هنر زیرزمینی چیزی شبیه ریشه!

پس از انقلاب بزرگ اسلامی، موسیقی ایرانی با نوع دیگری از موسیقی روبه‌رو شد که می‌توان آن را انقلابی در میان انواع موسیقی دانست. این نوع موسیقی که با نام موسیقی زیرزمینی رواج پیدا کرده است، نه‌تنها در ایران بلکه در تمام نقاط جهان در شرایط زمانی خاصی به‌وجود آمد.
موسیقی زیرزمینی به‌طور کلی از نظر ایدئولوژیک و بینش هنری و حتا از لحاظ طبقات اجتماعی از جامعه هم‌عصر خود جداست. در واقع موسیقی زیرزمینی در خلاف جهت معیارهای فرهنگی و اجتماعی در حرکت است و به تولید معیارهایی جدید می‌پردازد.
از دیگر ویژگی‌های موسیقی زیرزمینی که در تمام انواع موسیقی زیرزمینی مشترک است، آن است که هنر رایج را بازاری می‌پندارد و برای آن ارزش هنری قایل نیست، در نتیجه با آن در تضاد قرار می‌گیرد و حتا با آن مبارزه می‌کند. هنر زیرزمینی در بیانی دیگر خصلتی انقلابی دارد و معیارهای تازه‌ای ایجاد می‌کند. در بررسی پدیده موسیقی زیرزمینی ابتدا به تاریخ آغازین این هنر می‌پردازیم. موسیقی زیرزمینی در ابتدا به اشکالی از راک، پاپ گفته می‌شد که پس از دهه ۶۰ میلادی و در اواسط آن سبب ترویج موجی نو شد که علی‌رغم عدم ‌درخواست برای عرضه عمومی یا تبلیغات در رسانه‌ها و مجامع و یا وجود بستر تجاری مناسب گسترش یافت.
هنرمندان گروه‌های موسیقی زیرزمینی اغلب وظایف ضبط آثار را خود شخصاً برعهده داشتند و در محل‌های بسیار کوچک با استفاده از عبارات روزمره آثار خود را می‌ساختند. این آثار توسط رسانه‌های طرفدار آنها که اغلب گروه‌های کوچک فرهنگی غیرمتخصص، رادیوکالج‌ها و برخی رادیوهای محلی بودند، پخش می‌شدند.
آثار این گروه‌ها پس از آن‌که توسط افراد و شرکت‌های مهم مستقل به عموم مردم عرضه می‌شد، مورد پذیرش قرار می‌گرفت، تا آنجا که شرکت‌های مهم ضبط و پخش موسیقی به عرضه گسترده آن آثار روی می‌آوردند. موسیقی زیرزمینی از اواسط دوره ۶۰ میلادی به نهضت موسیقی روان‌پریش هیپی‌های ضدارزش مناسبات اجتماعی، در دهه ۷۰ به DIY (Dolt Yourself) بر ضد انحصارات اتحادیه‌ها و صنوف و در دهه ۷۰ تا ۹۰ به پانک- راک‌های آمریکایی، بریتانیایی و استرالیایی اختصاص یافت.
در دهه ۹۰ تا ۲۰۰۰ میلادی نیز این موسیقی به الکترونیک‌کاران تجربی اختصاص یافت. ویژگی مشترک انواع موسیقی زیرزمینی بی‌ریا بودن، صمیمیت و تاکید بر آزادی بیان و تقدیر از آثار هنری است. در جوامع مدرن موسیقی زیرزمینی با تکیه بر آزادی‌های فردی و فردگرایی شکل گرفت. موسیقی زیرزمینی از همان ابتدای پیدایش بدون هیچ‌گونه حمایت خارجی شروع به گسترش کرد و باعث به‌وجود آمدن موجی نو شد. حال که با تاریخ پیدایش و ویژگی‌های موسیقی زیرزمینی به‌طور کلی آشنا شدیم، به بررسی موسیقی زیرزمینی ایران می‌پردازیم. موسیقی زیرزمینی در ایران از نظر برخی ویژگی‌ها متفاوت با موسیقی زیرزمینی غرب است.
از آنجایی که امروزه هنر در ایران با جنبه‌های اقتصادی پیوند بیشتری دارد تا جنبه‌های فرهنگی، اغلب موسیقی تجربی با هدف متفاوت‌اندیشی حیات چندانی پیدا نکرده است. گروه‌های موسیقی زیرزمینی ایران که بیشتر در حوزه راک فعالیت می‌کنند، با هدف و انگیزه و دانش به این نوع موسیقی وارد می‌شوند. در حقیقت موسیقی زیرزمینی ما تمایلی به اجرا و روی زمین آمدن ندارد. از سوی دیگر، برخی نام موسیقی زیرزمینی را مناسب برای این نوع موسیقی نمی‌دانند؛ چراکه اعتقاد گروهی بر این است که این نوع موسیقی مانند سیاه‌مشق برای جوان‌های مشتاق و علاقه‌مند به هنر موسیقی است و جز این، کارکرد دیگری ندارد.
از دیدی دیگر، در ایران هر گروهی که مجوز نگیرد و آهنگ‌های خود را به‌صورت غیرمجاز ضبط و عرضه کند، زیرزمینی شناخته می‌شود. در اینجا مهمترین سوالی که مطرح می‌شود، این است که زیرزمینی چیست؟ با بررسی انواع موسیقی‌های زیرزمینی خواهیم دید که بسیاری از گروه‌ها آزادانه به فعالیت خود می‌پردازند و برخی هنوز در زیرزمین به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند.
این گروه‌ها مانند شناگرانی هستند که مخالف جریان آب در حرکتند و کسی را به جمع خود راه نمی‌دهند. موسیقی زیرزمینی کاری عجیب است که در جامعه به انجام رسانده می‌شود. هنر زیرزمینی شاید در مسیر حرکت اجتماع نباشد اما دارای شخصیت مثبتی است که بخشی از شکل زندگی، هنر و فرهنگ را به زیرزمین می‌فرستد.
هنر زیرزمینی آن چیزی است که مردم درباره آن نمی‌دانند اما این مقررات می‌توانند از معیارهای زیرزمینی خارج شوند. اینترنت تنها وسیله ارتباط این گروه‌ها با یکدیگر و تنها بازار محصولاتشان در این دوره است و زمانی که موسیقی زیرزمینی از زیرزمین به دنیای بیرون پا نهاد، چه خوب و چه بد، در میان مردم طرفدارانی پیدا می‌کند. در مورد موسیقی زیرزمینی در ایران شاید بتوان بیان کرد که تنها حرکت موسیقی ایرانی در چارچوب و استانداردهای امروزی است. به هر حال هر پدیده‌ای که در خفا و پشت درها نگه داشته شود، روزی روزنه‌ای برای بروز پیدا می‌کند و از همه بدتر آن است که در فکر مردم هر پدیده با چنین مختصاتی، اتفاقی مهم است. از آنجا که موسیقی هنوز برای ملت ما به‌عنوان یک مدل اندیشه مطرح نیست و هنوز جنبه مصرفی دارد، برای این‌که بتوانیم مردم را خوش‌مصرف کنیم، باید سلیقه‌ها را تغییر دهیم تا تشخیص درست در مردم به‌وجود آید.
در این صورت است که مردم با درک موسیقی خوب و ارزشمند می‌توانند صاحب سلیقه شوند و موسیقی خوب را از بد تفکیک کنند. با بررسی آثار موسیقی زیرزمینی می‌توان به این نتیجه رسید که شاید نسبت دادن کلمه زیرزمینی به تمام این گروه‌ها کار درستی نباشد؛ چراکه برخی تنها به دلیل نگرفتن مجوز، زیرزمینی بودن را پذیرفته‌اند اما زیرزمینی بودن بحث دیگری دارد که نمی‌توان تنها به علت عدم‌دریافت مجوز، این نام را بر گروه‌ها نهاد.
در واقع موسیقی زیرزمینی از یک نگرش واحد و هدف برخوردار است. موسیقی و هنر چیزی است که خود به صدا درآید یا به قول معروف، «مشک آن است که خود ببوید». در پایان می‌توان گفت که موسیقی زیرزمینی در ایران یک حقیقت مهم است؛ حقیقتی که حداقل توسط جامعه جدی گرفته می‌شود و به نظر می‌رسد به مرحله‌ای رسیده که دیگر قابل حذف نیست.

رزا خویش‌دوست

منبع : روزنامه تحلیل روز