وضعیت ویکی

● با ویكی یا بدون ویكی مسئله این است
آیا این اشراف منشانه تر است كه به یك باره وارد یك مدخل ویكی پدیا شده و درباره موضوعات مختلف با توجه به میزان مهارت خویش چیزی نوشته و همچنین برخی بخش های ضعیف تر را مورد بازنگری قرار دهیم... و یا فراتر رفته و در برابر دریایی از پیش پا افتادگی قد علم كرده و مفهوم یك دایره المعارف آن لاین، این بت تخم حرام آمریكایی و گزارش دست ششم رونویسی شده كلمه به كلمه از كتاب جهانی... را به سخره بگیریم.
البته هملت اگر دچار دوگانگی نبود هیچ نبود و چنین است نگرش من نسبت به چگونگی رفتار با ویكی پدیا. شش سال پس از پیدایش آن، هم اكنون در حدود دو میلیون مدخل به زبان های مختلف را كه از یك عبارت تا هزاران كلمه در تغییر هستند، دربر می گیرد. این اطلاعات به وسیله نویسندگان متعدد فراهم آمده و ویراستاری شده است.
هیچ یك از مقالات ویكی پدیا به طور مشخص تكرار نشده اند. این مقالات قابل افزودن، بازنگری یا بازنویسی كامل توسط هر كسی هستند كه علاقه مند صرف وقت باشد. به بیان دقیق تر تمامی صفحات ویكی پدیا، مدخل ویكی پدیا نیستند. همانگونه كه این عبارت به خوبی توضیح می دهد، ویكی یك اصطلاح عمومی است كه در مورد یك صفحه وب به كار رفته و كمابیش راه برای مداخله و بازبینی گشوده است. در برخی موارد، دسترسی به این صفحه محدود به اعضای جامعه ویكی است. در مورد ویكی پدیا كاربران تنها از توانایی كنترل محدودی برخوردارند. نتیجه امر یك ابزار مرجع مبتنی بر ویكی است كه برای نوشتن حقیقت، دروغ و سایه روشن های خاكستری بینابینی در پیش روی نویسندگان نهاده شده است.
به عبارت دیگر میزان قابل اعتماد بودن هر ورودی بستگی به كسی دارد كه آن را نوشته است و از آنجایی كه نوشته ها فاقد امضا هستند، پاسخگو بودن نیز منتفی است.
با این وجود به نظر می رسد كه هم اكنون ویكی پدیا بیش از آن كه غیرقابل اعتماد باشد، غیرقابل اجتناب است. درباره موضوعی در اینترنت به جست وجو بپردازید. بخت با شما یار خواهد بود اگر یك یا چند مقاله از ویكی پدیا در بالای فهرست نتایج ظاهر شود. استفاده از ویكی پدیا به كسانی محدود نمی شود كه هیچ منبع اطلاعاتی دیگری در اختیار ندارند.
تجربه شخصی خود من احتمالا معمول تر از آن است كه كسی در برابر پذیرش آن از خود مقاومت نشان دهد. من یك كتابخانه شخصی شامل چندین هزار جلد كتاب از جمله مجموعه گسترده ای از كتاب های عمومی و تخصصی مرجع در اختیار دارم و در شهری زندگی می كنم كه دارای حداقل سه دانشگاه با كتابخانه هایی است كه به روی عموم باز هستند.
همچنین از دسترسی نامحدودی به كتابخانه كنگره برخوردار هستم. با این وجود كمتر هفته ای است كه به بیش از نیم دوجین مقاله ویكی پدیا سری نزنم. همانگونه كه یك بار كسی درباره كمیك استریپ نانسی گفته بود، خواندن آن كمتر از تصمیم گیری برای نخواندنش وقت می گیرد. سواد ابتدایی شامل توانایی ارزیابی هر منبع اطلاعاتی است. ویكی پدیا معمولا ارزش یك مشاوره ساده را برای آگاهی از منابع یاد شده در پایان هر مقاله دارد كه این منابع توسط لینك هایی به صورت آن لاین قابل دسترسی هستند. ویكی پدیا به هیچ وجه یك منبع شناخته شده و معتبر نیست اما لزوما بدترین جا برای شروع نیست.
البته هركسی به همین صورت از آن استفاده نمی كند. بحثی را كه اخیرا میان یك كتابدار كتب مرجع و كارمندی كه برای یك بازوی مهم سیاستگزار در دولت آمریكا كار می كند صورت گرفت، در نظر بگیرید. كتابدار از كارمند پرسید كه معمولا برای كار خود به چه منابعی اعتماد می كند. وی بلافاصله پاسخ داد: «گوگل و ویكی پدیا.» در واقع وی به ندرت از منبع دیگری استفاده می كرد. شنیدن این نكته از یك دانشجوی سال پایین ناامیدكننده و از كسی كه در مسند قدرت قرار دارد، بسیار فراتر از نگران كننده است. اما در این باره چه می توان كرد
البته ما از دانشجویانمان، خوانندگانمان و شهروندانمان می خواهیم كه در استفاده از منابع موجود برای شناسایی جهان، هوشمندانه تر عمل كنند. امیدواریم كه در پایان به چشمه های ابدی برسند اما در این فاصله چه باید بكنند.
مسئولیت كسانی كه قطعا از برخی صلاحیت ها برخوردار هستند، چیست آیا در تهیه مدخل های
ویكی پدیا به شكلی شایسته، اجباری وجود دارد و یا این اتلاف وقتی بیش نیست اگر چنین است انتخاب دیگر چیست آیا اصولا انتخاب دیگری وجود دارد مخالفت با تكنولوژی گاه وسوسه انگیز است اما همانگونه كه راه حل ها نشان می دهند، چندان عملی نیست.
من این پرسش ها را مطرح كرده ام بی آنكه هنوز برای آنها پاسخی منسجم بیابم چه رسد به این كه این پاسخ قانع كننده هم باشد. در یك سطح این امر مسئله ای برای قضاوت شخصی در اختیار می نهد. حتی می تواند از نقطه نظر اقتصادی مورد بحث قرار گیرد. ما می بایست تصمیم بگیریم كه آیا بهبود این عنصر زندگی عمومی استفاده مطلوبی از منابع است یا خیر. در عین حال می بایست به خاطر داشته باشیم ویكی پدیا تنها ابزاری از نوع خود نیست كه وارد میدان شده است. چگونگی رویكرد شما به این امر، چه مخالفت باشد و چه موافقت، عواقب درازمدت تاریخی دربر خواهد داشت. برای اینكه هم اكنون ویكی پدیا هفتادساله است.
در سال ۱۹۳۶ اچ. جی. ولز در خلال یك سخنرانی در لندن پروژه «دایره المعارف جهانی» را معرفی كرد، پروژه ای بین المللی برای تهیه و در دسترس قرار دادن آخرین اطلاعات علمی و آكادمیك در تمامی زمینه ها. نسخه هایی از كارهای انجام شده می بایست در سراسر كره زمین انتشار می یافتند. برای همگام شدن با پیشرفت سریع دانش، به بازنگری و به روز كردن مداوم این اطلاعات نیاز بود. پروژه ای در این ابعاد برای انتشار یافتن در قالب كتب انتشار یافته به شیوه قدیم، بیش از اندازه وسیع بود. به علاوه تمامی بخش های كار می بایست بارها و بارها از نو نوشته می شدند. بدین ترتیب ولز با یك راه حل شكوهمند بر این مشكل فائق آمد. دایره المعارف جهانی می بایست با استفاده از یك روش تكنولوژیك كه برای خوانندگان وی كمتر شناخته شده بود، چاپ و انتشار یابد: میكروفیلم.
