نیازهای کشاورزان به اقتصاد ایران کمک می کند

جایگاه و اهمیت حیاتی کشاورزی با تحمل همه کمبودها، کاستی ها، هزینه ها و زحمات، همواره نقطه ای متعادل در استمرار سلامت و شادابی زندگی است. در حالی که این بخش تولیدی- اقتصادی بنا به موقعیت کاری در حاشیه زندگی- به نوعی دور از متن زیستی متعارف- قرار گرفته است. شاید همین که کشاورزی و دامداری دور از چشم و نظر روزانه عمومی قرار دارد و تولید می کنند. خود سبب شده همیشه غبار نیازها بر چهره کشت و دام باقی بماند. البته گاه اهمال ها و کم توجهی های برنامه ریزان و مجریان به ویژه متولیان ذیربط نیز در توزیع امکانات مشکلاتی را فراهم کرده است. اما کشاورزان و دامداران کم و بیش از نگرانی ها، ریسک ها و کمبودها در سایه هیاهوی ماشین و تکنولوژی و کار عشق آمیز و بدون هیچ چشمداشت زیاده خواهی ادامه داده و می دهند.
بدون تردید کشاورزی به عنوان یک تشکیلات عظیم و گسترده استراتژیک و بس حیاتی در همه دوران ها و کشورها در متن زندگی حضوری پررنگ دارد. به همین خاطر هم کشورهای پیشرفته و مدرنیزه شده، توسعه یافتگی را در متن و غنی کردن بخش های کشاورزی و دامداری دانسته اند. کشورمان هم که خیز گسترش و پویندگی هرچه مناسبتر و فزونتر شاخص های اقتصادی، مهارت های نوین و آبادانی را به جد پیش رو دارد تنها و به ناگزیر می باید کلید توسعه را از متن این قطب بزند. اما می دانیم سیر تحقق این ضرورت مستلزم تجهیز به ابزارهای روز، ایجاد تعادل شرایط کاملا مناسب دستیافت به تسهیلات آرامش بخش فراگیر در این بخش- باتوجه به طبیعت اقلیمی و پدیده های غیرمنتظره طبیعی- برای برون رفت جامع از کاستی ها و نیاز شغلی این طیف است.
یک روز پدر از محل کارش مرخصی می گیرد. پسر ۹-۸ ساله اش را ترک دوچرخه می نشاند. از حاشیه شهر حدود سه ربع ساعت رکاب می زند. در یک محله قدیمی وارد کوچه ای چرک با یک ردیف دکان اسقاط فروشی قطعات صوتی- تصویری و وسایل کهنه خانگی می شود. دم یک کارگاه- ریخته گری (ذوب فلزات) به شیوه سنتی، از دوچرخه پیاده می شوند. پدر: «بفرما! این هم ریخته گری!» پسرک جلوتر از پدر می رود. کارگاه نیم متری پایین تر از سطح گذرگاه کوچه است. او در آستانه کارگاه می ایستد. هرم گرمای شدید کوره پسر را عقب می زند. چشمانش را لحظه ای می بندد.
پدر بازوی فرزندش را می گیرد با هم به جلو می روند. کارگری با یک انبر فلزی بلند که سر آن پیاله ای شکل و درونش مقداری فلز گذاشته شده را درون کوره پرحرارت نگه داشته است. دقایقی بعد انبر را از کوره بیرون می آورد. دایره وار برمی گردد مایع ارغوانی رنگ فلز ذوب شده درون پیاله را داخل یک قالب فلزی روی سکوی وسط کارگاه، خالی می کند. سپس فلز دیگری در قاشک میله فلزی می گذارد و توی کوره نگهمیدارد. پسرک که مات و مبهوت کار او شده است، کارگرهای دیگر را می بیند زیرپیراهنی شان خیس است و هر یک مشغول کارهای دیگرند. پوست صورت شان از استمرار گداختگی کار کبود شده و سوختگی کهنه را می نماید. پدر با استاد کارگاه سر صحبت را باز می کند: -«پسرم مدت ها می خواست از نزدیک ریخته گری را ببیند. علاقه زیادی به این کار دارد. استاد کارگاه که بیرون آمده است با گوشه پیراهنش عرق صورتش را پاک می کند با تبسم به چشمان پرشوق پسر زل می زند. دستی به شانه اش می زند. می گوید: «این همه شغل و هنر است چطور به ریخته گری...» پدر: «ظاهراً در فیلمی از تلویزیون...» استاد از پسر می پرسد: «حالا چی؟... حاضری یک صبح تا عصر فقط بنشینی و تماشا کنی؟» پسرک سر پایین می آورد با کف دست عرق صورتش را می گیرد. استاد: -«من اگر به سن تو بودم تصمیم می گرفتم مهندس شوم؛ چون از بچگی پا به پای بابام اینجا کار کرده ام. وابسته به کارم شدم. آدم باید دلبسته به پیشه و مسئولیتی که به عهده گرفته، باشد. از دور نباید نگاه کرد. صاحب کار باید کننده کار باشد و علاقمند. اگر یک نقاش و بزاز سر کار مثلا معماری و لوله کشی گذاشته شود، اصول کار از هم می پاشد...»
● تأمین ۹۰درصد موادغذایی
یک بعد حیاتی کشاورزی- دامی سرزمین مان حاکی از این واقعیت عینی است که حدود ۹۰-۸۵ درصد موادغذایی روزمره مان از برکت و از رهگذر تولیدات این بخش تأمین می شود. به عبارت دیگر، سرمایه، رنج و پشتکار سنتی نسل در نسل حدود
۳.۵ میلیون نفر کشاورز است که در مقطع کنونی بخش گسترده ای از قوت زندگانی حدود ۷۰میلیون نفر جمعیت کشور را سر سفره هاشان فراهم کرده و خواهند کرد علاوه بر این که سهم مؤثر در صادرات- غیرنفتی کشور دارند.
