درباره علی رامین

ـ دكتر علی رامین
ـ متولد ۱۳۲۱ ـ تهران
ـ استاد دانشگاه در رشته های جامعه شناسی هنر
ـ فلسفه سیاسی و فلسفه هنر
ـ محقق و مؤلف و مترجم
ـ تحصیل در رشته های علوم سیاسی و اقتصاد (لیسانس از دانشگاه تهران)
ـ مدیریت (فوق لیسانس از دانشگاه هاروارد)
ـ اقتصاد بین الملل (دانشگاه لنكستر انگلستان)
ـ از ترجمه ها: آزادی و سازمان (برتراندراسل)
ـ خداوندان اندیشه سیاسی (جونز و لنكستر)
ـ كوچك زیباست (ای. اف، شوماخر)
ـ تأملاتی در حكومت انتخابی (جان استوارت میل)
ـ مبانی فلسفه هنر (آن شپرد)
ـ چیستی هنر (اسوالد هنفیك)
ـ تاریخ هنر (ارنست گامبریچ)
ـ هنر مدرن (نوربرت لینتون)
ـ از تألیفات: فلسفه تحلیلی هنر
ـ جامعه شناسی هنر (ترجمه و تألیف) و نگارش ده ها مقاله تخصصی در نشریات مختلف.
دكتر علی رامین، محقق و مؤلف و مترجمی است كه در سطوح مختلف جامعه دانشگاهی و اهل كتاب با صدها نفر از مشتاقان رشته های جامعه شناسی هنر و فلسفه تحلیلی هنر سروكار دارد. كتاب های او به چاپ های متعدد رسیده اند(كاری كه در ایران در حوزه كتاب های تخصصی، نایاب و آرزوی اهل قلم است).
در دانشگاه تهران، دانشكده هنرهای زیبا، دانشجویان بسیاری، شیفته مباحث مطرح شده از قلم و زبان او هستند. در دایرهٔ المعارف «دانش گستر» كه چندسالی است به راه افتاده، مخاطب ده ها نفر از اهل قلم و تحقیق در رده های مختلف سنی و علمی است. وسعت مشرب او در رشته های مختلف هنر و اطلاعات وسیع او به یك سو، روحیه همیشه شاداب و برخورد پر از حسن نیت و سعه صدری كه طبیعی و خاصه ذات اوست، محبوبیت او را نزد مخاطبانش، افزون كرده است. او از نوادر اهل قلم است كه هم به خاطر «ادب درس» و هم «ادب نفس» مورد توجه خوانندگان آثارش است.
شهرت دكتر علی رامین از چند سال پیش، با ترجمه كتاب های قطور و معتبر «تاریخ هنر» اثر ارنست گامبریچ و «هنر مدرن» نوشته نوربرت لینتون از حد دانشگاهی گذشت و به سطحی فراگیر رسید. این دو كتاب زیبا و آراسته كه با سعی و كفایت ناشرین به گونه مطلوبی چاپ شد، در چند سال گذشته جزو مراجع دائمی برای دانشجویان و محققان بوده است. او درباره ترجمه هایش می گوید: «من با ترجمه رابطه ای معنوی دارم. هیچگاه به صورت تمام وقت یا حرفه ای به ترجمه نپرداخته ام و از راه آن ارتزاق نكرده ام. به همین خاطر دستم خیلی باز بوده و با عشق و علاقه یك طرح را انتخاب و دنبال كرده ام.»
وی می افزاید: «در میان كتاب هایم كتاب گامبریچ را خیلی دوست دارم. یعنی فكر می كنم او در كارش خیلی موفق بوده است و متن فارسی اش هم ـ تا جایی كه اظهارنظرها را خوانده و شنیده ام ـ بد از آب در نیامده و گروه های مختلف اجتماعی علاوه بر هنرمندان به خوبی توانسته اند از آن بهره بگیرند. چند نقد خوب به دستم رسیده كه نكته های خوبی را ذكر كرده اند. كتاب ها مانند فرزندان انسان می شوند و من به همه شان علاقه دارم. هركدام در جای خود بر دوره ای از نیازهای روحیم پاسخ داده اند و فكر می كنم پاسخگوی نیازهای فرهنگی جامعه هم بوده اند.
علی رامین، زاده تهران، بعد از پایان تحصیلات دبیرستانی، در دانشگاه تهران، در رشته علوم سیاسی و اقتصاد تحصیل كرد. این رشته ها در آن زمان، راهگشای جوانان مستعد به سوی احراز پست های هم سازمانی و گرفتن كرسی های مدیریت در نظام گذشته بود اما دغدغه های علی رامین، از همان اول، در حوزه فرهنگ بود و نه چیز دیگر. مدرك فوق لیسانس او در رشته مدیریت از دانشگاه مشهور هاروارد و مدرك دكترای او از دانشگاه لنكستر انگلستان در رشته اقتصاد بین الملل، برای آن اهداف، راهگشاتر بود. اما علی رامین، دانشگاه را برگزیده بود. پایان نامه او در دانشگاه لنكستر، به «تحقیق در اقتصاد كشورهای در حال توسعه» اختصاص داشت. او هم اكنون نیز در مقطع فوق لیسانس و دكترا، رشته های جامعه شناسی هنر وفلسفه هنر را تدریس می كند.
