گام‌های اصلاح یارانه غذا

با توجه به مطرح بودن طرح تبدیل یارانه‌های عمومی به یارانه‌های نقدی و با عنایت به بررسی‌های انجام شده در کشورهای مختلف، مشخص می‌شود که هرچند یارانه نقدی هدفمند در مقایسه با یارانه عمومی مطلوب‌تر است اما در مورد پرداخت یارانه‌ به گروه‌های مستحق، پرداخت یارانه غذا به صورت کوپن و یا کارت‌های غذا و به موازات آن، گسترش خدمات اجتماعی در قالب ”شبکه سلامت اجتماعی“ ارجح‌تر است.
لذا با توجه به تجربیات جهانی در رابطه با تبدیل یارانه عمومی به یارانه هدفمند، می‌توان پیشنهاداتی را در رابطه با اصلاح یارانه غذا در ایران ارایه کرد.
کشورهای کارا، ساختن بازار محصولات یارانه‌ای را کاهش داده‌اند. این اصلاحات موجب کاهش قابل ملاحظه‌ در هزینه دولت گردیده به طوری که در مصر و بنگلادش، سهم یارانه‌ غذا در بودجه دولت از ۱۴‌ و ۱۱‌ درصد به ترتیب به ۵/۵‌ و ۸‌ درصد کاهش یافته است. در رابطه با شیوه هدفمندی، بررسی‌ها نشان می‌دهد که هر یک از کشورها از شیوه خاص و با ترکیبی متفاوت استفاده کرده‌اند. غالب کشورها خانوارهای فقیر را بر مبنای درآمد (آزمون وسع) انتخاب نموده‌اند که از آن جمله می‌توان به هندوستان، برزیل و اردن اشاره کرد. در فیلیپین، ابتدا هدفمندی بر اساس مناطق جغرافیایی صورت گرفته و سپس از آزمون وسع استفاده گردیده است. در رابطه با نحوه اجرای یارانه غذا، بیشتر کشورها روش یارانه‌ قیمتی غذا را بر پرداخت نقدی ترجیح داده‌اند (به استثنای اردن.) اثرات توزیعی یارانه در کشورها به تصمیمات سیاست‌گذاری در رابطه نوع یارانه (عمومی و هدفمند)، نوع کالای یارانه‌ای و مسیر بازاریابی بستگی دارد. مطالعات انجام شده در مورد یارانه در مصر نشان می‌دهد که فقرا شکر و نان یارانه‌ای را بیش از اغنیا مصرف کرده ولی مصرف آرد و روغن به موازات افزایش درآمد، افزایش یافته است. اثر توزیعی یارانه به میزان دسترسی مصرف‌کنندگان به مسیر بازاریابی محصولات دارد. در این رابطه، مصرف‌کنندگان روستایی بهره کمتری می‌برند، هرچند کشورهای مصر و سریلانکا به خوبی توانسته‌اند جمعیت روستایی را در برنامه یارانه بگنجانند.
● چند پیشنهاد
یکی از صرفه‌های خارجی یارانه، اثر تغذیه‌ای آن می‌باشد. یارانه قیمتی، به ویژه زمانی که توزیع کارت غذا در مراکز بهداشتی و مدارس انجام شده، موجب بهبود تغذیه گردیده که در این مورد، بنگلادش و جاماییکا موفقیت زیادی داشته‌اند. علاوه بر کاهش هزینه غذا، یارانه قیمتی معمولاً سبب کاهش نوسانات قیمت می‌گردد. به عنوان مثال، دولت پاکستان، سهم قابل توجهی از مازاد عرضه گندم را خریداری و انبار کرده و در موقع کمبود رها می‌سازد. ملاحظات سیاسی همواره به عنوان عامل بازدارنده در اصلاح یارانه غذا مطرح بوده، ولی تجربیات کشورها نشان می‌دهد که اگر به مردم بیش از اجرای برنامه آگاهی داده شود، احتمال پذیرش آن افزایش می‌یابد. با توجه به تجربیات کشورهای مختلف، برنامه اصلاح یارانه غذا در ایران به شرح زیر پیشنهاد می‌گردد:
▪ با توجه به این که در هر برنامه اصلاح یارانه غذا، آماده‌سازی افکار عمومی ضرورت دارد، می‌باید قبل از اجرای برنامه از طریق رسانه‌ها و سخنرانی‌های عمومی نسبت به ارایه دلایل و توجیه هدفمندی، تبلیغات گسترده‌ای انجام شود.