● توانمندی های غیرقابل انکار
وزیر جهادکشاورزی و همراهان چندی قبل در دیداری که از تحریریه کیهان داشت با حضور در سرویس گزارش روز طی سخنان کوتاهی جایگاه و موقعیت بخش کشاورزی ایران را موفقیت آمیز خواند.
«مهندس محمدرضا اسکندری» در همین ارتباط گفت در دیداری که پیشترها با مقامات کشور سودان صورت گرفت برخی از مقامات سودانی خواستار آشنایی بیشتر با توانمندی های ایران در زمینه کشاورزی شدند. در زمانی که هیئتی از سودان به ایران آمد و از نزدیک موقعیت و موفقیت های کشورمان را دیدند، آن چنان تحت تأثیر توانمندی های ما قرار گرفتند که درخواست اعزام کارشناسان و نیروی مجرب به کشور خود را مطرح کردند.
در فراسوی نماهای طرفین گذرگاه اصلی شهر با کمی فاصله کیپ تاکیپ مغرس باغ ها پیدا است که پایداری دیرینه باروری طبیعت پرثمر و تحرک زندگانی متعارف و ماشینی را متمایز می نماید. شهریار همچنان از وجود انبوه باغات سبز و پربار، راحت و سالم نفس می کشد. باغات و بادهای معروف شهریار از دیرباز نیز زبانزد فیلترینگ هوای سالم تهران بوده و است.
هنگامی که به کوچه باغ ها می رویم دم و بازدم و بویایی دلپذیر ناشی از فضای باغ های دو طرف کوچه ها که برخی آسفالت و بعضی ناهموار است، طعم و عطر سبزینگی و محصولات ذائقه را تحریک می کند و اشتیاق تنفس هوای پاک و لطیف را برمی انگیزانند. کوچه های طویل در سکوت باغستان ها همچنین خاطره های کوچه باغ های قدیمی عمدتاً شمالی تهران را در ذهن و روان آدمی جاری می کند. در این گذرگاه ها می بینیم درهای بزرگ برخی از باغ ها بسته و بعضی هر دو لته درشان بازاست. وارد باغ و باغ ها می شویم. در سکوت مطلق روی زمین شن ریزی شده یا خاکی و ناهموار اندکی پیش می رویم باغدار یا باغبان را در پس درخت ها می بینیم با همان مهر و مرام زبانزد سال های دور.
● تولید در متن نیازهای مشترک
پای صحبت- که اغلب درد دلشان- می نشینم... انبوهی حرف دارند که ظاهراً با خود زمزمه می کرده اند و حالا... صحبت هاشان این حس را برمی تاباند که پنداری در یک بیابان، یک صحرا و ... دور از کس و افرادی زندگی می کنند که امکان یاوری شان دور از دست است؛ کمک و رهنمون مشکل گشا ندارند که آنچه دلیل سال ها کار پرمشقت، ریسک و سرمایه گذاری شان است، دلبستگی به خاک و آب و تولید بوده و است؛ عمری صرف پروراندن نهال و حفظ درخت و تولید محصول کرده اند... آنان خواست و مشکلات شان اغلب مشترک و همانند است: عدم برخورداری از یارانه تامین وسایل و نیازهای کار، نبود خرید تضمینی تولیدات، بیمه، تسهیلات مالی، بالا بودن هزینه های جنبی، سنتی بودن کار، مصرف بالای آب به دلیل عدم برخورداری از شیوه آبیاری قطره ای، و ... و مهم دیگر نرخگذاری محصولات شان در میدان عمده فروشی، توسط دلالان که در این خصوص می شود گفت: سرمایه و رنج و ریسک سهم کشاورز، سود سهل و خوشکامی نصیب دلال است. جدای ازاین مسایل مزمن جاری، از طرف دیگر صدای پای بساز و بفروش ها از پشت دیوار کوچه باغ های شهریار هم به درون باغ ها طنین انداز شده است که در برخی موارد به عینیت داد و ستد مبدل شده، باغ هایی با هزاران درخت مثمر فروخته شده و جای درختان کهنسال مولد، بتن آرمه، تیرآهن و سنگ و آجر بالا رفته است...»
● آبیاری قطره ای صرفه جویی آب
کشاورزی منطقه شهریار بافت قدیمی سنتی است. به همین خاطر کشاورزان امکان بهره بردن از سیستم تکنولوژی و فناوری روز را ندارند.
این را «اکبر بهنود» یکی از باغداران شهریار می گوید و می افزاید:«اگر کشاورزی به صورت صنعتی مدرن و آبیاری قطره ای باشد، مصرف آب نسبت به میزان کنونی کم و در نتیجه کشاورز از بهره وری بهتر برخوردار خواهد شد.»
وی در همین ارتباط با اشاره به خشکسالی، کمبود آب و پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی تاکید دارد:«تنها راه صرفه جویی آب در بخش کشاورزی همانا اعمال شیوه آبیاری قطره ای است که الزاماً با صرف هزینه تامین نیازهای مربوطه صورت گیرد.»
● رویکرد به تکنولوژی برون رفت از مشکلات
در گفت و گو با «ماشاالله اردانی» دبیر اجرایی خانه کشاورز شهریار، او نیز در همین زمینه می گوید:«با توجه به تجارب گذشته، روش های سنتی و آبیاری غرقابی نه تنها مشکلات کشاورزان را مرتفع نکرده بلکه کمبود آب در کشور به ویژه در استمرار تولید در بخش زراعی، کشاورزان را با مشکلات متعددی روبرو کرده است.
