افزایش قابلیتهای شبکه زنجیره عرضه

یكی از شاخصهای كلیدی برای افزایش توان رقابتی و كیفیتی محصولات و خدمات تولیدی سازمانها و موسسات، برقراری و ایجاد رابطه تنگاتنگ با عرضه كنندگان مواد و قطعات اولیه و همكاری و ارزیابی دقیق آنان است.
ازسوی دیگر، پیشرفتهای شگرف در زمینه تكنولوژی های نوین ارتباطی و فراگیر شدن اینترنت در تمامی زمینه های زندگی، این فرصت را برای سازمانها فراهم ساخته است كه هرچه بیشتر از این ابزار درجهت افزایش كیفیت محصولات و خدمات خود ودرنهایت افزایش رضایت مشتریان و كسب سود بیشتر بهره ببرند.
در تمامی سازمانها و موسسات اعم از تولیدی، خدماتی، دانشگاهها و بیمارستانها یك سری زنجیره كیفیت وجود دارد كه شامل مشتریان و عرضه كنندگان می شود.
این زنجیره ها ممكن است در هر نقطه ای به دلیل عدم تامین نیازها و انتظارات مشتریان داخلی و خارجی توسط یك شخص یا جزئی از یك دستگاه یا ماشین قطع یا گسسته گردد.
نكته جالب اینكه معمولاً این شكست یا نقصان منتهی به تقابل بین سازمان و مشتریان خارجی گشته و افرادی كه در آن تقابل قرار دارند دچار انشعاب می گردند.
مفهوم مشتریان و عرضه كنندگان داخلی و خارجـی هسته اصلی كیفیت جامع را تشكیل می دهد.
وجود عیب در تامین نیازها و انتظارات در هر قسمت از یك زنجیره كیفیت موجب افزایش تصاعدی مشكلات گردیده و یك خرابی در قسمتی از سیستم موجب بروز مشكلات در دیگر قسمتهای آن می گردد. و این حالت زنجیره وار، مشكلات بیشتری را پدید آورده و گسترش می یابد. هزینه كیفیت، بررسی مداوم نیازها و انتظارات و توانائیها در راستای تامین آنهاست و این دیدگاه ما را به فلسفه بهبود مستمررهنمون می سازد.
مزایای حصول اطمینان از اینكه نیازها و انتظارات در هــــر مـرحله و هر زمان تامین می گردند، واقعاً از لحاظ افزایش رقابت پذیری و سهم بازار، كـــــاهش هزینه ها، افزایش بهره وری و عملكرد و تحویل و حذف ضایعات چشمگیر است.
در این زمینه، پیتر دراكر معتقد است كه به منظور رقابت موفقیت آمیز در بازار رقابتی فزاینده جهانی، یك سازمان باید از هزینه های كامل زنجیره اقتصادی خودآگاه بوده و با دیگر اعضای این زنجیره به منظور مدیریت هزینه ها و منافع فعالیت كند. و سازمانها باید از صرف این دیدگاه كه در درون سازمانشان چه مــــــی گذرد صرفنظر كرده و به هزینه یابی كل فرایند اقتصادی خود بپردازند. علاوه بر این، هزینه یابی زنجیره اقتصادی نیازمند به اشتراك گذاشتن اطلاعات در بین تمامی سازمانها و حتی در درون یك سازمان است.
در چند ساله اخیر، سازمانهای كشورهای صنعتی و پیشرفته جهان توجه ویژه ای به مدیریت زنجیره عرضه داشته اند و از این رهگذر به موفقیتهای قابل توجهی نیز دست یافته اند، كه گواه این امر حجم بالایی از مبادلات تجاری انجام شده ازطریق اینترنت است كه به میلیاردها دلار در سال بالغ می گردد.
تغییرات در حوزه تكنولوژی زنجیره، عرضه را تحت تاثیر قرار می دهد. دو عامل اصلی تكنولوژی تاثیر قابل توجهی بر روی چگونگی مدیریت زنجیره های عرضه توسط سازمانها دارد كه عبارتند از:
۱ ) اینترنت، كه موجب ایجاد اتصال و همكاری می گردد؛
۲ ) قابلیت دسترسی آسان به قدرت محاسباتی عظیم كه درنتیجه زمینه بهینه سازی را موجب می شود.
