جوانی در کلام مطهر مولی امیرالمومنین علی (ع)

شخصیت علی (ع) با شخصیّت نبی اکرم(ص) در جوانب گوناگون علمی و عملی شباهت فراوان دارد. نهج ‏البلاغه و مجموعه ‏ی سخنان امیرالمؤمنین به آیات و مضامین قرآن نزدیک است و شیوایی، ارج‏مندی و ژرف بودن پیام علی (ع) و نبی (ص) به اوج کمال رسیده است ؛ به گونه‏ای که از جهت محتوا، نهج‏ البلاغه برادر قرآن نامیده شده است. سراسر وجود علی (ع) تاریخ و سیرت علی ، خُلق و خوی علی، رنگ و بوی علی (ع) سخن و گفت‏گوی علی برای تمام انس‏ان ‏ها درس ، سرمشق، تعلیم و رهبری است. (۱)
علی (ع) انسان کاملی است که قهرمان همه ‏ی ارزش‏ های انسانی است. او مردی است که شب‏ ها با روح کلی عالم به سر می ‏بُرد و روزها به تربیت ارواح آدمیان می ‏پرداخت.
جوانی، گوهر گران‏بهایی است که به خاطر استعداد ها و قابلیت شکوفایی و رشد ، از ارزش و منزلت خاصی برخوردار است و بزرگان را به توصیه و ارائه ی تجربیّات به جوانان واداشته است. امیرالمؤمنین (ع) نیز در این عرصه، کلمات حکمت ‏آموزی را ارائه نموده است.
جوانی و تندرستی را دو چیز با ارزش و منزلت معرفی می ‏کند و می‏ فرماید :
«قدر و منزلت این دو چیز را کسی می‏ شناسد که آن دو را از دست داده باشد.» (۲)
در بیان ارزش جوانی همین بس که پیامبر (ص) فرمود : «در قیامت از عُمْر و جوانی انسان می ‏پرسند که چگونه و در چه راهی آن را صرف نموده است.» (۳)
علی (ع) به اصحاب توصیه می ‏کند که «جوانی را قبل از پیری و سلامتی را قبل از بیماری دریابید.» (۴) امام در بیان دوران جوانی غفلت برخی انس‏آن‏ ها می ‏فرماید : «در ایام سلامت بدن ، سرمایه ‏ای فراهم و مهیا نساخته ‏اند و در اوایل فرصت‏ های زندگی و نیرومندی ، درس عبرتی نگرفتند و درخشنده ‏ترین ایام عمر را رایگان از کف دادند ، آیا کسی که در جوانی اهل تن‏ پروری بوده ، می ‏تواند در پیـری جز شکستگی و ذلّت انتظاری داشته باشد.» (۵) پس دوران جوانی را باید دریافت و از آن دوران گران‏سنگ و طلایی در خویشتن ‏شناسی و کمال ‏یابی بهره گرفت که شرط اساسی سعادت و شقاوت یا خوش‏بختی و بدبختی انسان ‏ها در دنیا و آخرت به توجّه و عدم توجّه آن‏ها نسبت به جوانی ، بستگی دارد.
امام علی (ع) تربیت کنندگان و والدین و مربّیان را نسبت به توجّه به عنصر زمان ، هشدار می ‏دهد و می‏ فرماید :
«فرزندان خویش را به جبر و استبداد بر آداب خود مجبور نکنید ؛ زیرا آنان در زمانی غیر زمان شما آفریده شدند و زندگی می ‏کنند.» (۶) پس تحجّر و جمود بر آداب گذشتگان ، مانع مهمی بر سر راه تربیت جوانان است ؛ امّا این بدان معنا نیست که دست از سنّت ‏های صحیح گذشتگان برداریم و به بهانه‏ ی نوگرایی و تجددخواهی ، ارزش ‏های اسلامی را به حاشیه رانیم ؛ بلکه باید با روش صحیح تربیتی و آگاهانه ، فرزندان خویش را به ارزش‏ های اسلامی ره‏نمون سازیم.
مردی به نام ابوجعفر احول از دوستان امام صادق (ع) مدتی به تبلیغ مذهب تشیع و تعالیم اهل‏بیت (ع) اشتغال داشت.
روزی به محضر مبارک امام رسید و امام از او سؤال کرد : مردم بصره را در پذیرش اهل‏بیت و آیین تشیع چگونه یافتی ؟
عرض کرد : مردم اندکی تعالیم اهل‏بیت را پذیرفته ‏اند.
امام فرمود : «توجّه تبلیغی خود را به نسل جوان معطوف دار و نیروی خویش را در راه هدایت آنان به کار انداز ؛ زیرا جوانان زودتر حق را می ‏پذیرند و سریع ‏تر به هر خیر و صلاحی می ‏گرایند.» (۷)
به همین دلیل ، امام علی (ع) می ‏فرماید : «جوانی‏ ات را قبل از پیری و سلامتت را قبل از بیماری دریاب.» (۸)
امام علی(ع) به جوانان توصیه‏ های آموزنده‏ ای بسیار دارد.