بسیار خوب پس میان دریافت ولز و نقطه اوج ویكی پدیا شكاف اندكی وجود دارد. اما هدف هر دوی آنها كاملا مشابه است: خلق یك دایره المعارف بزرگ در سراسر تاریخ، در وسعت و در عمق. با این وجود تفاوت هایی فراتر از نظام ارائه خدمات وجود دارند. ولز به تخصص معتقد بود. وی ایمان راسخی به ارزش دانش داشته و برای تحصیلكردگان و نخبگان نقش مهمی در خلق دنیای آینده قائل بود. در واقع در بیان حقیقت به نوعی كوتاهی شده است: ولز علاقه وافری به خلق آرمان شهری داشت كه در آن بهترین ها عنان پیشرفت بشری را در دست داشته و تكامل انسانی را به مرحله ای نوین رهنمون می شوند.
گاه این دیدگاه صبغه ای كمابیش عبرت آموز به خود می گیرد. پس از جنگ اول جهانی، او این جمله را كه زمانی بر سر زبان ها افتاده بود، بیان كرد كه: آینده ما مسابقه میان آموزش و مصیبت است. به بیان دیگر او مستعد تصور فوایدی برای نقش نیمه مستبدانه نخبگان بود. آنچه ولز را بیش از ترسناك بودن، جذاب می سازد، این است كه وی همچنین رگه هایی از یك بدبینی عمیق را نسبت به كاركرد پروژه های خویش، بروز می دهد. آخرین كتاب وی كه چند ماه قبل از مرگش در سال ۱۹۴۶ انتشار یافت، یك اثر كم حجم دلگیركننده بود كه «ذهن و لجام گسیختگی آن» نام داشت و مطالعه ای در نگرانی محض بود. عنوانی كه وی بر پروژه دایره المعارف خویش می نهد، روشنگر است: زمانی كه او مقالات متعدد خود را در قالب یك كتاب به چاپ رسانید، نام «مغز جهانی» را بر آن نهاد.
پژوهشگران و نویسندگانی كه وی گردهمایی آنها را به تصویر كشیده است، می توانند اعضای هیات علمی نوعی ابردانشگاه باشند كه كره ارض محیط دانشگاهی آنها است. اما این عنوان حتی می تواند چیزی بیش از این باشد. تلاش توام با تشریك مساعی می تواند بدین معنا اشاره كند كه بشریت به یك ارگانیسم غول آسای منفرد دارای مغزی واحد بدل گشته است. ما در ویكی پدیا هیچ وجهی از شایسته سالاری مورد توجه ولز را مشاهده نمی كنیم. برای ارزیابی كیفیت هیچ معیاری در دست نیست. ویكی پدیا معادل ذهنی غرب وحشی است كه در آن از گاوها یا طلا خبری نیست.
با این و جود شما به طرز شگفت انگیزی تصویرپردازی شبیه به «مغز جهانی» ولز را در برخی ادعاهای طرفداران ویكی پدیا ملاحظه می كنید. همانگونه كه جرون لنیر در مقاله ای كه اخیرا به چاپ رسیده است اظهار می دارد، هم اكنون نوعی حساسیت كه وی آن را «یك نظام اشتراكی جدید آن لاین» می نامد، به وجود آمده است. به گفته وی «چیزی شبیه یك خویشاوند برای خودآگاه انسانی به وجود آمده یا در حال تكوین است.» لنیر این چشم انداز را به نقدی تند و تیز می كشاند. به پاسخ های اندیشمندانه به مقاله وی كه توسط جان بروكمن گردآوری شده اند، مراجعه كنید.
از نقطه نظر «نظام اشتراكی آن لاین» نقایص مدخل های ویكی پدیا قابل توجه نیستند. لنیر می نویسد: «باور اصلی دنیای ویكی این است كه با پیشرفت فرآیند به تدریج اصلاحات لازم صورت می گیرد.» مشكل اینجاست كه این پیش بینی همیشه درست از آب در نمی آید. در سال ۲۰۰۴، سرویراستار پیشین دایره المعارف بریتانیكا خاطرنشان ساخت كه حتی در صورتی كه ویكی ۱۵۰ بار ویرایش شود، مدخل آن درباره آلكساندر همیلتون در بهترین حالت نمره «ج» را در مقطع دبیرستان به خود اختصاص خواهد داد.