دكتر علی رامین قبل از این كه به حوزه های مربوط به هنر بپردازد، علاقه مند به مباحث فلسفه سیاسی و فلسفه اقتصادی بود. دوره مهم «خداوندان اندیشه سیاسی» نوشته جونز و لنكستر را زیر نظر استاد زنده یاد، دكتر حمید عنایت برای دانشكده حقوق و علوم سیاسی ترجمه كرد. البته جلد اول آن را دكتر شیخ الاسلامی و جلد دوم و سوم آن را دكتر علی رامین ترجمه كرده است. هنوز هم این دو كتاب از جمله كتاب های درسی دانشگاهی است. از دیگر ترجمه های مشهور دكتر رامین، باید از كتاب «كوچك زیباست» اثر ف . شوماخر نام برد. شوماخر یك اقتصاددان آلمانی الاصل بوده كه دوره دوم زندگیش را در انگلستان گذرانده است و این كتاب، معروف ترین و موفق ترین اثر اوست. شوماخر، گفتمانی بسیار بدیع را در امر اقتصاد سنجی و نگرش های اقتصادی مطرح كرده است. دكتر رامین در توضیح این ترجمه می گوید: «عنوان كتاب چیز دیگری بود كه من آن را چنین ترجمه كردم: اقتصاد با ابعاد انسانی. برای من این كتاب خیلی آموزنده بود و از جمله كتاب هایی بود كه نظرم را تأیید می كرد كه انسان ها باید ذهنشان ابعاد مختلفی داشته باشد و شوماخر با قدرت در این كتاب نشان می دهد كه تك بعدی نگری چه زیان هایی را برای بشر به بار آورده است. او از نخستین كسانی بود كه مسائل محیط زیست را از دیدگاهی نوین مطرح كرد و كتاب های او در علوم محیط زیست، از آثار بسیار مهم تلقی می شود.»
علاقه مندی تمام وقت دكتر علی رامین به مقوله های مربوط به هنر از اواخر دهه ۱۳۶۰ شروع شد. شركت در یك همایش تخصصی دانشگاه استنفورد انگلستان، این علاقه مندی را جدی تر كرد و تمركز او را در این زمینه ها بالا برد. او می گوید: «اهل فلسفه میان ما كمتر تعلقات هنری داشته اند و اهل هنر هم میان ما كمتر فلسفه می خوانند. وقتی حوزه های كتاب شناسی مربوط به هنر را بررسی كردم متأسفانه دیدم با كمبودهای بسیاری روبرو هستیم. لذا دست به كار ترجمه مبانی فلسفه هنر شدم و دیدم هیچ كتابی كه به طور جامع و روشن مبانی این رشته را (به زبان فارسی) توضیح داده باشد، وجود ندارد. كتاب خانم «آن شبرو» كه به دستم رسید دیدم كتاب بسیار مناسبی است كه به بهترین وجه می تواند منظورم را برآورده كند و می تواند مدخل خوبی برای علاقه مندان به این حوزه باشد.
یكی از مشكلات بزرگ فلسفه هنر این است كه یك معرفت دورشته ای است. اگر نگوییم چند رشته ای ـ یعنی كسی كه سراغش می رود، هم باید زمینه فلسفه داشته باشد و هم زمینه هنر. متأسفانه در كشور ما بین این دو حوزه در دهه های اخیر شكاف و افتراق ناسازنده ای برقرار بوده است. اگر اهل فلسفه كمتر تعلقات هنری داشته اند و كمتر بدان پرداخته اند و اگر اهل هنر خیلی كمتر فلسفه می خوانند، شاید اهل هنر را بیشتر بتوانیم موجه بدانیم و عذرشان را بپذیریم. برای این كه متون فلسفی در كشور ما معمولاً متون دشوار جذابی است. كتاب های فلسفی كه برای غیراهل فلسفه مفید و دركشان آسان باشند در زبان فارسی بسیار نادرند.
در فلسفه هنر و شاید به طور كلی در فلسفه، از جمله مسائل مطرح، ارائه مثال ها و مصداق هاست. چون این كار جرأت می خواهد. شما وقتی راجع به یك نظریه صحبت می كنید اگر بتوانید مصداق های خیلی خوبی ارائه بدهید، خواننده با یك امر عینی و ملموس روبرو شود، مسأله نظری را راحت تر می تواند بفهمد. خانم شبرو در این كار بسیار موفق بوده و كتاب را روان و درست و دست یافتنی نوشته است و من هم در حد توانایی ام كوشیده ام كه متن فارسی آن، همین ویژگی را داشته باشد.