بنابراین، تنها شیوه برون رفت کشاورزان از دشواری های امور و دستیافت به موقعیت بازار جهانی، اجرایی شدن و آشنا کردن کشاورزان با کاربردهای تکنولوژی روز است.»
«نظری» زارع سالخورده هم معتقد است تولیدات در کشاورزی سنتی کم است اما کشاورزی مدرن نیز موجب کاهش زحمت و هزینه می شود.
بروز پدیده سرما و یخبندان سال گذشته و وجود خشکسالی جاری خسارات سنگین به کشاورزی کشورمان وارد کرده است.
«بهنود» باغدار در این باره می گوید: «با توجه به خشکسالی، تولیدات باغی در شرایط فعلی کم نشده است اما خشکسالی بر روی تولید گندمکاران اثر شدید گذاشته است به عنوان نمونه در زنجان، همدان و ... گندمکاران زمین هاشان را رها کرده اند.»
یک باغدار دیگر در شهریار می گوید:«سرمای شدید سال گذشته درختان مو را خشک کرد.» وزیر جهاد کشاورزی اواسط تیر ماه در جمع خبرنگاران گفت:«محصولات کشاورزی امسال به دلیل وجود خشکسالی حدود ۲۰ میلیون تن کاهش خواهد یافت.»
«مهندس اسکندری» که نیز پیشتر از تصویب ۴۵۰۰ میلیارد تومان جهت جبران خشکسالی وواردات کالاهای اساسی خبر داده بود، در این جمع ضمن ابراز خشنودی از تصویب لایحه مبلغ مذکور گفت:«با تصویب این لایحه بخشی از خسارت وارده به بخش کشاورزی در سال جاری جبران می شود.»
با توجه به واقعیت اقلیمی کشور و خشکسالی های بدیهی آن و گاه یخبندان و سیل، نبود بیمه بعضی از محصولات برخی از کشاورزان و همچنین عدم بیمه تکمیلی تامین اجتماعی نیز از مهمترین عوامل دغدغه خاطر و ریسک سرمایه ای و امنیت حیاتی شان بوده و است.
● پرداخت خسارت به کشاورزان بیمه شده و فاقد بیمه
وزیر جهاد کشاورزی در خصوص بیمه تولیدات کشاورزان خسارت دیده چه آنان که تحت پوشش بیمه هستند و چه آنانی که از بیمه محروم بوده اند همچنین گفته است: «خوشبختانه در این لایحه- مصوبه متمم بودجه سال ۸۷- علاوه بر اختصاص ۲ هزار میلیارد تومان جهت جبران خسارت کشاورزان تحت پوشش صندوق بیمه محصولات کشاورزی، ۲هزار میلیارد تومان نیز به کشاورزانی که فاقد پوشش بیمه بوده اند اختصاص یافته است و با توجه به این که میزان خسارت وارده به هر استان و حتی هر مزرعه در این جمع بندی وجود دارد، بر این اساس ۲ هزار میلیارد تومان درنظر گرفته شده به راحتی توزیع استانی خواهد شد.»
به «بهنود» باغدار می گویم: حتماً خبر دارید که ۴۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای جبران خشکسالی و واردات کالاهای اساسی در بودجه امسال تصویب شده است و ...، پاسخ او این است:«اگر کمک دولت از تخصیص این مبلغ برای مقابله با خشکسالی و... به روال گذشته عمل شود و از عده ای خاص حمایت شود، چیزی به دست ما نخواهد رسید. به عنوان نمونه ۸-۷ سال پیش بیش از ۳۰۰ نفر از کشاورزان تولیدکننده شهریار با معرفی فرماندار و جهاد کشاورزی برای دریافت وام به بانک کشاورزی معرفی شده بودند اما حدود ۱۰۰ نفر از آنان توانستند وام گرفتند. بقیه موفق به دریافت وام نشده بودند.»
● هزینه های بدون یارانه
این باغدار همچنین می گوید: «متاسفانه دولت از حدود یک سال قبل هیچ گونه یارانه به کشاورز نداده است. لذا کشاورز برای خرید یک لیتر سم دفع آفات نباتی ۱۰ تا ۲۰ هزار تومان هزینه می کند در حالی که تا سال ۸۵ کود، سم و بذر یارانه ای به کشاورز داده می شد. من باغدار درخت را عمل می آورم. مجبورم با صرف هزینه های گوناگون درخت را نگهداری کنم. کشاورزان هزینه های زیادی برای داشتن و حفظ باغ سالم و تولید محصول خوب صرف می کنند اما همانطور که اشاره شد هیچگونه یارانه و یا وجه تمایز برای کشاورزان سنتی کار درنظر گرفته نمی شود.»
با چند قدم به درون باغ، مرد سالمندی را می بینم زیر سایه- آفتاب درختان روی زمین نشسته و انبوهی زردآلو روی زمین مقابلش ریخته شده است. چکار می کنید؟ با صدای نرم و آرامی می گوید: «یک تن زردآلو روی دستمان مانده است. ناچار برای این که از ضایعات شان جلوگیری شود جمع آوری می کنیم...» کمی آن سوتر تعداد زیادی کارتن پرزردآلو روی زمین چیده شده است. باغدار سالخورده می گوید که می خواهیم بفرستیم میدان کیلویی ۱۰۰ تومان!»- چرا به این قیمت؟ آهسته از زمین بلند می شود و در پاسخ به تعجبم می گوید: «بار فروش امسال ما را جواب کرده است که بار به میدان نفرستیم چون نمی تواند بفروشد.» در جریان گفت وگو با باغدار به دفعات مشاهده می کنم کارگر جوانی هر چند دقیقه از اطراف باغ دو سطل لبریز زردآلو می آورد و روی انباشت زردآلوها می ریزد.
صحبت های مصطفی نظری باغدار کهنسال درباره عرضه زردآلو به نرخ هر کیلو ۱۰۰ تومان و نبود خریدار، تعجب آور است چرا که همین محصول حتی درجه سه باشد در سطح شهر با چند برابر قیمتی که باغدار از سر ناچاری محصولش را به آن نرخ می خواهد عرضه کند، به دست مصرف کنندگان می رسد.
● هزینه ها سنگین سطح فروش پایین
«نظری» درباره نرخ ها و مخارج محصولات، می گوید: «امسال هزینه ها سه برابر سال پیش شده است اما در مقابل، نرخ- فروش محصول به عمده فروش- نسبت به پارسال از نصف هم پایین تر آمده است. به گفته او کشاورز ارومیه ای یا شاهرودی محصولات زیادی روی دستشان مانده است در حالی که قیمت بالا نیست، خریدار هم نیست.
وی درباره هزینه ها با اشاره به این که دو کیسه کود برای یک هکتار زمین زیر کشت، به نرخ مناسب به کشاورز داده می شود، می افزاید: «سم برای دفع آفات نباتی به صورت یارانه ای نمی دهند ناچار از بازار آزاد تهیه می کنیم. آبیاری از چاه عمیق زیرزمینی هزینه دارد چرا که پمپ می باید با صرف انرژی بیشتر آب را از عمق زمین بالا بیاورد و پمپاژ کند. بنابراین پمپ هر چند ماه یکبار خراب می شود. امسال تا به حال سه بار دینام پمپ آب سوخته شده است. هر بار حدود ۲ میلیون تومان هزینه داشته است. از طرف دیگر هزینه حمل بار، کارتن و دستمزد کارگر هم داریم. جدای از این موارد، سرمای زمستان سال گذشته درختان مو (انگور) را خشک کرد. امسال این محصول نسبت به سال ما قبل، کم است.» باغدار نگاهی به فراسوی درخت های باغ می کند می پنداری خاطرات کودکی اش را به خاطر می آورد که با کار روی زمین و بیل و آبیاری و درخت و محصول عجین شد؛ شغلی که پدر و پدربزرگش هم پیشه خود کرده بودند. اینک در پس چند دهه کار پرزحمت و دغدغه- اما با برکت- در مه نیازها و آرامش خاطر سلامت محصول و یاوری امنیت بخش، غوطه می زند...- «کشاورزی سنتی زحمتش زیاد است، تولیدش کم. کشاورزی مدرن سبب کاهش زحمت و کاهش هزینه می شود.» می پرسم: حمایت و تسهیلات مالی چطور است؟ او می گوید: «حمایت نمی شویم. تعاونی ۳۰۰-۲۰۰ هزار تومان وام با سود ۱۰ درصد می دهد. بانک ها با معرفی ضامن، حدود ۲ میلیون تومان به مدت ۸ ماه و امسال با سود ۱۲ درصد می دهند.»
● میوه بر درخت می ماند
افزایش هزینه های جانبی... و نرخ آزاد تهیه مایحتاج کار و عدم نرخ خرید تضمینی تولیدات زراعی، از جمله مسایل عمومی کشاورزان و باغداران است.
«بهنود» یکی دیگر از باغداران، در این زمینه با بیان این که هزینه های دستمزد کارگر و جمع آوری و حمل محصول به میدان میوه و تره بار زیاد است، می افزاید: «آلو یا زردآلو کیلویی ۲۵۰- ۳۰۰ تومان از باغدار خریداری می شود اما حمل و نقل محصول از باغ تا میدان شهریار هر کیلو ۱۰۰ تومان و تا میدان تهران ۲۵۰ تومان هزینه برمی دارد. قیمت یک کارتن خالی با گنجایش ۱۰ کیلو محصول، ۲۵۰- ۳۵۰ تومان است. یک کمپرسی کود حیوانی ۱۰۰ هزار تومان خریده می شود مضاف به این که پخش همین مقدار کود در سطح زمین مستلزم پرداخت دستمزد کارگر است.
برای هرس کردن درختان، یک کارگر روزانه ۲۵ هزار تومان هزینه دارد. همانطور که پیشتر اشاره شد، تامین سایر ادوات و نیازها به نرخ آزاد صورت می گیرد.
همچنین به علت افت سطح آب های زیرزمینی ناچار باید از انرژی برق بیشتر استفاده کرد که در نتیجه، یک اثرش استهلاک زودهنگام الکتروپمپ است.
با عنایت به این شرایط ترجیح می دهیم میوه بر سر درخت بماند چرا که در این صورت هزینه های موصوف را متحمل نمی شویم.»
● بازاریابی و نظارت بسیار اندک
«اردانی» دبیر خانه کشاورز شهریار در ادامه صحبت قبلی خود با اشاره به جایگاه کشاورزی در تامین امنیت غذایی در کشورها و حمایت و نظارت دولت ها می گوید: «در برخی از کشورها دولت نقش بازاریابی و نظارت برای تولیدکنندگان محصولات کشاورزی را برعهده می گیرد، متأسفانه این امر در کشور ما در حداقل است در صورتی که کشاورزان کشور همواره از طریق تولید محصولات زراعی خود، امنیت غذایی را- همچون سایر کشورها- تامین می کنند.
لذا معتقدیم توجه به این بخش مهم با پرداخت یارانه، تسهیلات بانکی بدون بهره و همچنین بیمه به ویژه بیمه های تکمیلی تامین اجتماعی می توانند کشاورزان را نسبت به تولید هر چه بیشتر تشویق کنند. در آن صورت دولت برای حمایت مصرف کنندگان و نیز واردات میوه، سالانه میلیاردها تومان یارانه نخواهد پرداخت.» وی بر این باور است که دولت می تواند ۵۰درصد از یارانه ای را که برای واردات میوه می دهد، به تولیدکنندگان اختصاص دهد و بدین طریق کشاورزان را حمایت کند.» به گفته «کاردانی» میوه های وارداتی چون حامل مواد شیمیایی نگهدارنده هستند عوارض خطرناکی برای سلامت جامعه خواهند داشت.»
