بررسی وضعیت حمل و نقل در منطقه ۶ تهران

حمل و نقل عمومی در تهران از اهمیت به سزایی برخوردار است و لذا طبیعی است که در دوره های مختلف مدیریتی برنامه های زیادی برای کاهش حجم ترافیک و آسودگی شهروندان طراحی شده باشد. یکی از مناطقی که حمل و نقل شهری در آن پیچیدگی های خاص خود را دارد منطقه ۶ تهران است.
مساله ترافیک در کلانشهر تهران امروزه به عنوان یکی از حادترین و پیچیده ترین مشکلات شهری جلوه می نماید.
در این میان منطقه ۶ نیز به عنوان یکی از مناطق شهری تهران که دارای ویژگی های خاص خود می باشد با مشکلات دوچندان ترافیکی مواجه است به گونه ای که یکی از بیشترین میزان فشارهای بار ترافیکی را در سطح شهر تحمل می نماید. این مقاله سعی می نماید تا ضمن اشاره ای کوتاه به اهمیت و جایگاه حمل و نقل شهری، به بررسی وضعیت سیستم حمل و نقل شهری منطقه ۶ بپردازد.
حمل و نقل یا به عبارتی صنعت حمل و نقل به عنوان یکی از نیازهای بسیار ضروری جهان معاصر مورد توجه خاص می باشد. این مقوله در سطح شهرها به ویژه شهرهای بزرگ به صورت بارزی آشکار گشته و تمامی زوایای زندگی شهری را در برگرفته است.
روشن است که کارایی سیستم شهری با کارایی و رشد اقتصاد شهر و کشور در ارتباط است و بر این اساس است که با ناکارآمدی سیستم حمل و نقل شهری نیز اقتصاد با مشکل مواجه می شود.
سیستم یا شبکه حمل و نقل امروزه به عنوان یکی از ابزارهای بسیار مهم توسعه، نقش و جایگاه خاصی در مجموعه شهری کشورهای مختلف دارد. شبکه ارتباطی (حمل و نقلی) همانند رگ های بدن انسان، حیات و زندگی را به شهر می بخشد.
ضعف و ناکارآمدی هر جزو یا بخشی از این شبکه، منجر به کاهش کارایی کل سیستم و بر بخش های دیگر نیز تاثیرات بسیاری می گذارد. حمل و نقل مقوله ای است که نهایتا منجر به جابه جایی مکانی انسان، حیوان، کالا و وسائط نقلیه از نقطه ای به نقطه دیگر می شود.
این مقوله امروزه آن چنان زندگی و حیات شهری را متاثر ساخته که تصور زندگی بدون آن تقریبا دور از ذهن است. مشکلات حمل و نقلی (ترافیکی) معمولا به دو گروه مشکلات ساختاری و فرهنگی تقسیم شده که با همدیگر در ارتباط می باشند.
مشکلات ساختاری ترافیک، زیرمجموعه ای از مشکلات ناشی از عدم برنامه ریزی جامع برای توسعه شهر است،; سیستم حمل و نقل عمومی، خیابان ها، چراغ های راهنمایی و مسایل هندسی ترافیک شامل طراحی تقاطع ها و محدودیت هایی نظیر نبود ورودی و خروجی مناسب و کافی به بزرگراه ها و معابر اصلی را در بر می گیرد.
رفتارهای ترافیکی، فرهنگ غلط رانندگی، تخلف از قانون، نبود ضوابط و محدودیت های قانونی و... نیز بخش فرهنگی را در بر می گیرد. معمولا برای سیستم حمل و نقل اصول سه گانه ای را به شکل سه ضلعی در نظر می گیرند که عبارتند از مهندسی، آموزش و اجرای مقررات.
تنها با برقراری تعادل و موازنه منطقی بین این اصول است که می توان به یک نظام یا سیستم حمل و نقل شهری کارآمد امیدوار بود. به عبارتی ضعف یا نارسایی در هرکدام از بخش های فوق باعث مشکلات حمل و نقلی و کاهش کارایی شبکه یا سیستم حمل و نقل در شهر خواهد شد. برنامه ریزی حمل و نقل نیز به عنوان جزیی از مدیریت شهری، سعی در ساماندهی و برقراری روابط معقول و منطقی بین اصول مذکور می باشد.
همان طوری که پیداست در بسیاری از شهرها بیشترین سطح شهر را بعد از کاربری مسکونی، کاربری شبکه ارتباطی (معابر) در بر گرفته و این نشان از اهمیت شبکه حمل و نقل در زندگی شهری است. با این توضیحات مختصر، وضعیت حمل و نقل شهری منطقه ۶ مورد بررسی قرار می گیرد.
همان طوری که مشخص است منطقه ۶ به علت واقع شدن در حاشیه شمالی محدوده مرکزی شهر تهران، نه تنها درگیر مشکلات حمل و نقل و تولید و جذب سفر مربوط به خود است بلکه مشکلات و مسایل حمل و نقل عبوری نیز بر آن تحمیل می شود. وضعیت جغرافیایی منطقه به شکل مربع- مستطیل می باشد و تقریبا دارای شبکه معابر شطرنجی (منظم) و سلسله مراتب دسترسی است.
از طرفی قرار گرفتن این منطقه در مرکز ثقل ارتباطی شهر تهران خصوصیات خاص ترافیکی را در این منطقه سبب شده است.