▪ هم زمان با تبلیغات و آماده‌سازی افکار عمومی، شناسایی گروه‌های هدف انجام گیرد.
▪ مکانیزم شناسایی گروه‌های هدف به صورت زیر انجام شود.
۱) تمام خانوارهای بی‌سرپرست و فقیری که تحت پوشش سازمان‌هایی چون کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی می‌باشند، تحت پوشش این برنامه قرار گیرند.
۲ ‌) دولت باید هر ساله نسبت به تعیین خط فقر اقدام نموده و از آن به عنوان مبنایی برای شناسایی گروه‌های مستحق استفاده نماید. در این رابطه، با توجه به تجربیات برخی کشورها، پیشنهاد می‌شود که خانوارهایی که میزان درآمد آنان کمتر از دو برابر خط فقر باشند، زیر پوشش این برنامه قرار گیرند.
۳) با توجه به تعیین شاخص‌های درآمدی، خانوارهای کلیه کارمندان و کارگرانی که سطح درآمد سالانه آنان از میزان تعیین شده کمتر باشد، زیر پوشش این برنامه قرار داده شوند.
۴) با استفاده از سازمان‌های غیردولتی مانند شورای شهر و روستا و با حضور نماینده‌ای از جانب سازمان دولتی مربوطه در این شوراها نسبت به تشکیل کمیته‌های ”شناسایی گروه‌های هدف“ در سطح مناطق مختلف شهری و روستایی اقدام گردد.
۵) خانوارهایی که خود را مستحق دریافت یارانه می‌دانند نسبت به تکمیل پرسشنامه اقدام و در مواردی که لازم تشخیص داده شود، وضعیت این خانوارها به منظور تعیین استحقاق آنان مورد بازدید قرار گیرد.
۶) هم زمان با شناسایی گروه‌های هدف، نسبت به تهیه کارت‌های هوشمند یارانه و غذا اقدام و جهت ایجاد ماشین‌های کارت خوان در فروشگاه‌های خاص اقدام گردد. با توجه به این که در غالب مناطق شهری و روستایی، دسترسی به برق وجود دارد، به نظر می‌آید که این امر عملی باشد. در مناطق محدودی که دسترسی به برق وجود نداشته باشد می‌توان از کارت‌های ویژه دیگر و یا کالابرگ استفاده نمود.
۷) خانوارهای مستحق می‌توانند با مراجعه به فروشگاه‌های خاص، محصولات یارانه‌ای را به قیمت پایین (۵۰‌ درصد زیر قیمت بازار) خریداری نمایند.
۸) با توجه به ترکیب غذاهای یارانه‌ای کنونی و تأکید آن بر کالری که مورد انتقاد متخصصین تغذیه می‌باشد، پیشنهاد می‌شود در ترکیب محصولات یارانه‌ای، اصلاحاتی انجام شده و غذاهای یارانه‌ای شامل نان، حبوبات، شیر و پنیر به منظور تأمین حداقل کالری، پروتئین و ریزمغذی‌ها باشد.
۹) مسیر بازاریابی دولتی، به ویژه در مورد گندم اصلاح شده و انجام امور بازاریابی عمدتاً به بخش خصوصی واگذار گردد.
۱۰) دولت به منظور ایجاد تعادل در عرضه و تقاضای محصولات اساسی مانند گندم و برنج، ۱۰‌ تا ۲۰‌ درصد محصول را در هنگام برداشت خریداری کند و به تدریج به منظور ایجاد تعادل در بازار محصولات، به عرضه آن اقدام نماید.
۱۱) پس از آماده‌سازی افکار عمومی و شناسایی گروه‌های هدف و چاپ کارت‌های هوشمند، نصب ماشین‌های لازم در مراکز فروش و توزیع کارت‌ها، برنامه اصلاحات یارانه غذا به اجرا گزارده شود.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران