روسیه و چالش های زیست محیطی

توجه به شرایط خطرناک زیست محیطی از ابتدا تحت سیاست گلاسنوست و در زمان دولت میخاییل گورباچف وارد عرصه توجهات عمومی شد.
سه وضعیت که اعتراضات و توجه عموم را نسبت به وضعیت زیست محیطی کشور شوروی برانگیخت انفجار نیروگاه اتمی چرنوبیل در آوریل ۱۹۸۶ در اوکراین، خشک کردن دریاچه آرال بین ازبکستان و قزاقستان و تشعشعات اتمی سایت سمیپالاتینسک در شمال قزاقستان بود. با فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ روسیه از مسئولیت بسیاری از این ویرانی های زیست محیطی رها شد. زیرا محل فاجعه اکنون در کشورهای دیگری قرار داشت.
با این حال بحران های زیست محیطی موجود در روسیه نیز به همان اندازه پیچیده وخطرناک است.اگر چه در روسیه تحرکاتی برای بهبود شرایط زیست محیطی ایجاد شده است (مثلا امضای پیمان کیوتو برای کاهش گازهای گلخانه ای در سال ۲۰۰۴)، با این حال به نظر می رسد سرعت این روند در مقایسه با تمرکز روسیه بر گسترش تسلیحات اتمی وغیر اتمی بسیار کمتر است. زیرا حل چنین مشکلاتی توجه وصرف هزینه بسیار را می طلبد که درحال حاضر در اولویت برنامه های دولت روسیه نیست. مهمترین بحرانهای زیست محیطی روسیه:
● تخریب پوشش های گیاهی
هر کدام ازمناطق طبیعی روسیه به نوعی از آسیب های گوناگون رنج می برند.در توندرا بزرگترین علت صدمات، ناشی از استخراج و حمل و نقل منابع معدنی با استفاده از روشهای غیر استاندارد است. در زیستگاههای آسیب پذیر توندرا، سرازیر شدن نفت،نشت و شعله ور شدن گاز طبیعی و... آسیب بسیاری را به پوشش گیاهی منطقه تحمیل کرد.گوزن شمالی که در این سرزمین ها زندگی می کند توسط مردم بومی که به طور سنتی برای امرار معاش به آن وابسته شده اند شکار می شود.به گزارش ایراس در مناطق یخبندان شش ماهه که حدود ۴۰ درصد مناطق روسیه را تشکیل می دهد درجه حرارت بسیار پایین آب، هوا و زمین پروسه خود پاک کنندگی طبیعی را که تشعشعات را در مناطق گرمتر تعدیل می کند، به تعویق می اندازد. در مناطق تایگا و جنگل، قطع بی رویه درختان بزرگترین تهدید برای این مناطق است.این معضل به طور خاص در مناطق اروپای شمالی روسیه، اورال وجنوب سیبری مرکزی وجود دارد. استخراج غیر قابل کنترل معادن، دومین منبع بزرگ صدمه رساننده به تایگا است. در روسیه جنگل ها واستپ ها در معرض فرسایش خاک قرار گرفته اند. باروری خاک در زمین های خاص روسیه موسوم به منطقه زمین سیاه، به طور قابل ملاحظه ای بعد از جنگ جهانی دوم بدتر شده است.چرای بیش از حد دام ها، مشکل مهمی در مناطق مرتعی استپ روسیه است.تاثیر این مساله بیش از همه در جمهوری کالمیکیا در جنوب غربی روسیه و منطقه شرق دریاچه بایکال آشکار است.
● آلودگی اتمسفر
از این پدیده به عنوان پدیده غبار قطبی نیز یاد شده است. منابع اصلی آلودگی اتمسفر در شمال غربی روسیه، کارخانه ذوب فلزات، میادین نفتی بامشعل های گازی کارخانجات کاغذ و... هستند. در بین ۴۵ شهر آلوده روسیه بیشترین تراکم آنها در شمال غربی کشور است، از جمله آرخانگلسک نوودوینسک و . ..از طرفی این آلودگی به طرف شرق و شبه جزیرهاسکاندیناوی حرکت کرده و این مناطق را نیز آلوده می کند.