گذشته از تسلط به مباحث تخصصی فلسفه هنر و چیرگی بر متون دشوار انگلیسی زبان، دكتر علی رامین، وضع كننده بعضی معادل های خوانا و روشن در این زمینه است و البته از واژه سازی بیهوده احتراز جسته است. در بحث های استتیك (زیبا شناسی) و مكاتب هنر گاهی وقت ها خلط مفهومی و كلامی به وجود می آید. مثلاً «اكسپرسیون» نظریه ای است در زیباشناسی و استتیك كه دكتر رامین برای آن معادل «فرا ـ نهایی» را انتخاب كرده و در ترجمه كتاب «فلسفه هنر» به كار برده است. اكسپرسیون نظریه ای است كه معمولاً بعد از بازنمایی (رپرزنتاسیون) مطرح می شود و افراد برجسته ای مثل كالینگ وود، بنودتو كروچه و لئون تولستوی درباره آن نظریه پردازی كرده اند. ولی اكسپرسیونیسم یك مكتب هنری است كه بین سال های ۱۹۰۵ و ۱۹۳۰ جنبش هنری مسلط در آلمان بود و رهبری آن را هنرمندان همبسته با گروه پل و سوار آبی برعهده داشتند. هنرمند این مكتب كه او را اكسپرسیونیست می نامیم با كژنمایی ها و مبالغه هایی در شكل و رنگ، عواطف و هیجانات درونی خود را ابراز می كند. این مكتب كه در نقاشی از كارهای ونسان ون گوگ تأثیر می گیرد و نهایتاً به كاریكاتور می رسد، بسیاری از عناوینی هستند كه تن به ترجمه می سپارند و می توان معادل خوبی برایشان پیدا كرد. مثلاً برای «رپرزنتاسیون» از روی ریشه شناسی و لغت شناسی فارسی می توان معادل «بازنمایی» را ساخت كه به خوبی جا افتاده است ولی برای واژه هایی مثل اكسپرسیونیسم، امپرسیونیسم و كوبیسم هنوز معادل های مناسبی پیدا نشده و شاید هم لزومی نداشته باشد كه تلاش كنیم برایشان معادل فارسی ساخته شود و انرژی بیهوده از حافظه مردم گرفته شود. اصل این واژه ها یا اصطلاحات كه تقریباً در اكثر كشورهای جهان با اندكی تفاوت در تلفظ آن ها به همین صورت به كار می روند و می توانند به خوبی ادای مقصود كنند.
با ترجمه های دكتر علی رامین، حوزه قابل توجهی درزمینه مطالعات مربوط به تاریخ هنر در زبان فارسی باز شده است. هر چند این مطالعات بیشتر در زمینه هنرهای تجسمی و تصویری است و به هنرهای دیگر مثلاً موسیقی چندان پرداخته نشده است. هر چند كه علاقه های موسیقایی در دكتر رامین بسیار قوی است و بخشی از كتاب چیستی هنر نوشته اسوالد هنفیك كه ایشان ترجمه كرده اند، اختصاص به بررسی مباحث موسیقایی دارد. در هر صورت، بسیاری از كتابخوانان، مطالعات تاریخ هنر خود را با ترجمه های دكتر رامین شروع كرده اند. از جمله كتاب بسیار مهم ارنست گامبریچ با عنوان تاریخ هنر كه به چاپ های متعدد رسیده است. دوستان هم قلم و هم مشرب دكتر علی رامین متفق القول بودند كه این كتاب، موفق ترین متن در توضیح تاریخ هنر در قرن بیستم بوده و جای آن در زبان فارسی خالی است. ارنست گامبریچ، مورخ برجسته و هنرشناس برجسته اتریشی (ساكن انگلستان) رئیس مؤسسه مطالعات مهم «واربورگ» و مدرس در دانشگاه های لندن، آكسفورد، كمبریج، هاروارد و ییل، مؤلف كتابی است كه به ۳۰ زبان مختلف ترجمه شده و فقط در زبان انگلیسی بیش از پانزده میلیون نسخه آن به فروش رسیده است. گامبریچ علاوه بر مقام یك مورخ، یك منتقد و نظریه پرداز بسیار مطرح در جهان هنر است. كتاب ها و مقاله های بسیار درباره نقد سبك های هنری و كار نقاشان و مجسمه سازان بزرگ گذشته و حال دارد. كتاب بسیار مهم دیگر او به نام «هنر و توهم» سرشار از اندیشه های بكر و بدیع است كه دكتر علی رامین مشغول ترجمه آن است.
زندگی سراسر كار و تألیف و اندیشه ورزی دكتر علی رامین را باید در تألیفات و خدمات تدریسی و فرهنگی او جست وجو كرد. زندگی او در كارش خلاصه شده و متن یا حاشیه ای جز كار و كار ندارد. هم اكنون نیز دكتر علی رامین چهره ای برجسته و پركار و معتبر اندیشه و قلم است.

سیدعلیرضا میرعلی نقی

منبع : روزنامه ایران