فیلمی که تماشاگر انتخاب می کند

فصل جشنواره در راه است. جشنواره فیلم، تئاتر و موسیقی. روزنامه ها بیش از همیشه شلوغ هستند. و پشت تلفن های اشغال خبرنگارانی که دنبال خبرهای جدید وجدیدتر می گردند نام کارگردان ها هر روز به لیست اضافه می شود. خبر گرفتن از تهیه کننده ها، سر زدن به سالن های تئاتر، موسیقی، گروه های مهمان که می آیند، گروه هایی که انصراف می دهند، اسامی بازیگرها و خلاصه التهاب شیرین فصل جدید جشنواره که درون جدولی خلاصه می شود؛روز، ساعت، نام فیلم، تئاتر، گروه موسیقی و جدول هایی که دست به دست می شوند تعدادشان کم است از روی آنها کپی بر می دارند، دور اسامی فیلمها خط می کشند و این جا است که جشنواره معنی واقعی خود را با حضور مخاطب خود پیدا می کند حضوری که اگر منهای کلمه جشنواره شود مثل این است که به ناگاه برق یک مهمانی بزرگ برای همیشه قطع شود.اما این حضور جز بودن یا نبودن در صف های طولانی دیدن فیلم، تئاتر، موسیقی به کجا ختم می شود تنها به اینکه مخاطب جشنواره هنوز در قید حیات است و یا نه حضور این مخاطب که بسیاری مواقع مخاطب خاص - حرفه ای هنر - فرض می شود در روند مهمترین فصل جشنواره های هنری کشور هم تأثیری دارد؟!
جشنواره فیلم فجر از سال ۱۳۷۶ یعنی وقتی که دوره شانزدهم خود را پیش رو داشت جایزه ای را به جوایز جشنواره اضافه کرد. سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران که به فیلم برگزیده مخاطبان جشنواره تعلق می گرفت و آژانس شیشه ای ابراهیم حاتمی کیا اولین فیلم برگزیده تماشاگران این دوره از جشنواره بود. مسؤولیت و چگونگی اجرا و برنامه ریزی برای محاسبه این جایزه هم به عهده خانه سینما گذاشته شد و زمان زیادی طول نکشید که این جایزه نه تنها اعتباری همپای جوایز دیگر به دست آورد که یکی از مهمترین جوایز از نظر کارگردان ها و تهیه کننده ها شد. اما از اولین دوره ها که این سیمرغ به بهترین فیلم داده می شد صحبت ها و نظرات متفاوتی درباره آن شنیده می شد. بعضی با این دلیل که اجرای این روند دقیق نیست صحت این جایزه را زیر سؤال می بردند. بهرام دهقانی از اعضای خانه سینما و مجری این طرح از سال ۱۳۷۶ - یعنی اولین دوره انتخاب فیلم برگزیده تماشاگران - تا سال ۱۳۸۱ بوده است. دهقانی درباره نحوه انتخاب این فیلم ها طی هشت سال اخیر می گوید: وقتی این طرح به تصویب معاونت سینمایی و خانه سینما رسید با عده ای از کارشناسان آماری در این زمینه صحبت شد و نتیجه این جلسات ارائه فرمول های ریاضی و روش های محاسبه در نظر گرفته شد و البته این شیوه به نظر درست ترین شیوه ممکن به نظر می رسید. اما بسیاری هنوز هم بعد از گذشت سال ها، شکایت هایی از نحوه محاسبه دارایی این جایزه مطرح است. دهقانی در این مورد می گوید: اعلام این نتیجه ها