وی می گوید: «در نسخه های اخیر، این مقاله به طور كلی بهتر نوشته شده و عبارات مبهم و دبیرستانی در آن كمتر به چشم می خورند... در واقع این بخش برای رسیدن به یك سطح پیش پاافتاده ویرایش شده است.» این تنها مصداق این ضرب المثل قدیمی نیست كه «آشپز كه دو تا شد آش یا شور می شود یا بی نمك». همچنان كه مك هنری می گوید: «اگرچه مقالات ویكی پدیا در مواردی نسبتا قابل اعتماد هستند، اما همواره در معرض دستكاری فضول باشی های بی سواد یا كم سوادند.» مزیت باز بودن بی حد و مرز ویكی پدیا در این است كه مردم می توانند مدخل های بی شماری را بدان وارد نمایند. ویكی شرایط لازم را برای یك آرمان شهر كودكانه خلق می كند.
در عین حال ویكی پدیا لزوما كمتر از بیشتر مراجع آبرومند غیرقابل اعتماد نیست. یك بررسی كه در مجله علم به چاپ رسیده است نشان می دهد كه مدخل های ویكی پدیا در خصوص عناوین علمی، تقریبا به همان اندازه مقالات موجود در دایره المعارف بریتانیكا صحیح هستند.
در هر صورت، تهیه آثار مرجع بیش از آنكه تسهیل كننده امر پژوهش باشد، به یك كارخانه سوسیس سازی شبیه است. همانگونه كه نویسنده بریتانیایی جوزف مك كیب بیش از پنجاه سال قبل در نقدی در دایره المعارف كلمبیا خاطرنشان كرده است، روش معمول كمتر از آنی كه قابل تصور باشد شایسته سالارانه است. وی می گوید: «تعدادی از صاحب نظران برای نوشتن و امضای بخش های طولانی در حوزه تخصص خویش دستمزد قابل توجهی دریافت داشته اند. بخش اعظم این دایره المعارف در برابر دریافت یك پنی به ازای هر سطر از دایره المعارف های پیشین رونویسی شده است.»
البته هیچ یك از كسانی كه برای ویكی پدیا می نویسند، برای این كار دستمزد قابل توجهی دریافت نمی كنند. در واقع، هیچ كس برای آنچه می نویسد، یك پنی هم دریافت نمی كند. مشكلات موجود حتی مورد پذیرش طرفدارانی چون دیوید شریعتمداری قرار گرفته اند كه مقاله اخیر وی در ویكی پدیا با درخواست از دایره المعارف نویسان بالقوه پایان می یابد: «گردآوری اندیشه هایتان، ثبت و ارائه آنها».
بسیار خوب، شاید. من حداقل در این مورد فكر خواهم كرد. هنوز چیز خوشایندی درباره دیدگاه ولز در خصوص گردآوردن مردم به دور یكدیگر در اجتماعی كه به شكلی روزافزون به مشاركت خودآگاهانه و حس بالنده عزت و بزرگی دست می یابد، وجود دارد. چیزی كه از راه یك رسانه مشترك آگاهی بخش عاری از هر شعار و فشار و با مدیریتی كه در آن استبدادی نیست، تحقق می یابد. اگر ما بتوانیم این كار را بدون تمامی جنبه های نیمه مرموز مغز جهانی به انجام برسانیم و همچنین اگر برای برخی مشكلات معین چاره ای اندیشیده شود، آنگاه می توان مطمئن بود كه برای پایان تصدی وزارت خزانه داری توسط آلكساندر همیلتون، تاریخ های متفاوتی ارائه نخواهد شد.

Inside Higher Ed,Sep.۵,۲۰۰۶
اسكات لمی
ترجمه: زهرا عباسپور تمیجانی

منبع : روزنامه شرق