● جولان دلالان در میدان
«بهنود» از باغداران پیرامون فروش غیرتضمینی و زیرقیمت محصولات و این که باعث تضییع حق تولیدکنندگان می شود می گوید. به گفته وی کشاورز با داشتن باغ، سرمایه گذاری، رنج کار و حدود ۶۰ روز کار جدی در طول سال، زمانی که تولیدات باغی خود را برای فروش به میدان می فرستد این واسطه ها هستند که سود قابل توجه عایدشان می شود. می گوید: «واسطه ها با صرف چند ساعت وقت و بدون هیچ سرمایه گذاری مالی از هر کیلو محصول ۴۰۰-۳۰۰ تومان سود بدون زحمت می برند. این شیوه و پیشینه دلالان باعث لطمه به درآمد کشاورز می شود.» به گفته او، محصولی که از باغات به میدان عمده فروشی می رسد، عمده فروش برای آن که بار روی زمین نماند و احیانا لطمه ای به سالم بودن آن وارد نشود آن را به دلالان می سپارد. آنان هم، خود بر روی محصول نرخگذاری می کنند و می فروشند.
وزیر جهاد کشاورزی در مصاحبه اوایل تیرماه با کیهان در پاسخ به این پرسش که طرح تنظیم بازار محصولات کشاورزی نیمه کاره و رها شده است؟، گفته است: «اتفاقا این طرح باعث از بین رفتن دلال بازی می شود زیرا محصول مستقیم به دست مصرف کننده می رسد و تولیدکننده و مصرف کننده متضرر نمی شوند.» به گفته «اسکندری» در حال حاضر تشکل مربوط به تخم مرغ، خرما و زعفران تشکیل شده است. تشکل مربوط به مرکبات نیز در حال شکل گیری است و با باغداران و دامداران در حال بحث و تبادل نظر هستند.
دبیر اجرایی خانه کشاورز شهریار، نیز با اشاره به این که وضعیت تولید محصولات خوب است منتها آنچه که رغبت از شوق کشاورزان گرفته است فروش تولیدات شان به قیمت ارزان است. می گوید: «دولت میوه ها را نرخگذاری می کند اما روی سموم و کود و... قیمت رسمی تعیین نمی کند در حالی که هزینه های جانبی بالا است.» وی با اعتقاد به این که تنها راه حمایت از تولیدکننده در بخش کشاورزی و کاهش واردات میوه جات، خرید تضمینی فراورده های زراعی است، مقایسه سرمایه گذاری ها و بهره وری های دو بخش کشاورزی و صنعتی را مطرح می سازد. «اردانی» در این باره با بیان آن که بیش از ۹۰درصد کشاورزی در حوزه خصوصی است، می افزاید: «براساس بررسی های کارشناسی شده، در بخش کشاورزی که بین ۹-۷ درصد سرمایه گذاری شده است بهره وری ۳۰-۲۵ درصد است در حالی که در بخش صنعت سرمایه گذاری ۶۰درصد و بهره وری ۳۰درصد است.»
وی درباره میزان کار سودمند کشاورزان نیز این باور خود را بر می تاباند که کار مفید کشاورزان از ۳۶۵ روز یک سال خورشیدی، ۶۵ روز است و ۳۰۰ روز دیگر این طیف وقت و صرف عمرشان مورد استفاده قرار نمی گیرد، علت را در روش سنتی کار کشت و زرع می خواند. او معتقد است چنانچه ابزارهای مدرن کشاورزی در اختیار باشد، دولت، دانشجویان را در این بخش وارد کند و با دادن وام های طولانی مدت، امنیت شغلی و آشنایی عملی آنان با تکنولوژی نوین آن ها را نسبت به شکوفایی هرچه بیشتر کشاورزی تشویق کند، در آن صورت نه تنها واردات میوه نخواهیم داشت بلکه کشاورزی یکی از قطب های مهم در بخش صادرات محصولات زراعی خواهد بود.
● سرزمین چهارفصل و پدیده های غیرمنتظره
سرزمینمان طبیعتا اگرچه اقلیم خشک است لیکن در عین حال به نام کشور چهار فصل معروف است. با این وصف در قیاس با کلیت جغرافیایی جهانی به لحاظ موقعیت آب و هوایی، در صورت متعادل بودن جوی در شرایط یک سوم بارندگی و دوبرابر تبخیر قرار دارد. از سوی دیگر، پدیده های طبیعی دیگر همچون خشکسالی، سرما و یخبندان و حتی افزایش شدید دمای هوا به عنوان عناصر غیرمترقبه را در کشورمان شاهد بوده ایم. این اتفاقات باعث آسیب های زیاد در چرخه کشاورزی و حتی دامداری بوده است. بنابر چنین موقعیت ها، ریسک پذیری در بخش کشت و زرع هیچ گاه دور از انتظار نیست. یخبندان زمستان ۸۶ و خشکسالی جاری از جمله نمونه های بارزی است که همه شاهد هستیم. با این اوصاف می باید همواره برای مقابله با چنین پدیده ها، آمادگی و تدارکات لازم در مجموعه تشکیلات کشاورزی و دست اندرکاران ذیربط دولت ها باشد. اما یک مساله دیگر برآمده از وقایع طبیعی آفات است. این موضوع نیز نیاز به رسیدگی و توجه به موقع به عنوان پیشگیری و یا زودآگاهی از بروز و شیوع آفات، دارد. کمترین غفلت در کار، سبب وقوع خسارات کشاورزی خواهد شد. چندی پیش اطلاع یافتیم در روستای «بیناباج» تابعه قاینات خراسان جنوبی در اثر بی توجهی دست اندرکاران ذیربط و عدم تدابیر و رسیدگی به موقع و مناسب و ایجاد شرایط برای هجوم کرم هایی به نام «کرم خراط» بیش از ۴هزار درخت گردو بارده (بارور) را از بن خشکاند. برخی از این تعداد درخت، عمری ۸۰۰-۷۰۰ ساله داشتند.