● آلودگی آب های داخلی و دریاها
مقدار زیادی از آب های غیر قابل استفاده و با آلودگی های شدید در حوضه های آبگیر رودخانه های نورث دوینا، پنچورا، رودخانه های شبه جزیره کولا، منطقه مورمانسک و...است. در رودخانه نورث دوینا به میزان ۷۴۰ برابر سطح مجاز جیوه وجود دارد. همچنین تمام رودخانه های شبه جزیره کولا به دلیل وجود کارخانجات ذوب نیکل شدیدا آلوده اند. خلیج فنلاند نیز به دلیل سرازیر شدن فاضلاب های شهر سنت پطرزبورگ به شدت آلوده است، زیرا فلزات سنگین و سایر مواد شیمیایی به طریق مناسبی دفع نمی شود. کار شناسان پنج منطقه آبی را در روسیه دارای آلودگی شدید دانسته اند که عبارتند از:
دریای سیاه، دریای خزر، دریای آزوف، رودخانه ولگا ودریاچه بایکال.
● حیات دریایی در معرض خطر
زیست شناسان دریایی اعلام کرده اند تنها ۵ گونه از ماهیان دریای سیاه در حال حاضر در این دریا بقا دارند. این در حالی است که زمانی این اکوسیستم دریایی ۲۶ گونه از جانداران دریایی را پذیرا بود. زیست شناسان این دریا را دریای در حال مرگ خوانده اند. زیرا تنها حدود ۱۰ درصد از حجم آبهای آن محتوی اکسیژن کافی برای حیات جانداران آن است.کمبود اکسیژن به دلیل تزریق حجم عظیمی از سولفید هیدروژن ایجاد شده است که عمدتا از رودخانه های دانوب، دن و دنپر می آید که از شمال و غرب به این دریا جاری می شوند. در این دریا همچنین مقادیر زیادی جیوه، کادمیوم، ارسنیک ونفت شناسایی شده است. در دریای خزر یکی از مشکلات زیست محیطی اکنون وجود و گسترش جانوری شانه دار است که حیات ماهیان خاویاری و کیلکا را تهدید می نماید. برخی از متخصصان ورود این جانور را از طریق آب های دریای سیاه و بوسیله آب توازن کشتی هایی می دانند که مابین دریای سیاه و دریای خزر از طریق کانال ولگا- دن تردد می کنند. این جانور مهاجم که با بر هم زدن تعادل چرخه زندگی در خزر، باعث کاهش شدید ماهی کیلکا شده و حیات ماهیان خاویاری را به خطر انداخته، به گفته کارشناسان از حدود ده سال پیش وارد خزر شده است. این جانور ژله مانند و شفاف که به شانه دار مهاجم معروف شده است با مصرف پلانکتون ها، که غذای اصلی کیلکا ماهیان است، جمعیت ماهی کیلکا را به شدت کاهش داده است. این جانور پیش از این در سال ۱۹۸۲(۱۳۶۱) اکوسیستم دریای سیاه را برهم زده بود و بعدها در دریای آزوف خسارات فراوانی به جانداران دریایی وارد کرده بود.
● نابودی زمین های کشاورزی
روسیه حدود ۱۰ درصد زمین های خود را برای کشاورزی مصرف می کند. ولی کیفیت زمین مرتبا رو به کاهش است. فرسایش خاک هر سال بیش از ۵/۱ میلیارد تن خاک مرغوب روسیه را ازدور خارج می کند. مناطق جنوبی روسیه خصوصا جمهوری کالمیکیا هر سال در حال از دست دادن حدود ۶۴۰۰ هکتار از زمین های کشاورزی شان بر اثر پدیده گسترش بیابان ها است. در شرق خشک کردن دریاچه آرال و گسترش بیابان قزل قوم در قزاقستان تاثیرشدیدی بر خشکی آب و هوا در روسیه دارد.
● آلودگی های هسته ای وشیمیایی
یکی از چالش های زیست محیطی که روسیه با آن مواجه است آلودگی های هسته ای است که ناشی از حوادث هسته ای در دوران شوروی ونیز دفن و نابودی زباله های هسته ای در محیط زیست و خصوصا دریاها است.این آلودگی ها سلامت افراد جامعه را نیز تحت تاثیر قرار می دهد زیرا جانوران موجود در این دریاها در معرض انواع مواد سمی قرار دارند و مصرف آنها مضر است. از طرفی از زمان شوروی زباله های اتمی اغلب به طریقی مغایر استاندارد های زیست محیطی دفع و به محیط زیست و خصوصا دریاها وارد می شدند. در سال ۱۹۶۵ بیست راکتور اتمی که اغلب آنها دارای میله های سوخت اتمی نیز بودند از یک زیردریایی اتمی ویک یخ شکن روسی در اقیانوس منجمد شمالی بیرون ریخته شدند. در سال ۱۹۹۴ بنیاد بلونا برآورد کرد که حدود دوسوم مواد رادیو اکتیوی که وارد اقیانوس های جهان می شود ناشی از مواد رادیو اکتیوی است که در دریای کارا و آبهای مجاور دور ریخته شده اند.

منبع : روزنامه ابرار