سه شنبه, ۲۴ مهر, ۱۴۰۳ / 15 October, 2024
مجله ویستا

سنتی کهن


سنتی کهن
نویسنده وبلاگ یادداشت هایی برای مخاطب احتمالی به نقل یکی از سنت های سوگواران در اردبیل می پردازد:
● تشت گذاری; کهن ترین سنت سوگواران حسینی اردبیل
تشت گذاری سنت خاص عزاداران حسینی اردبیل است که تاریخ مستند آن به عصر صفویه می رسد. "حسن یوسفی"، باستان شناس و پژوهشگر تاریخ اردبیل پس از بیان مطلب فوق می افزاید: "پیوند قلبی شیعیان با واقعه عاشورا، آداب و نشانه های بومی را در عزاداری هر منطقه وارد کرده و سبب ایجاد اشکال متنوعی از سوگواری حسینی شده.
اردبیل نیز به علت انتصاب صفویان به این شهر، در تعزیه ماه محرم دارای سبک های ویژه و ریشه داری است."این باستان شناس دوره اسلامی تاکید می کند: "آیین های عاشورایی از حالتی رمزوارانه یا سمبلیک برخوردار هستند و مواردی که ما در عزاداری های اصیل می بینیم، به صورت انتزاعی نمادی است از آنچه در جریان واقعه عاشورا به وقوع پیوسته.
مراسم تشت گذاری در مساجد اردبیل نیز که از شب ۲۷ ذی حجه آغاز و تا حلول ماه محرم ادامه می یابد، علاوه بر اعلام رسمی آغاز سوگواری محرم، می تواند اشاره ای تاریخی به حرکت امام سوم شیعیان از مکه به طرف کوفه و واقعه "دشت زباله" باشد.
بنابر اسناد تاریخی در آخرین روزهای ماه ذی حجه سال ۶۱ هجری، حسین بن علی و یارانش در مسیر حرکت خود، پیش از رسیدن به کربلا در محلی به نام "زباله" با لشکر حر روبرو می شوند. پس از توقف اجباری کاروان، به فرمان امام آب مشک ها داخل تشت ها خالی می شود و علاوه بر آنکه سپاه حر و یاران امام از این آب می نوشند، اسب های لشکریان را نیز سیراب می کنند.
به نظر می رسد سنت تشت گذاری اردبیل اشاره ای نمادین به این واقعه باشد."نویسنده کتاب "تاریخ هنر و باستان شناسی بقعه شیخ صفی الدین" در ادامه با بیان این نکته که جایگاه ویژه تشت اکنون بخشی از معماری مساجد اردبیل محسوب می شود و وجود این سکوها را باید ویژگی خاص معماری مساجد اردبیل دانست، تصریح می کند: "اسناد موجود مبنی بر وجود جایگاه تشت در مساجد اردبیل به بعد از استقرار حکومت صفویه مربوط می شود.
قدیمی ترین مسجد اردبیل، "مسجد جمعه عتیق" شهر است و اگرچه قدمتی بسیار بیشتر از عصر صفوی دارد، زمان ساخته شدن جایگاه تشت آن نیز به دوره صفویه برمی گردد. متاسفانه بنا به علل طبیعی، انسانی و مصالح به کار رفته، مساجد عصر صفویه اردبیل از بین رفته اند، اما پس از مسجد جمعه عتیق، مساجد جامع نو، اعظم و سلیمان شاه قدیمی ترین مساجد پابرجای شهر به حساب می آیند که در آن ها علاوه بر جایگاه تشت، می توان تشت هایی را نیز مشاهده کرد که قدمت شان به زمان حکومت های صفویه و قاجاریه می رسد.
محل تشت در یکی از اضلاع دیوار مساجد اردبیل به صورت طاق نما ایجاد می شود و تشت های ویژه مراسم در طول سال روی آنها قرار می گیرد."بنا به گفته این باستان شناس دوره اسلامی، "قدیمی ترین تشت به دست آمده از مساجد اردبیل، تشت متعلق به مسجد بازار چاقوسازان(پیچاقچی بازار) و یادگار عصر شاه عباس اول است.
در داخل و لبه این تشت نقش و نگار گیاه و ماهی حک شده و در لبه آن نیز عبارت و تاریخ زیر نقش بسته: "وقف نمود به حضرت عباس ۱۰۳۸". تشت مذکور را در حال حاضر باید قدیمی ترین مدرک مستند یافته شده از سنت تشت گذاری اردبیل دانست."کارشناس فرهنگ و تمدن دوره اسلامی ایران، ضمن نقد دیدگاه آن دسته از مورخان و جامعه شناسانی که صفویه را به ترویج خرافات محکوم کرده اند، می گوید: "اگر به صورت علمی و منطقی تاریخ و کتیبه های عصر صفوی مورد بررسی قرار گیرد، متوجه خواهیم شد بسیاری از رسوم مذکور در عصو صفویه وجود نداشته یا در صورت وجود مورد تایید شهریاران این سلسه نبوده است."یوسفی ضمن اشاره به کتیبه سنگی موسوم به "فرمان شاه طهماسب که در نمای "دارالحفاظ" بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی نصب شده، تصریح می کند: "شاه طهماسب اول در سال ۹۳۲ هجری دستور به حک و نصب این فرمان در بقعه شیخ صفی اردبیل داد که در یکی از بندهای این فرمان ضمن تاکید به رعایت آداب و سنن تعزیه، به صراحت آمده که: "بدعت در تعزیت ممنوع" است. اگرچه برخی نویسندگان بدون درنظر گرفتن این سند تاریخی به محکوم کردن صفویه می پردازند، سنگ فرمان مذکور نشان می دهد پادشاه جوان صفوی در ۹۳۲ هجری نه تنها اعتقادی به بدعت های عزاداری نداشته، بلکه به صراحت فرمان مقابله با بدعت های تعزیه را نیز صادر کرده است."
com.dlogfa.aynev
منبع : روزنامه ابتکار