گزارش خبرنگار کیهان در قاین حاکیست «قاسمی» مدیر جهاد کشاورزی قاینات با تایید خسارت سنگین به اقتصاد و اشتغال مردم منطقه و باغداران گردو، گفته است کرم چوب خوار به صورت پروانه از مرز «کاخک» از سال گذشته وارد روستاهای بیناباج، مزدآباد، بسکاباد و کارشک شده و به دلیل ادامه خشکسالی و ضعف درختان و کاهش مقاومت در برابر آفت، به صورت گسترده پراکنده و افزایش یافته و خسارات سنگینی را به باغداران وارد کرده است!
● تخریب اراضی کشاورزی
در شماره پیشین اشاره ای شد به این که برخی باغات شهریار گرفتار پدیده ساختمان سازی های رایج شده است. دبیرخانه کشاورز شهریار، ناخشنودی و نگرانی طیف کشاورزان را از تخریب و ساختمان های پنهان برخی اراضی زیرکشت و تولید زراعی، پنهان نمی کند. او در این ارتباط چنین می گوید: «هجوم تعاونی های مسکن، افزایش بی رویه مهاجرت ها و رشد جمعیت از یک سو و اما این که بعضی از حوزه های شهرداری زمینه را برای تخریب اراضی کشاورزی و فرصت های ساخت و سازها در مناطق کشاورزی فراهم می کنند، شگفت آور است چرا که این حرکت مخرب به سهم خود از یک طرف دامنه کشت و زرع را کوتاه می کند و از سوی دیگر طبعا تولیدات کشاورزی به عنوان تامین کننده بخشی از مواد غذایی و سلامت بخش مردمی را محدود می سازد. کلا امنیت استمرار کشاورزی را خدشه دار می کند.»
وی اشاره ای مبنی بر اهداف خانه کشاورز شهریار می کند از جمله ارتقاء سطح بخش کشاورزی و آشنایی کشاورزان با تکنولوژی می گوید: «طبق بند ۵ اساسنامه خانه کشاورز، حمایت از حقوق سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشاورزان از دیگر اهداف این تشکل برآمده از نمایندگان کشاورزان هر استان است.»
رویکرد پی ریزی های تحقیقاتی به کاربردی، توسعه مکانیزه کردن از جمله آبیاری نوین (قطره ای و بارانی) و... همچنین ایجاد نظام ترویجی از رهگذر انتقال داده های تحقیقاتی به تولیدکنندگان و استمرار خط اجرایی آن تا عمق روستاها و مزارع، تدارک اصلاح قانون خرید تضمینی و فراگیری خریدهای تضمینی در قالب «خرید توافقی» که کلیه محصولات زراعی را شامل می شود، از جمله شاخص های توسعه و تغییرات در بافت و کار کشاورزی است که همزمان با روی کار آمدن دولت نهم، کلید خورده اند.
... هنگامی که توضیحات معاون وزیر جهاد کشاورزی درخصوص پروژه های متنوع اجرایی و ضرباهنگ فرایندها را می شنوم که از آن ها به عنوان-راه نجات کشاورزی کشورمان- با برون رفت از شیوه های نیمه سنتی و رویکرد به سمت و سوی مدرنیزه و توسعه، یاد می کند احساس می کنم رایحه ای خوش درآوندها و بدنه قدیمی این بخش پروسعت اقتصادی وزیدن گرفته و از وصله پینه های نازل و توجیهات هرچندگاه مسئولان ذی ربط، به درمی آید و به شیوه ای برازنده به آرایندگی روی می آورد.
«دکتر صادق خلیلیان» معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی، نخست در تبیین طرح های تحقیقاتی با بیان این که مؤسسات تحقیقاتی و محققان یکی از پتانسیل ها در کشاورزی هستند که در این بخش فعالیت می کنند، می گوید:« در حقیقت وزارت جهاد کشاورزی بعد از وزارت علوم و تحقیقات، بزرگترین بخش های تحقیقات کشور را دارد که از سه سال پیش همزمان با شروع فعالیت دولت نهم کارایی می کند. در طول این چند سال سعی کردیم بخش های تحقیقاتی را به سمت تحقیقات کاربردی سوق بدهیم. روش کار این گونه است که کشاورزان مشکلات خود را مطرح می کنند، بعد از طریق نظام ترویج به بخش تحقیق منتقل می شود، سپس پاسخ مشکلات به آنان (جامعه) منعکس و در نهایت برطرف می شود. بدین ترتیب، خوشبختانه دستاوردهای تحقیقاتی بسیار خوبی به دست آمده است. تولید بذرهای مقاوم به خشکی، بذرهایی مقاوم در برابر آفات و امراض گیاهی ، تولید بذرهایی با عملکرد بالا در تولید از جمله اینهاست. این دستاوردها به افزایش سودآوری فعالیتهای کشاورزی و افزایش درآمد کشاورزان کمک می کنند. بر مبنای همین روش، پیرامون سایر دستاوردهای تحقیقاتی در زمینه تولیدات دامی، طیور، شیلاتی و عسل توانسته ایم به نژادهایی دست پیدا کنیم که عملکرد تولیدی بالایی دارند.»