از جمله : به فرزند جوانش امام حسن (ع) سفارش می ‏کند : «بنده ‏ی غیر خود نباش که خداوند تو را آزاد آفریده است.» (۹)
پرهیز از شهوت‏ رانی و مغلوب شدن با شهوت نیز توصیه‏ ی دیگر آن حضرت است :
«کسی که مغلوب شهوت خویشتن است ، ذلّت و خواریش بیش از برده‏ ی زرخرید است.» (۱۰)
عزت مداری و کرامت نفس نیز سفارش دیگری است که امام (ع) به فرزند جوانش بیان می ‏کند :
«نفس خویش را عزیز شمار و به هیچ پستی و دنائتی تن مده ، گرچه عمل پست، تو را به تمنیات برساند؛ زیرا هیچ چیز با شرافت نفس برابری نمی ‏کند و هرگز به جای عزت نفس از دست رفته ، عوضی همانند آن نصیب نخواهد شد.» (۱۱)
امام علی (ع) به فرزندش امام حسن (ع) می‏ فرماید :
«پسرم، من در تعلیم و تربیت تو شتاب کردم پیش از آن که قلب تو سخت گردد و عقل و فکرت به چیز دیگری مشغول شود مبادرت ورزیدم تا با تصمیم جدّی به استقبال اموری بشتابی که اندیشمندان و اهل تجربه زحمت آزمون آن را کشیده ‏اند و تو را از تلاش بیش‏تر بی‏ نیاز ساخته ‏اند ؛ بنابراین آن‏چه از تجربیات آن‏ها نصیب ما شده ، نصیب تو هم خواهد بود.» (۱۲)
مستی جوانی نیز آسیب‏ پذیر و هلاکت‏ بار است که جوانان باید بدان توجّه نمایند.
امام علی(ع) می‏ فرماید : «سزاوار است انسان عاقل ، خویشتن را از مستی ثروت ، مستی قدرت ، مستی علم و دانش ، مستی تمجید و تملق ، مستی جوانی مصون نگه دارد؛ زیرا هر یک از این مستی ‏ها بادهای مسموم و پلیدی دارد که عقل را نابود می‏ کند و آدمی را خفیف و بی ‏ارزش می‏ سازد.» (۱۳)
و راه درمان این مستی‏ ها به تعبیر امام علی (ع) شناختن شرافت باطنی و گوهر انسانی است که او را از پستی ‏های شهوت و آرزو های باطل مصون نگاه می ‏دارد. (۱۴) بر این اساس ، امام علی (ع) به جوانان خطاب می ‏کند : ای گروه جوانان ، شرف انسانی و سجایای اخلاقی خود را با ادب و تربیت محافظت نمایید و سرمایه‏ ی گران‏بهای دین خویش را با نیروی علم و دانش از دست‏برد ناپاکان و خطرات گوناگون برکنار دارید.» (۱۵)
توصیه‏ ی دیگر امام علی (ع) به جوانان در آیین دوست‏یابی است که می ‏فرماید :
«پیوند دوستی را با برادران دینی خود محکم سازید که آنان ذخایر دنیا و آخرت هستند. مگر نشنیده ‏اید که خداوند در قرآن شریف به تأثر گم‏راهان در قیامت اشاره کرده که می ‏گویند : در این روز سخت ، نه شفیعی داریم و نه دوستی که در کارمان همّت گمارد.» (۱۶)
«کسی که دوست پاک خود را که برای خدا با وی پیوند دوستی داشته ، از دست بدهد ، مثل این است که شریف‏ ترین اعضای بدن خود را از کف داده است.» (۱۷)
در وصیت‏ نامه ‏شان به امام حسن (ع) فرمودند : «به اتکای روابط دوستانه و رفاقت صمیمانه ، حق برادرت را ضایع مکن؛ چه ، در زمینه ‏ی تضییع حقوق ، روابط دوستی نابود می‏ شود و آن کسی که حقّش را تباه ساختی برای تو برادر نخواهدبود.» (۱۸)
امام(ع) در باب عوامل انحراف جوانان هشدار می ‏دهد و جهل و نادانی، هواپرستی و شهوت‏رانی ، تقلید از فاسدان و منحرفان ، عصبانیت و خشم افراطی ، برتری ‏جویی، تکاثرگرایی، غرور و خودخواهی، فقدان تربیت خانوادگی و ضعف ایمان را به عنوان ریشه‏ های انحراف جوانان بیان می ‏کند. (۱۹)

پی ‏نوشت ‏ها :
(۱) جاذبه و دافعه ‏ی علی (ع) ، ص ۱۷۷
(۲) ص ۴۴۹
(۳) ج ۱۷، ص ۲۳
(۴) ص ۳۴۰.
(۵) تحقیق فیض الاسلام ، ص ۱۸۰۰
(۶) ابن ابی الحدید، ج ۲۰، ص ۲۶۷
(۷) کافی ، ص ۹۳۳
(۸) غررالحکم
(۹) نامه ‏ی ۳۱
(۱۰) غررالحکم
(۱۱) نامه‏ ی ۳۱
(۱۲) نامه‏ ی ۳۱
(۱۳) ج ۵ ، ص ۸، حدیث ۹۰۷۵
(۱۴) غررالحکم
(۱۵) پیشین
(۱۶) غررالحکم
(۱۷) غررالحکم
(۱۸) نامه‏ ی ۳۱
(۱۹) نامه ‏ی ۵۳ ، خطبه ‏ی ۱۰۸، ۱۹۲، حکمت ۲۵۵، ۲۳۲

منبع : پایگاه اطلاع رسانی تبیان زنجان