براساس آمار ریاضی است و در این آمار ضرایب هم در نظر گرفته می شود که این موارد را هم پوشش می دهد اما این یک حقیقت است که بسیاری از کسانی که فیلم آنها برگزیده می شود این شیوه را درست تلقی می کنند وکسانی هم که انتظار برگزیده شدن دارند اما این اتفاق برایشان نمی افتد این شیوه را غلط می دانند. منوچهر محمدی (تهیه کننده) ارتفاع پست فیلم برگزیده جشنواره بیستم جایزه بهترین فیلم از نظر تماشاگران را از جمله جوایزی می داند که در بسیاری از جشنواره های مهم وجود دارد. محمدی به حضور فیلم زیرنور ماه (رضا میرکریمی ) در جشنواره کن اشاره می کند و می گوید: این فیلم در جشنواره کن جایزه بهترین فیلم از نظر تماشاگران را گرفت و حالا اینکه روش محاسبه این آمار درست است یا غلط به نظر من اهمیت چندانی ندارد که به حذف جایزه منجر شود. چرا که چیزی که بیش از همه اهمیت دارد مشارکت مردم و حضور تماشاگر در جشنواره است. محمدی ادامه می دهد؛ بودن این جایزه باعث می شود تا مخاطب به اهمیت حضور خود واقف شود و حتی بداند که دادن رأی و یا ندادن رأی و نظرش باعث می شود تا سرنوشت یک فیلم تغییر کند و همچنین علاوه بر این حس خوبی که در تماشاگر به وجود می آید این رأی ها برای کارگردان، تهیه کننده هم بسیار مهم است چرا که می توانند واکنش تماشاگران را در برخورد با فیلم خود دریافت کنند.بهترین ، پرفروش ترین هم هست؟!
اما همیشه در کنار جواب بهترین فیلم تماشاگران این سؤال هم مطرح بوده است که «آیا این فیلم پرفروش ترین فیلم سال هم خواهد بود؟» این سؤال چالش همیشگی این جایزه است. بسیاری، تماشاگر جشنواره را خاص و تماشاگر در طول سال را یک تماشاگر عام، می دانند و در مقابل نفروختن و رکود فیلم های برگزیده تماشاگران این دلیل را پر رنگ تر و پررنگ تر می کنند. محمدی درباره نوع مخاطبی که در جشنواره حضور دارد می گوید: حتی اگر تماشاگر جشنواره - منهای افراد دعوت شده - تماشاگر خاص باشد من این خاص بودن را مثبت می دانم. گروهی که در جشنواره فیلم می بینند تماشاگران جدی سینمای ما هستند در طول سال فیلم ها را دنبال می کنند و دلمشغولی آنها سینما است. رأی و نظر این افراد که حتی به مقوله ای چون موسیقی هم نگاه تخصصی دارند بهتر و مهمتر از رأی تماشاگری است که به صورت تفننی به دیدن یک فیلم می نشیند. او همچنین درباره مقایسه فروش فیلم های برگزیده و پرفروش در طول سال می گوید: زمان اکران و اتفاقاتی که برای فیلم برگزیده از نظر زمان و نحوه اکران می افتد را نیز باید در این مقایسه در نظر بگیریم. همچنین شرایط اکران فیلم در جشنواره هم در ارائه آمار بسیار مهم است. مثلاً اگر فیلمی در ۵ سینما نمایش داده شده و ۱۰۰ میلیون فروخته است را نمی توان با فیلم دیگری که در ۲۰ سینما ۱۵۰ میلیون فروخته مقایسه کرد.
