نگاهی به صنایع دستی خراسان

گنجینه جیحون، موید مهارت ملیله سازان ایرانی است
کشف آثاری چون «گنجینه جیحون»، موید مهارت ملیله سازان ایرانی قبل از میلاد مسیح است. منظور از هنر ملیله سازی، ساخت اشیاء مختلف همچون زیور آلات با استفاده از مفتول‌های نقره، طلا و مس و ابزار ساده‌ای چون حدیده و کوره است. قدیمی‌ترین اشیاء ملیله‌ی ایران به روایت اکثر محققان تعلق به سال‌های ۳۳۰ تا ۵۵۰ قبل از میلاد دارد، چرا که طی سال‌های یاد شده به سبب رواج استعمال ظروف گران قیمت از سوی طبقات ثروتمند، صنعتگران فلز کار، به ویژه زرگران و نقره کاران تمامی توجه خود را به زیباتر ساختن ظروف معطوف داشتند و کوشیدند تا به فرآورده‌های مصرفی، حالتی زینتی بدهند.
از طرفی بر اثر تاراج اسکندر و سپاهیان او، از ظروف و اشیاء فلزی گران قیمت این دوره که غنایمی کم وزن و پر بها بودند، اثر چندانی باقی نمانده، ولی آنچه طی یکی دو قرن اخیر در اثر کاوش های باستان شناسی یا به طور تصادفی از دل خاک بیرون آمده است، نظیر گنجینه جیحون، همدان و شوش، نشانه وجود ملیله کاری و حتی موید مهارت و استادی صنعتگران ملیله کار در ایران قبل از میلاد است. پروفسور آرتر پوپ در کتاب «شاهکارهای هنر ایران» ضمن اشاره به زرگری و نقره کاری در سال‌های بعد از ظهور اسلام، به مقداری ملیله که از منطقه ری به دست آمده است و به قرن دوازدهم میلادی تعلق دارد، اشاره کرده است.
متاسفانه از آنجا که بیشتر اشیاء ملیله ایرانی اعم از طلا و نقره به دلیل استفاده مجدد از فلزش ذوب می‌شود، نمونه زیادی هم اکنون در دسترس نیست و تنها از دوره قاجاریه مقداری سرقلیان، گیره، استکان، سینی، گوشواره، سینه ریز و ... باقی مانده که بخشی از آنها در موزه‌های داخلی و خارجی و قسمتی دیگر در مجموعه‌های خصوصی یا نزد خانواده‌ها نگهداری می‌شود.
در سال‌های نزدیک به جنگ جهانی دوم نیز گروهی از هنرمندان ملیله کار از زنجان و اصفهان به تهران آمدند و به ساخت زیور آلاتی به وسیله طلا و با بهره گیری از اسلوب قدیمی ملیله کاری پرداختند که حاصل کارشان، مخصوصا گوی‌های کوچک زرینی که تولید می کردند، یکی از برجسته‌ترین فرآورده‌های بازار زرگران بود. عمده‌ترین ماده‌ی اولیه مورد مصرف ملیله‌کاران را نقره تشکیل می‌دهد که به وسیله‌ی ذوب کردن سکه‌های نقره یا ظروف نقره‌ای تامین می‌شود؛ ذکر این نکته ضروری است که در حال حاضر استفاده از طلا در ساخت محصولات ملیله چندان معمول نبوده، مگر اینکه به طور سفارشی انجام شود.
در ملیله کاری از ابزاری چون کوره، بوته، ریچه، دستگاه نورد، کمان اره، سندان و حدیده استفاده می‌شود به طوری که پس از ذوب کردن نقره در کوره، آن را به صورت مفتول نقره‌ای در می آوردند و پس از نورد، مفتول ضخیم اولیه به شکل مفتول‌های باریکی در می‌آید. پس از آن برای تبدیل مفتول باریک به سیم های نازک، مفتول را از بین حدیده با قطرهای مختلف عبور داده و سپس این سیم را به صورت دولا می‌تابند و این سیم دو لا تاب را از میان قسمت مسطح غلطک دستگاه نورد عبور می‌دهند و لذا نوار باریکی تولید می‌شود که به آن «ملیله» گفته می‌شود.

منبع : روزنامه تفاهم