● فرآیندهای گسترش مکانیزاسیون
در زمینه توسعه مکانیزاسیون هم قدم های خوبی طی مدت مذکور برداشته شده است. در این ارتباط می توان گفت تقریبا ۵۰هزار دستگاه انواع تراکتور و کمباین به صورت قیمت یارانه ای در اختیار کشاورزان قرار گرفته و در نتیجه، ضریب مکانیزاسیون کشاورزی از حدود ۶دهم به حدود یک افزایش یافته است. در همین باره هدف برنامه چهارم توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی این است که تا پایان برنامه این ضریب را به یک و دو دهم (۱.۲) برسانیم که این هدف هم قطعا محقق خواهد شد.
وضعیت کشت مکانیزه و تسهیلات بانکی
در زمینه به کارگیری ادوات کشاورزی و کشت مکانیزه، تسهیلات بانکی با نرخ بهره پایین (حدود ۷درصد) در اختیار کشاورزان قرارمی گیرد. این امر به توسعه مکانیزاسیون در واحدهای تولیدی ما کمک می کند و سطح عملکرد در واحد را نیز افزایش می دهد.
● توسعه آبیاری قطره ای و بارانی
«دکتر خلیلیان» ادامه صحبت شان معطوف به آبیاری قطره ای می شود که مورد تأکید کشاورزان است. به گفته آنان در شیوه بهره وری از آب های غرقابی، مصرف آب زیاد و هزینه ها بالا می رود. وی به عنوان یکی دیگر از تحولات در کشاورزی، موضوع بهینه سازی مصرف آب را مطرح می کند: «برای بهبود روش های آبیاری توسعه سامانه های نوین آبیاری تحت فشار در دستور کار قرارگرفته و بر این مبنا در ۳سال گذشته نزدیک به ۲۱۰هزار هکتار از اراضی کشاورزی به این سامانه مجهز شده است. در سال جاری حداقل ۲۰۰هزار هکتار دیگر از اراضی کشاورزی زیر پوشش آبیاری نوین (قطره ای و بارانی) رفته است. این اقدامات در حالی است که طی ۳برنامه توسعه قبلی فقط ۴۷۰هزارهکتار اراضی کشاورزی تحت پوشش آبیاری نوین قرارگرفته بود.»
● راه نجات کشاورزی
به گفته معاون وزیر در برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی، این آمارها نشانگر آنند که روند توسعه مکانیزاسیون در بخش کشاورزی نسبت به گذشته تسریع شده است و در آینده هم با سرعت بیشتری ادامه پیدا خواهد کرد. او می گوید: «مجموعه این اقداماتی که تاکنون انجام شده است به تدریج ما را به سمت یک کشاورزی توسعه یافته سوق می دهد و ما از حالت کشاورزی نیمه سنتی موجود خارج خواهیم شد و این راه نجات کشاورزی از حالت نیمه سنتی به سمت مدرن است.»
● کشاورزی سنتی هزینه بر است
اما «دکتر عنایت الله بیابانی» نایب رئیس خانه کشاورز ایران، در مورد موقعیت کشت و کار به صورت سنتی، عقیده دارد که کشاورزی سنتی هزینه بر است و استفاده از ابزارآلات قدیمی سنتی و شیوه های خرمنکوبی و جمع آوری محصول و دستمزد کارگر و صرف انرژی و... هزینه ها را افزایش می دهد. او می گوید: «برای توانمند کردن کشاورزان، زیرساخت های کشاورزی را باید قوی کنیم، سرمایه گذاری کنیم تا هزینه ها کم شوند و بتوانیم با دنیا رقابت کنیم. هزینه های زیاد، رقابت کشاورز را در بازار جهانی سلب می کند.» وی با بیان این که کشاورزی ما هنوز سنتی است، می گوید: «بسیاری از کشاورزان برای سیستم آبیاری، برداشت محصول و... از تکنولوژی مدرن محرومند. در کشورهای پیشرفته، دولت ها زیرساخت را قوی می کنند تا کشاورز در چرخه تولید و بعد از تولید احساس امنیت خاطر از گردش کار و عرضه و بازدهی داشته باشد.»
● حضور ناظران در دل روستاها و مزارع
در هر نهاد و تشکیلات و حرفه و فنی وجود و حضور کارشناس خبره و متخصص به عنوان راهنما، آموزشگر و ناظر یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. درست مثل پزشک بر سیر احوال بیمار و توصیه های درمانی و پیشگیری و... در امور کشاورزی هم مروج نقش ناظر بر حفظ سلامت و درمان محصولات راهنمایی در پیشگیری آفات نباتی و باروری سالم و فزون درختان را دارد.
«خلیلیان» درباره جایگاه و کاربری های مروجان، چنین می گوید: «یکی از راه های انتقال یافته های تحقیقاتی به تولیدکنندگان بخش کشاورزی، استفاده از دانسته و توانمندی های علمی- آموزشی مروجان است که خوشبختانه یک نظام ترویجی نسبتاً کاملی تا دل روستا در بخش کشاورزی وجود دارد. این نظام ترویجی را در ۲ سال اخیر از طریق ایجاد شرکت های خدمات فنی- مهندسی که توسط فارغ التحصیلان ایجاد شده تقویت کرده ایم.
براین اساس نزدیک به ۱۳هزار مهندس کشاورزی را تحت پوشش قرار دادیم. از طرف دیگر ۱۰ هزار نفر از فارغ التحصیلان کشاورزی در قالب طرح «کارورزی» سازماندهی شده که در واحدهای تولیدی و مزارع به کار مشغول شوند. از سوی دیگر طرح «ناظران مزرعه» هم راه اندازی شده که بتوان از این طریق یک نظام پیشرفته را در بخش کشاورزی به واحدهای تولیدی مان منتقل کرد.»
یارانه به عنوان کمک دولت به کشاورزان یکی دیگر از موضوعات مورد بحث و خواست این طیف است و این موضوع بیشتر به لحاظ بالا و متعدد بودن هزینه های شغلی شان است. بر این مبنا، از «خلیلیان» می پرسم وضعیت و بودجه یارانه جهت کشاورزان چگونه است.
وی با اشاره به این که چند نوع یارانه در بخش کشاورزی و در اختیار تولیدکنندگان قرار می گیرد، توضیح می دهد: یک نوع یارانه نهاده ها و عوامل تولیدی است که اعتبارات مربوطه آن در ۳ سال گذشته از ۳۰۰میلیاردتومان به حدود ۹۰۰میلیاردتومان افزایش پیدا کرده است. نوع دیگر یارانه علاوه بر مورد اشاره شده، باید گفت ۵هزارمیلیاردتومان از اعتبارات بودجه ای سالانه مان است که به صورت یارانه سود و کارمزد بانکی برای ارائه تسهیلات بانکی ارزان قیمت اختصاص می دهیم. این امر به توسعه سرمایه گذاری در بخش کشاورزی کمک می کند و هزینه های تولیدی در بخش کشاورزی را هم کاهش می دهد. این موارد اقدامات حمایتی دولت است که به صورت یارانه انجام می شود.
● چند و چون بیمه
از «دکتر عنایت الله بیابانی» نایب رئیس خانه کشاورز ایران، در خصوص موقعیت بیمه تامین اجتماعی و محصولات کشاورزان- باغداران سؤال می کنم. او پاسخ می دهد: «در حال حاضر اکثریت کشاورزان بیمه تامین اجتماعی نیستند اما بیمه تامین اجتماعی در حال انجام برای همه کشاورزان است. در مورد بیمه تولیدات، باید گفت به علت عدم توجیه منطقی نمی تواند فراگیر شود چرا که کشاورز توان پذیرش شرایط بیمه کردن محصولات از طریق مقررات را ندارد و یا شرایطی اعلام می شود که کشاورز محصولاتش بیمه نشود مثلا کارشناسی غیراصولی خسارت که کشاورز راضی نمی شود خسارت چند میلیونی باغش با مبلغ ناچیز جبران شود. به همین علت راغب برای بیمه محصولات خود نیست.»
● خرید تضمینی؛ اطمینان بخش
وی در مورد عدم خرید تضمینی، بر این باور است که خرید تضمینی در نفس کار برای اطمینان بخشی تولید پایدار، مناسب است، یعنی دولت اعلام کند محصول را به قیمت تمام شده خریداری می کند اگر شرایط قیمت در بازار به نسبت بهتر باشد کشاورز می تواند تولید خود را در بازار آزاد بفروشد. او همچنین با اشاره به این که محصول پایدار را دولت می باید تعیین قیمت پایه ای کند، می گوید: «اساسا دولت ها در تمام دنیا برای پایداری تولید، قیمت تمام شده محصول کشاورزان را محاسبه و تضمین می کنند. در صورتی کشاورزان مازاد تولید داشته باشند، برای ایجاد تعادل بازار، مقدار مازاد تولید کشاورزان را خریداری می کنند تا تعادل بین عرضه و تقاضا برقرار شود و یا اگر افزایش محصول بیش از داشت باشد، شرایط صادرات را فراهم می کنند. این شیوه زمینه ای برای تولید پایدار سبب می شود هم کیفیت محصول حفظ شود و هم مصرف کننده براساس پایین بودن نرخ قیمت تولید، محصول ارزان تر به دستش می رسد. »
● اجرای طرح خرید توافقی کلیه محصولات
«قانون خرید تضمینی محصولات کشاورزی شامل ۴۰ محصول است در حالی که در بخش کشاورزی ۴۰۰ نوع محصول تولید می شود...»
از «خلیلیان» می پرسیم: خرید تضمینی چرا شامل ۳۶۰ نوع بقیه نمی شود؟. او می گوید: محصولاتی تحت پوشش خرید تضمینی قرار گرفته اند که نیاز به حمایت دارند. برخی محصولات به راحتی بازاریابی می شوند و حتی صادر هم می شوند. در نتیجه نیاز به خرید تضمینی دولت ندارند. در این حال، برای اقدام تکمیلی خرید تضمینی از سال ۸۶، «خرید توافقی» را از طریق اتحادیه مرکزی تعاونی روستا اجرا کردیم. براساس این اقدام سایر محصولات هم تحت پوشش حمایت دولت قرار می گیرند، در واقع شامل کلیه محصولات کشاورزی می شود. امسال (۸۷) در قالب طرح خرید توافقی حداقل یک میلیون تن از تولیدات کشاورزان با قیمت بالاتر از قیمت تضمینی خریداری می شود. این اقدام خوبی در جهت حمایت از کشاورزان و کاهش دست دلال ها است به نحوی که حمایت از تولیدکننده و حمایت از مصرف کننده به صورت همزمان انجام می شود. این موضوع نیاز به یک طرح جامع بازار رسانی محصولات دارد که اقدامات اولیه تهیه آن در وزارت جهاد کشاورزی شروع شده است و با همکاری وزارت بازرگانی، این کار تکمیل خواهد شد. وی در باره خرید تضمینی، این را هم می گوید: قانون خرید تضمینی نواقصی دارد. وزارت جهاد کشاورزی پیشنهادهای اصلاحی خود را در سال گذشته (۸۶) به صورت یک لایحه به دولت ارائه داده است که اگر در مجلس هم مورد تصویب قرار بگیرد، حمایت بیشتری از کشاورزان صورت خواهد گرفت.

حسن آقایی

منبع : روزنامه کیهان