اینترنت به طور بنیادی روش تعامل سازمانها و نوع ارتباط آنان با مشتریان را تغییر داده است.
امروزه مشتریان می توانند به طریق برخط (ONLINE) در شبانه روز با سازمانها ارتباط برقرار كنند و به كالاها و اجناس بسیار زیادی دسترسی یابند.
چالش زنجیره در این راستا ایجاد این اطمینان است كه كالاهای سفارش داده شده در زمان اعلام شده ازسوی سازمانها به مشتریان تحویل داده می شود.
زیرا با ایجاد اختلال در بعضی از سایتهای اینترنتی در زمانهای تعیین شده برای تحویل كالا محقق نمی گردد. بسیاری از شركتها و سازمانهایی كه از تجارت الكترونیكی استفاده می كنند این را آموخته اند كه وجود یك رابط مناسب با كاربر یك ضرورت است ولی برای موفقیت كافی نیست. زمانی كه مشتریان سفارش كالا می دهند، این انتظار را دارند كه كالاهای موردنیاز خود را به موقع و سر وقت تحویل بگیرند. آنان همچنین انتظار دریافت اطلاعات به هنگام درخصوص قابلیت دسترسی به موجودی انبار، وضعیت بارگیری و سفارشات معوقه را دارند، اینترنت چالشها و فرصتهایی را در این خصوص به همراه دارد.
قابلیت بالای مشتریان درجهت اتصال و ارائه سفارش ازطریق اینترنت چالشهای بسیاری را برای قسمت نهایی زنجیره عرضه كه وظیفه تحویل به موقع این سفارشات را برعهده دارد، به وجود می آورد. اختلافات اساسی در زنجیره های عرضه، كسب و كار - مشتری (BUSSINESS-TO-CUSTOMER) وجود دارد كه مبتنی بر كسب و كـار الكترونیكی بوده و زنجیره هایی كه برمبنای مدلهای كسب و كار سنتی عمل می كنند در زنجیره های عرضه كه از اینترنت بهره می گیرند، ویژگیهای زیر بارز است:
۱ ) انتظارات مشتری بیشتر است. افراد به صـورت همیشه در دسترس یعنی شبانه روز می توانند به راحتی سفارش دهند. و بنابراین، سطح بالایی از خدمت را نیز انتظار دارند.
۲ ) پاسخگویی، سفارشها ی تجارت الكترونیكی، حمل محموله های كوچك را الزامی می كنند كه این امر مغایر با محموله های بزرگ و حجیم است كه بیشتر شركتها به آن پایبند هستند.
با تنوع به وجود آمده در محصولات و پیشرفتهای تكنولوژیكی در صنایع مختلف، امروزه مشتریان تمایل به خرید محصولاتی دارند كه دارای ویژگیها و خصوصیات منحصر به فــــرد بـوده و این امر مغایر با ماهیت سیستم های تولیدی سنتی است، همزمان مشتریان خواستار كاهش قیمت محصولات هستند كه مبتنی بر كاهش قیمت فروش آنان خواهدشد كه این كار ازطریق استانداردسازی و فرایندها و محصولات حاصل می گردد. همچنین آنان خواستار آگاهی درخصوص ارائه برنامه زمان بندی درخصوص زمان تحویل كالاهای خریداری شده هستند و درصورت هرگونه تغییر دربرنامه مایل به در جریان قرار گرفتن از سوی فروشنده هستند.
تمامی موارد پیش گفته چالشهایی را ایجاد می كند كه باید توسط زنجیره عرضه كسب و كار - مشتری مورد توجه قرار گیرد.
اینترنت توانایی غیرقابل تصوری برای شركت به منظور ایجاد ارتباط و همكاری ایجاد كرده است. اینترنت می تواند به طور بنیادی روشی كه صنایع بدان عمل می كنند را تغییر داده و بین مشتریان و عرضه كنندگان ارتباط موثر برقرار سازد.
