر قدرت سفاکی را وادار به قطع رابطه یعنی خاتمه دادن به چپاول گری ها کرده است، اگر جشن بگیرد حق دارد. ما امیدواریم که نابودی سرسپردگانی مثل سادات و صدام حسین به زودی انجام گیرد. ملت های شریف اسلامی به این انگل های خائن، آن کنند که ملت ما با محمد رضای خائن کرد و به دنبال آن برای آزاد زیستن و به استقلال تمام رسیدن، قطع روابط با ابرقدرت ها خصوصاً آمریکا نمایند. من کراراً گوشزد نموده ام که رابطه با امثال آمریکا، رابطهٔ ملت مظلوم با جهان خواران است.
شما ای ملت عزیز که برای رضای خداوند متعال، با بانگ الله اکبر بر دشمنان خود چیره شدید و آزادی و استقلال را به دست آوردید، با اتکال به خداوند تعالی و حفظ وحدت کلمه، مهیا باشید برای رودررویی دشمنان اسلام و دشمنان مستضعفین. شما، به خواست خدای تعالی پیروز هستید و بر مشکلات غلبه خواهید کرد...»
● عملیات دلتا
چهارم اردیبهشت ۱۳۵۹ نیروهای آمریکایی در عملیاتی موسوم به «دلتا» و با هدف آزاد کردن گروگانهای این کشور که در لانه جاسوسی آمریکا در تهران تحت مراقبت بودند، در صحرای طبس پیاده شدند. قرار بود این نیروها که در میان آنان افسران حکومت پهلوی و افراد وابسته به ساواک نیز حضور داشتند، از طبس با چرخبال به سوی تهران حرکت کرده و در ورزشگاه امجدیه (شهید شیرودی ) فرود آیند و سپس با لباس مبدل ، به سفارت آمریکا در تهران حمله کرده و جاسوسان خود را آزاد کنند. طبق این نقشه ، آنان پس از پایان فعالیتشان، از همین راه به طبس رفته و از آنجا با هواپیما از ایران خارج می شدند.
نیروهای آمریکایی برای انجام این عملیات در «فورت برگ » آمریکا آموزش نظامی دیده و در فرودگاه کارولینای شمالی انجام آن را تمرین کرده بودند. پیش از شروع عملیات نیز به پایگاه هایی در مصر و عمان منتقل شده بودند. فرودگاه های نظامی مصر، عمان و عرشه ناو هواپیمابر آمریکا دردریای عمان از مراکز عمده برخاستن هواپیماها و چرخبال های مهاجم آمریکا برای فرود در منطقه طبس بود. ناو هواپیمابر نیمیتس نیز ۴ ماه پیش از این حمله ـ دی ۱۳۵۸ ـ در چهارچوب نیروهای موسوم به «واکنش سریع » وارد خلیج فارس شده بودند. حمله نظامی آمریکا به طبس ، دوهفته پس از آن صورت گرفت که دولت این کشور در اقدامی یکجانبه، روابط کشورش را با جمهوری اسلامی ایران قطع کرد.
نیروهای آمریکایی ـ ۱۳۲ نظامی ، ۸ چرخبال و سه هواپیمای باربری هرکولس ۱۳۰ - C ـ پس از استقرار در طبس و قبل از حرکت به تهران دچار حوادث مختلفی شدند و از ادامه مأموریت بازماندند. دستگاه هیدرولیک یکی از چرخبال ها از کار افتاد، چرخبال دیگر بر اثر توفان شن و عدم دید کافی به هنگام جابجایی، با یکی از هواپیماهای هرکولس برخورد کرده و هر دو وسیله نقلیه آتش گرفت و در نتیجه آن ۸ تن از نظامیان در شعله های آتش سوختند.
● حمله به ایرباس
۱۲ تیر ۱۳۶۷ یک فروند هواپیمای مسافری ایرباس ۷۰۷ جمهوری اسلامی ایران توسط نیروی دریایی آمریکا مورد حمله موشکی قرار گرفت و در آبهای خلیج فارس سقوط کرد. در این فاجعه ضدانسانی که پیش از پایان جنگ عراق علیه ایران صورت گرفت و به منزله شراکت آمریکا در جنگ علیه ایران و حمایت از صدام محسوب می شد، ۲۹۸ مسافر و خدمه هواپیما جان خود را از دست دادند.
این هواپیما که طی پرواز شماره ۶۵۵ از بندرعباس به مقصد دوبی در حال حرکت بود، هنوز سقف ارتفاع پرواز را به دست نیاورده بود که بر فراز آبهای سرزمینی ایران و در حوالی جزیره هنگام هدف حمله موشکی واقع شد و در هوا منهدم و ساقط گردید. دو فروند موشک از ناو آمریکایی وینسنس که به آبهای سرزمین ایران تجاوز کرده و درآن مستقر بود، شلیک شده بود. از میان ۲۹۸ مسافر و خدمه هواپیما، ۱۱۸ نفر زن و کودک بودند. همچنین ۲۰نفر هندی ، ۱۳ تبعه امارات متحده عربی ، ۶ پاکستانی ، ۴ یوگسلاو و یک نفر ایتالیایی جزو مسافرین این هواپیما بودند.
● قانون داماتو
در ۱۴ مرداد۱۳۷۵ «آلفونس داماتو» سناتور جمهوریخواه آمریکا طرح جدیدی برای تحریم اقتصادی ایران به بیل کلینتون ـرئیس جمهورـ ارائه کرد و مورد موافقت و تصویب کنگره قرار گرفت . به موجب این طرح، هر شرکت یا دولتی که بیش از ۴۰میلیون دلار در صنایع نفت وگاز ایران سرمایه گذاری کند، دچار مجازات اقتصادی آمریکا خواهد شد.کنگره آمریکا سپس توانایی مؤسسات مالی بین المللی را برای اعطای وام به ایران طی سالهای مالی ۱۹۹۴ و ۱۹۹۵ به شدت محدود کرد.
در ۱۵ مارس ۱۹۹۵، کلینتون طی یک فرمان اجرایی تجارت با ایران و سرمایه گذاری در این کشور، از جمله معامله نفت ایران درخارج به وسیله شرکتهای آمریکایی و شرکتهای خارجی وابسته به آنها را ممنوع ساخت . دستور العمل دوم در مه ۱۹۹۵ تحت عنوان «تحریم معاملات خاص در خصوص ایران » به امضای کلینتون رسید. «آلفونس داماتو» سناتور جمهوریخواه در ۸ سپتامبر ۱۹۹۵ با ارائه طرحی خواستار تحریم اقتصادی بر ضد شرکتهای غیرآمریکایی شد که تکنولوژی مربوط به صنعت نفت را در اختیار ایران می گذارند.
در ۲۰ دسامبر، لایحه داماتو به تصویب مجلس سنا رسید. «بنجامین گیلمن » رئیس کمیسیون روابط بین الملل مجلس نمایندگان آمریکا نیز طرح مشابهی را ارائه کرد. این دو لایحه پس از تصویب در مجلس سنا و نمایندگان به کمیته ای مشترک ارجاع شد و پس از ادغام مفاد آنها به صورت قانون «مجازات ایران ـ لیبی » درآمد و بعدها به «قانون داماتو» معروف شد. این قانون که در ۴ اوت ۱۹۹۶ (۱۴مرداد ۱۳۷۵) به امضای رئیس جمهور آمریکا رسید، شامل ۱۴ بخش است .
در مارس ۱۹۹۶، سناتور داماتو نامه هایی برای شرکت های نفتی فرانسوی ELF و توتال ارسال داشت و به آنها هشدار داد تا از مشارکت بالقوه و بالفعل در پروژه های نفت و گاز ایران دست بردارند. به دنبال آن، نامه هایی نیز برای تعدادی از شرکتها و موسسات دیگر در کشورهای ژاپن ، استرالیا، آلمان و سازمان ملل متحد ارسال شد.

منبع : روزنامه کارگزاران