با توجه به الگوی سفرهای روزانه شهر تهران، منطقه ۶ ضمن آنکه از بیشترین میزان جذب سفرهای روزانه برخوردار است، در مسیر ترافیک عبوری از مناطق ۱،۲، ۳، ۴، ۵، ۷و۲۲ به سمت مرکز شهر قرار گرفته است. بر این اساس حمل و نقل (ترافیک) منطقه ۶ از دو بخش تشکیل شده است; یکی ترافیکی که از خود منطقه تولید و یا به منطقه جذب می شود و دیگری ترافیکی که ربطی به منطقه ۶ ندارد ولی به علت واقع شدن این منطقه در مسیر شبکه معابر اصلی تحت تاثیر آن قرار می گیرد. معمولا ترافیک شهری متاثر از سه عامل انسان، محیط و وسائط نقلیه است.
تجارب کشورهای پیشرو نظیر ژاپن نشان می دهد که محیط و وسائط نقلیه در رده های بعدی قرار دارند و این عامل انسانی است که باعث نوسانات بسیار در مسایل ترافیکی می شود. بررسی وضعیت استقرار و پراکنش کاربری اراضی شهری منطقه نشان می دهد که سهم کاربری شبکه معابر منطقه که بعد از کاربری مسکونی قرار گرفته بیش از ۲۷ درصد است.
از کل سطح شبکه معابر، سهم راه های شریانی درجه یک برابر۹ درصد، راه های شریانی درجه دو ۳۷ درصد و سهم را های شریانی درجه دو فرعی ۵۳ درصد است. شبکه معابر شهری منطقه از سلسله مراتب منظمی متشکل از بن بست ها و کوچه ها تا بزرگراه های شهری را در بر می گیرد.
بزرگراه هایی نظیر رسالت، همت، چمران، مدرس و کردستان از داخل یا حاشیه منطقه عبور می نمایند و نقش مهمی را در تسریع ترافیک منطقه بر عهده دارند. این منطقه معمولا رابط بین شمال و جنوب شهر تهران و تا حدودی شرق و غرب آن است.
منطقه ۶ به لحاظ نقش فرامنطقه ای بسیاری از کاربری ها، عدم برخورداری از شبکه بزرگراهی موثر در داخل منطقه، تکیه بر معابر شریانی اصلی و فرعی در غالب ساعات روز بویژه در زمان اوج ترافیک و... با هجوم سنگین خودروها و کندی کشش مواجه می باشد.
با حرکت به سمت جنوب و شرق منطقه بر شدت میزان ازدحام خودروها، راه بندان ها، تاخیر در تقاطع ها افزوده می شود به گونه ای که حادترین وضعیت در تقاطع خیابان های انقلاب، کریم خان، ولی عصر، کارگر، توحید، مطهری و بلوار کشاورز مشاهده می گردد.
از مهمترین دلایل این امر نیز غیر از نقش فرامنطقه ای، می توان به عدم فازبندی مناسب و حرکات در تقاطع ها، عدم کنترل و ساماندهی پارک حاشیه ای، کمبود پارکینگ، استفاده بیش از حد از خودروهای شخصی و تک سرنشین بودن آنها و... می باشد.
نکته جالب توجه اینجاست که قسمت های وسیعی از بخش جنوبی منطقه در داخل محدوده طرح ترافیک واقع گردیده و لیکن همچنان با مشکل تراکم ترافیک و کندی کشش مواجه بوده و تغییر چندانی در وضعیت ترافیک این محدوده حاصل نشده است. معمولا در اکثر کشورهایی که محدودیت های ترافیکی به ویژه در مرکز شهرها را اعمال می نمایند درآمدهای ناشی از این امر را صرف ساخت پارکینگ خصوصا در مبادی های ورودی به محدوده طرح می نمایند در صورتی که در مدت زمانی که از اجرای این طرح می گذرد هنوز پارکینگی جهت استفاده کنندان ساخته نشده است.
این طور به نظر می رسد که در اجرای طرح های ترافیکی نظیر طرح ترافیک، به عواقب، اثرات و بازتاب های آن در اطراف محدوده طرح توجه کافی نشده و پارامترهایی را که بر آن تاثیر و تاثر می گذارد کمتر لحاظ می نمایند. نمونه های این امر فقدان فضای کافی برای پارک خودروها، عدم وجود وسائط نقلیه عمومی در مبادی ورودی و خروجی و... به ویژه در منطقه ۶ می باشد.
توجه به این مساله ضروری است که راه حل ها و راهکارهای ترافیکی های هر معبر یا مسیر شهری نه تنها تاسیسات فیزیکی ترافیکی مانند راه های سواره، مسیرهای عبور پیاده، مناطق مخصوص پیاده، مسیرهای ریلی، پارکینگ ها و... را مشخص نماید بلکه بایستی عناصر و عوامل گوناگون شهری دیگر نظیر نحوه استقرار کاربری های مسکونی، تجاری، اداری، مکان های خرید و تفریح و... را نیز مد نظر قرار دهد. از سویی دیگر و در بررسی شبکه ارتباطی، راه های پیاده، پیاده روها و اصولا عابرین نیز بخشی از ترافیک شهری را تشکیل می دهند; چرا که شهر محل زندگی و ارتباط انسان ها است و فراهم ساختن امکان جابه جایی و تامین نیازهای شهری آنها یکی از هدف های اصلی برنامه ریزی و طراحی راه های شهری است.

نویسنده : امید سیاوش

منبع : روزنامه مردم سالاری