به جای زنجیره های عرضه خطی تك سازمانی، درحال حاضر تكامل و پیشرفت به سمت ایجاد شبكه های زنجیره عرضه متعامل بین عرضه كنندگان و مشتریان با یكدیگر است. در مدل زنجیره عرضه سنتی، یك سازمان سطح موجــودی انبار و تولید خود را با استفاده از پیش بینی های فروش كه مبتنی بر اطلاعاتی است كه سه یا چهار سطح از مشتری نهایی فاصله دارد، برنامه ریزی می كند و براساس این برنامه ریزی شركت موادخام اولیه را خریداری كرده و سپس محصول را تولید و درنهایت آن را به یك مركز توزیع انتقال می دهد. تا در هنگامی كه سفارشی برای آن محصول دریافت گردید، آن را به فروش برساند. و در مرحله بعد اطلاعات درخصوص اینكه چه چیزی به فروش رفتـه است جمع آوری و در فرایند برنامه ریزی مورداستفاده قرار می گیرد.
مشكل اصلی در این مدت این است كه بخش عمده زنجیره عرضه تسلط كم و یا هیچگونه آگاهی نسبت به تقاضای واقعی مشتری نداشته و در یك وضعیت تدافعی (REACTIVE MODE) عمل می كند و درواقع از اینكه چه سطحی از تقاضا وجود دارد مطلع نیستنــــد تا زمانی كه یك سفارش دریافت می دارند و محصول به طور خطی در یك جهت حركت كرده و اطلاعات نیز به همین صورت. درانجام چنین كاری، هر عضو زنجیره عرضـه به بخشی از یك شبكه وسیعتر متصل می گردد. هر عضو شبكه می تواند در زمان واقعی تقاضای واقعی مشتری را مورد ارزیابی قرار داده و تاثیر آن تقاضا بر روی عملیات خود را متوجه گردد.
عملیات فروش به ابتدای خط فرایند حركت كرده و كل زنجیره عرضه به تقاضای واقعی مشتری عكس العمل نشان می دهد.
خرید، ساخت و حركت محصول در سراسر زنجیـــره عرضه تامین كنندگان و عرضه كنندگان خدمات در یك وضعیت هماهنگ به منظورحمایت و پشتیبانی از تقاضای واقعی مشتری انجام می گردد. به علاوه به جای عكس العمل صرف نسبت به تقاضا، شبكه زنجیره عرضه می تواند ازطریق قیمت گذاری پویا كه مبتنی بر سطح موجودی قابل دسترسی و ظرفیت شبكه است، تقاضا را تحت تاثیر قرار دهد.
با قیمت گذاری پویا، عرضه قابل دسترسی با تقاضا برابر شده كه موجب كاهش سطح انبار مازاد و حداكثر شدن درآمد می گردد. و از این طریق زنجیره عرضه به جای تدافعی عمل كردن، انعطاف پذیر می گردد.
دومین عامل تكنولوژیكی كه در اول مقاله بدان اشاره گردید و تاثیر زیادی بر روی چگونگی مدیریت زنجیره عرضه دارد، قدرت محاسباتی قابل ملاحظه و قابل دسترسی بودن و ارزانی كامپیوتر است. زنجیره عرضه، ساختاری پیچیده با محدودیتها، فرایندها و الزامات بسیاری است.
مدل سازی زنجیره عرضه مستلزم ساختارهای ریاضی پیچیده ای است. در سالهای گذشته مدل سازی و زمان بندی ابزارها برای بهینه سازی زنجیره عرضه به صورت ماهانه بوده و دلیل آن نیز زمان موردنیاز به منظور انجام و تكمیل محاسبات بود. اما امروزه، امر بهینه سازی را می توان براساس توزیع زمان واقعی انجام داده و از این طریق تكنولوژی حمایت از تصمیم گیری در درون و در سراسر زنجیره عرضه پیاده كرد.‌● چالشهای زنجیره عرضه
تركیب دو عمل دستیابی به اینترنت و قدرت محاسباتی به طور بنیادی گزینه های در دسترس به منظور مدیریت زنجیره های عرضه را دچار دگرگونی ساخته است و نتیجه آن مدیریت بسیار موثرتر زنجیره های عرضه است. و شركتها و سازمانهایی كه از این قابلیتها به طور موثر استفاده می كنند،‌موجب بهبود و توسعه زنجیره عرضه خود به شرح ذیل خواهند شد:
۱ ) تمامی اعضاء زنجیره عرضه، از تامین كنندگان، تامین كننده تا مشتری مشتری از طریق اینترنت به یكدیگر متصل گردیده و از این طریق موجبات دستیابی به اطلاعات درخصوص وضعیت موجودی انبار، ظرفیت تولید، وضعیت سفارشها و میزان تقاضای مشتریان فراهم می گردد.
۲ ) شركتهای موجود در سراسر زنجیره عرضه با استفاده از اطلاعات مشترك درخصوص زنجیره عرضه اقدام به برنامه ریزی می كنند كه مبتنی بر تصمیم گیریهای مشترك است.
۳ ) تصمیمات براساس زمان واقعی و با استفاده از اطلاعات به هنگام درخصوص وضعیت مسائل رخ داده در زنجیــــره عـرضه اتخاذ می گردد.
۴ ) درآمد و سود به عنوان ماتریسهای عملكرد برای زنجیـــــــره عرضه مورداستفاده قرار می گیرند. خاطرنشان می گردد كه سازمانهایی كه در این وضعیت رقابتی حاكم بر بازارهای جهانی سعی در ایجاد تغییرات به منظور بهـــره برداری از این قابلیتها می كنند، فوق و به حیات خود ادامه خواهند داد و آنهایی كه چنین عمل كنند، با شرایط سختی مواجه خواهندبود. برای توضیح بیشتر باید به این نكته اشاره كرد كه چالشها و راه حلهایی كه در این خصوص وجود دارد برای صنایع مختلف متفاوت بوده و دراین جا بد نیست به چالشهایی كه بعضی از صنایع كلیدی با آن مواجه هستند، اشاره گردد.
سازمانها و شركتهایی كه از تكنولوژی پیشرفته استفاده می كنند، از لحاظ انعطــــــاف پذیری زنجیره های عرضه خود پیشرو بوده و به طور موثر عمل كرده اند و دلیل آن نیز طول عمر كوتاه محصولات تولیدی آنان است كه این امر انعطاف پذیری و پاسخگو بودن آنها را الزامی می سازد. در پایان عمر كوتاه یك محصول ارزش این محصول به شدت كاهش می یابد و بنابراین، به منظور حصول اطمینان از سودآوری آن، باید ارتباط تنگاتنگ و دقیقی از وضعیت عرضه و تقاضا و همچنین پاسخگویی عالی به مشتری و ارتباطات موثر در سراسر زنجیره عرضه وجود داشته باشد.
پیمانكاری (OUTSOURCING) اغلب در بخش صنــــایع تكنولوژی پیشرفته استفاده می گردد و زنجیره عرضه سازمانهای این بخش كه از تولیدكنندگان قراردادی و سازمانهایی كه عملیات لجستیكی و پشتیبانی را به عنوان نفر ثالث برای آن تولیدكنندگان انجام می دهند، تشكیل شده است. و بنابراین، در این زنجیره عرضه كه شبكه ای تنیده از ارائه كنندگان خدمات مختلف است، باید اطلاعات به هنگام درخصوص وضعیت عرضه و تقاضا به آنها داده شود. و در این حالت عمل حیاتی برای سازمان حفظ مسئولیت عملیات كنترل در شبكه است درحالی كه عمده كارهای اجرایی را به پیمانكاران بیرون از سازمان محول كرده است.
این روش موجب می گردد كه سازمان به هنگام ضرورت، ارائه كنندگان خدمات را بدون اینكه اخلالی در شبكه زنجیره عرضه به وجود آید، تغییر دهد.
ایجاد جریان اطلاعات در سراسر شبكه عرضه به منظور ایجاد بینش در خصوص محصول و اجزاء برای تمامی ارائه كنندگان خدمات و همچنین به منظور فراهم آوردن اطلاعات به هنگام برای مشتریان درخصوص وضعیت سفارشهای آنان، امری ضروری است.
سازمانها می توانند برمبنای زمان واقعی و در آن واحد، به محض ورود سفارشها از طریق اینترنت آنها را دریافت كرده و اطلاعات را به تمامی اعضای شبكه زنجیره عرضه ارائه كنند و همزمان درخصوص تامین تقاضای واقعی مشتری فعالیت كنند.
علاوه براین، تامین كنندگان خدمات با استفاده از این فرصت می توانند برنامه های آتی خود را پیش بینی كنند، به طوری كه آنان مــــی توانند به طور شایسته ای به برنامه ریزی ظرفیت خود بپردازند. اطلاعات دقیق درخصوص سطح موجودی و ظرفیت به مشتریان این امكان را فراهم می سازد كه در مورد تاریخ واقعی تحویل محصول آگاهی یابند.
