صدابرداری و چینش سازها

سالهایی که صدابرداری صحنه ای مطرح و بعدها که سیستم های صوتی پیچیده تری ابداع شد، تا به امروز که یکی از مجهزترین سامانه های صوتی و صدابرداری با کیفیت دیجیتال در تالار وحدت نصب و راه اندازی شده است، صدابرداری و رساندن صدایی مطلوب و مورد نظر آهنگساز همه گاه محل نزاع میان آهنگسازان و صدابرداران بوده است. اگر بخشی از این نزاع را طبیعی بدانیم، بخشی دیگر حاصل کمبود تجربه در نحوه چینش آنسامبل سازهای ایرانی است. به تعبیر دقیق تر آنچه تاکنون درباره نوع و نحوه قرار گرفتن سازهای ایرانی در یک کنسرت (در کنار هم) مشاهده شده است، حاصل اموری تجربی است، تا علمی و البته این تجربه ها از سوی برخی از آهنگسازانی صورت گرفته است که خوشبختانه کارنامه ای درخشان در استفاده از آنسامبل سازهای ایرانی دارند. پرویز مشکاتیان از جمله این افراد است که توانسته ضمن افزودن صداهای تازه ای به موسیقی ایرانی، تجربه های تازه ای در چینش ساز در صحنه برای رسیدن به مطلوبترین صدا برای شنونده دست یابد. این کار البته نیازمند شناخت دقیق از میکروفون، جایگاه میکروفون در صحنه است. چنین ویژگی را خوانندگان نامی نیز دارا هستند، برای نمونه درمیان خوانندگان علاوه بر استاد شجریان که به میکروفون بسیار آشنایند و در زمان خواندن اوج و فرودهای آوازی، فاصله خود با میکروفون را در وضعیتی قرار می دهند که هم صدابردار احساس لذت کند و هم شنونده، شهرام ناظری، سراج و مختاباد نیز از چنین ذهن حرفه ای برخوردارند و می دانند فاصله خود با میکروفون را چگونه تنظیم کنند که بیشترین مطلوبیت را داشته باشد.
این نکات را نوشته ایم تا به یکی از موارد در اختتامیه جشنواره امسال بپردازیم که ارکستر موسیقی سنتی است. این ارکستر حاصل زحمات محمد جلیل عندلیبی است که ذوق و قریحه ای خوب و گوش نواز در ملودی پردازی و نیز سازبندی موسیقی ایرانی دارد، اما صدایی که آن شب از این ارکستر به گوش می رسید، آن چیزی نبود که شنونده انتظار داشت و این مشکل بیش از آنکه به نحوه سازبندی کار بازگردد، به نحوه چینش ساز در صحنه راجع بود.
در این گروه سه دف نواز حضور داشتند که درست در پشت سازی چون نی قرار گرفته بودند که صدای آن بر خلاف صدای پرهیمنه دف ظریف است، به همین دلیل صدای دفها به نوعی صدای نی را در ارکستر تحت الشعاع قرار و به اصطلاح اهل موسیقی آن را خفه کرده بود. این درحالی است که در کارهای جناب مشکاتیان ( ضمن آنکه ایشان از یک دف در ارکستری ۲۰ نفره استفاده می کرد ) این ساز به همراه تمبک در گوشه قرار می گرفت تا سازهای دیگر تحت الشعاع صدای این ساز قرار نگیرد.در هر حال با توجه به اینکه سازبندی موسیقی ایرانی قانونی نوشته شده و مدون ندارد، پس بهتر است به تجربه های دیگران و به خصوص در زمینه صدابرداری به مشورت با صدابرداران کارکشته ( که خوشبختانه در جشنواره امسال هم از دو تن از این صدابرداران پیشکسوت استفاده شده بود ) بپردازند تا مطلوب ترین صدا به گوش شنونده برسد. حیف است این همه زحمتی که صرف می شود (به خصوص از سوی چهره ای همانند جناب عندلیبی) با برخی ایرادات این چنین جزیی هدر رود و نتیجه مطلوب خود را به بار نیاورد.

منبع : روزنامه همشهری