علیرضا شجاع نوری تهیه کننده فروش باد فیلم برگزیده جشنواره ۲۱ـ هم با تأیید این نظر می گوید: ما در سینمایی فعالیت می کنیم که از امکانات بسیار محدودی برخوردار هستیم و با همین امکانات محدود است که فیلم می سازیم جشنواره برگزار می کنیم و در این شرایط نمی توان بیشترین توقع ممکن را از این سینما داشت که هیچ چیز در شرایط استاندارد و خوب وجود ندارد ونتایج هم نسبی است و حکم قطعی نمی توان صادر کرد. او درباره عدم انطباق میزان فروش فیلم های برگزیده با میزان فروشی که در طول سال و در مقایسه با فیلم های دیگر داشته اند گفت: اگر بخواهیم یک چنین مقایسه ای را داشته باشیم حتماً شرایط نمایش فیلم در جشنواره را نیز در نظر بگیریم. در جشنواره تعدادی از مخاطبان با گرفتن کارت به دیدن فیلم ها آمده اند اما در زمان اکران مخاطب بلیت می خرد زمان می گذارد و نوع نگاهش به فیلم در جشنواره و در شرایط عادی اکران متفاوت است. شجاع نوری نتایج سال های انتخاب فیلم تماشاگران را نزدیک به حقیقت نمی داند اما برای این نتیجه گیری استفاده از آمار فروش فیلم ها را نیز روش درستی تلقی نمی کند. محمدی اما در نقد روش اعلام فیلم برگزیده طی این سال ها می گوید: با اینکه دقیقاً در جریان جزییات کار نیستم اما می دانم که بسیاری از فیلم ها دیر به جشنواره می رسند و یا در سالن های مقرر به نمایش در نمی آیند در مقابل برای بعضی از فیلم ها سانس های فوق العاده در نظر گرفته می شود و همه اینها باعث می شود تا شرایط رأی گیری مساوی از بین برود. این دلایل در طول جشنواره می تواند گاه با اختلاف های اندک فیلمی را فیلمی برگزیده معرفی کند و فیلم دیگر را حذف کند. محمدی شرایط اکران سالانه را هم شبیه به وضعیت اکران جشنواره می داند و می گوید: اگر بخواهیم شاخص اکران و فروش را در طول سال در نظر بگیریم باید شرایط اکران در جشنواره را هم مدنظر داشته باشیم محمدی اما نتایج به دست آمده در مورد فیلم برگزیده تماشاگران را طی این سال ها صحیح می داند و می گوید: فیلم های برگزیده تماشاگران عمدتاً جزو آثاری بوده اند که در زمان اکران هم با موفقیت روبرو شده اند و این خود می تواند یکی از دلایل درستی نحوه انتخاب فیلم ها طی این سالها بوده باشد. اما بهرام دهقانی با در نظر گرفتن روندی که در این چند ساله برای انتخاب فیلم منتخب تماشاگران در نظر گرفته شده می گوید: تا جایی که من اطلاع دارم در بسیاری از جشنواره ها انتخاب فیلم مردم به صورت بسیار سنتی و در قالب فرمول های ریاضی انجام می گیرد. دهقانی دقیق ترین شیوه را شیوه سنتی می داند و ادامه می دهد: بهتر است به جای اینکه با ضرب و تقسیم های ریاضی در رأی تماشاگر دخالت کنیم رأی مستقیم تماشاگرها را در نظر بگیریم و بدون واسطه و به سرعت بدون دخالت عوامل حاشیه ای به نتایج روشن برسیم .
جدول فیلم های برگزیده
اما با نگاهی به جدول فیلم های برگزیده تماشاگران می بینیم که از ۱۰ فیلم برگزیده طی این سالها تنها نام سه فیلم در میان پرفروش ترین فیلم های سال دیده می شود.البته با در نظر گرفتن این نکته که در دوره هجدهم جشنواره که عروس آتش و متولد ماه مهر (به طور مشترکاً) و دوره بیستم جشنواره فیلم فجر ارتفاع پست (ابراهیم حاتمی کیا) و در دوره بیست و یکم که فرش باد به عنوان فیلم های برگزیده انتخاب شدند فیلم های پرفروش آن سالها یعنی شوکران، کلاه قرمزی و سروناز و توکیو بدون توقف در جشنواره حضور نداشتند. دوره بیست و چهارم جشنواره فیلم فجر در راه است و هنوز زمان بسیار زیادی باقی مانده است تا درباره فیلم های برگزیده امسال دست به پیشگویی بزنیم. امسال هم خانه سینما همچون دیگر سال ها متصدی جایزه بهترین فیلم تماشاگران است. اما هنوز مشخص نیست چه کسی مدیریت اجرای این برنامه را برعهده دارد.

سارا جمال آبادی

منبع : روزنامه ایران