سازمانهای موفق و پیشرو به منظور ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا از قیمت گذاری پویا استفاده می كنند و فروش ازطریق اینترنت این فرایند را تسهیل می سازد.
قیمتها براساس سطح موجودی، ظرفیت تولید و باقیمانده دردسترس عمر محصول موردتعدیل قرار می گیرند و مشتریان قادر خواهندبود قیمتها را در زمان واقعی مقایسه كرده ازطریق اینترنت سفارش داده و از تاریخ دقیق تحویل محصول آگاهی یابند. در صنعت خودروسازی یكی از عمده ترین چالشها، تولید محصول موردنیاز مشتری در یك چارچوب زمانی كوتاه است، كه بدینوسیله از افزایش سطح میزان موجودی محصولی كه مورد درخواست مشتری نیست جلوگیری گردد. و مسائل مشترك موجود در زنجیره عرضه در این صنعت شامل زمانهای تاخیر طولانی و میزان سطح موجودی بالاست و حل این مسائل نیازمند یك زنجیره عرضه انعطاف پذیرتر است كه نسبت به تقاضای واقعی مشتری حالت تهاجمی داشته باشد.
برخلاف مدل فشاری فروش (PUSH MODEL) این صنعت باید به سمت مدل كششی (PULL MODEL) كه تولید براساس تقاضای واقعی مشتری است، حركت كند و این مدل نیازمند یك زنجیره منعطف و مرتبط با یكدیگر است كه در آن ارتباطات عالی در سراسر اجزاء عرضه كنندگان و تامین كنندگان خدمات برقرار خواهدبود. یك مدل كششی تقــاضا، قیمت گذاری پویا را تسهیل می سازد و درآمد از طریق قیمتهای تعدیل شده كه مبتنی بر تقاضای واقعی و ظرفیت قابل دسترسی است، می تواند بیشینه گردد یعنی خودروهای تولیدی درعرضه های با حجم كم، بالاتر قیمت گذاری شده و در مواقعی كه ظرفیت عرضه بالاست پایین تر قیمت گذاری می گردند.
یك مدل كششی مبتنی بر قیمت گذاری پویا كه ازطریق یك زنجیره عرضه پاسخگو پشتیبانی می گردد، می تواند منجر به كاهش زمان تاخیر گردیده و سطح بالای موجودی كالا را كه درحال حاضر در زنجیره عرضه خودروسازان بالاست، حذف كند.
یك زنجیره عرضه موثر می تواند تاثیر مستقیم بر روی قیمت سهام یك سازمان داشته باشد.
در پایان ذكر این نكته ضروری است كه اگرچه فضای حاكم بر كسب و كار كشور ما در مقایسه با كشورهای توسعه یافته و پیشرفته صنعتی دارای اختلافات نسبتاً زیادی است، اما باتوجه به حركتهای آغاز شده در صنایع كشور به منظور ارتقاء بهره وری و افزایش میزان صادرات غیرنفتی، می توان نتیجه گیری كرد كه در فضای رقابتی شدید جهانی، سازمانها و موسسات كشور ما ناگزیرند كه هرچه سریعتر در جهت بهره گیری از این تكنولوژی پیشرفته در صحنه تجارت داخلی و خارجی گام بردارند. ۱

دكتر چنگیز والمحمدی
منابع:
۱ - OAKLAND, J.S. (۲۰۰۰) “TQM: TEXT WITH CASES”. ۲ND ED, OXFORD: BUTTER WORTH - HEINEMANN.
۲ - ROSENBAUM (۲۰۰۱) “THE TECHNOLOGY - ENABLED SUPPLY CHAIN NETWORK” , INDUSTRIAL MANAGEMENT, NOVEMER - DECEMBER ۲۰۰۱.
۳ - WATSON, H. (۲۰۰۲) “PETER F. DRUCKER: DELIVERING VALUE TO CUSTOMERS”, QUALITY PROGRESS, MAY ۲۰۰۲.
چنگیز والمحمدی: دكتری مدیریت صنعتی گرایش تولید و عملیات، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب

منبع : ماهنامه تدبیر