خودکفائی در تولید پنبه

ـ گفت‌وگو با پرویز اخوین، عضو هیأت مدیره شرکت پنبه پرژن بندرگز
▪ پیش از پرداختن به بحث پنبه، ابتدا از سوابق شغلی خود در زمینه پنبه بفرمائید.
ـ شرکت ما در سال ۱۳۲۷ تحت عنوان ”شرکت سهامی پنبه پاک‌کنی و روغن‌گیری پرژن“ به ثبت رسید و دو سال دیگر جشن پنجاهمین سال تأسیس این شرکت را در این رشته می‌گیریم به‌همین دلیل خود را در زمینه پنبه صاحب‌نظر می‌دانیم. اما متأسفانه سال به سال وضعیت پنبه ایران بدتر می‌شود تا جائی که امسال حدود ۴۰ هزار تن کسری مصرف داریم که باید از خارج کشور تأمین شود.
شرکت پرژن خانوادگی است و پسرم مدیریت آن را بر عهده دارد اگرچه اکثر سهام شرکت متعلق به بنده وفرزندانم می‌باشد در حال حاضر مشغول تصفیه پنبه، خرید وش، فروش پنبه به کارخانجات نساجی بوده و هستیم و در آینده هم خواهیم بود.
اینجانب پیش کسوت بخش خصوصی پنبه هستم زیرا نخستین کارخانه پنبه‌ پاک‌کنی پس از لغو انحصار پنبه در سال ۱۳۲۷ را راه‌اندازی کرده‌ایم.
ممکن است مقایسه‌ای میان روش تولید پنبه در سال‌های گذشته و امروز ارائه دهید.
از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ (دوران زمامداری دکتر مصدق) کشت پنبه در مازندران شروع به رونق گرفت، سال ۱۳۵۳ اوج تولید پنبه بود اما از سال ۱۳۵۴ به‌خاطر عدم حمایت دولت از صادرات پنبه کاهش کشت پنبه آغاز شد.
کسر تولید این محصول حیاتی به‌دلیل بی‌صرفه بودن کشت پنبه آغاز شد.
همان‌طور که می‌دانید پنبه محصولی زمان بر و هزینه بر است که حداقل ۹ ماه از سال را اشغال می‌نماید و نمی‌توان در زمین به کشت دیگری پرداخت.
در صورتی که کشت‌های مختلفی به‌صورت دو کشته و سه کشته در برخی از زمین‌های مستعد انجام می‌شود. صیفی‌جات نیز کاشت آسان و با صرفه‌ای نسبت به پنبه دارند. یکی از دوستان بنده در سال جاری یک هکتار کلم کاشته بود، کل هزینه کاشت تا موقع بهره‌برداری محصول حدود ۳۰۰ هزار تومان شد. وی محصول کلم را دو میلیون تومان فروخت و حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومان سود و منفعت کسب کرد در صورتی که پنبه با هزاران مشقت، میانگین ۲ تن وش می‌دهد. (نرخ تضمین دولت سال جاری کیلوئی ۴۵۰ تومان می‌باشد) و ۸۵۰ الی ۹۰۰ هزار تومان هزینه در بردارد.
پس هیچ کشاورزی پنبه نمی‌کارد، بلکه سود خود را لحاظ می‌نماید و بهکاشت خیار، کلم، سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی و... می‌پردازد که هم با صرفه‌تر است و هم هزینه بر زیاد نمی‌باشد. در تمام دنیا از چین کمونیستی گرفته تا آمریکای سرمایه‌داری به کشاورزان پنبه کار یارانه تعلق می‌گیرد برای مثال آمریکا همه ساله به هر کیلو پنبه حدود ۳۵۰ تومان یارانه به پنبه کار خود اعطا می‌نماید. نرخ جهانی پنبه در حال حاضر حدود ۱۳۰ سنت است و یک برابر تا یک و نیم برابر قیمت جهانی به کشاورزان یارانه تعلق می‌گیرد، اما در ایران فقط به گندم اولویت داده که این خود باعث تنزل کشت پنبه گردیده، اما اعلام نمی‌شود به چه وسیله‌ای در گندم خودکفا شده‌ایم. یعنی اگر کل زمین‌های کشاورزی ایران را به‌جزء گندم چیزی نکاریم به‌خودکفائی رسیده‌ایم؟ آیا نیاز کشور صرفاً گندم است و به‌محصول دیگری نیازمند نیستیم؟ تا زمانی که دولت یارانه دقیق و حساب شده به کشاورزان پنبه کار اختصاص ندهد وضعیت بهبودی پیدا نخواهد کرد. باید یارانه به کشاورز تعلق بگیرد که با خیال آسوده به کشت این محصول بپردازد و پنبه را در تناوب زراعی خود رعایت کند.
▪ در چند سال گذشته میانگین برداشت از اراضی استان گلستان برای گندم کاهش یافته است، علت آن افزایش جمعیت علف‌های هرز و آفات و بیماری‌ها در مزارع گندم و صرفاً به‌خاطر کاهش شدید سطح کشت پنبه و کشت متوالی گندم می‌باشد. درددل زیاد است اما آیا نوشته‌ها و گفته‌ها تأثیری به‌روی وضعیت پنبه خواهد داشت؟
ـ در حال حاضر پنبه پاک‌کنی صنعتی است که در سال ۱۵ روز کار می‌کند و ۱۴ ماه باید حقوق بپردازد، تحت این شرایط آیا قادر به دوام خواهیم بود؟ مگر چه میزان درآمد وجود دارد؟
مسئله دیگر این که اداره برق کنسروسازی را صنعت تبدیلی کشاورزی می‌داند و از صنعت‌گران آن هزینه برق کشاورزی دریافت می‌کند، اما پنبه پاک‌کنی را در شمول صنایع تبدیلی کشاورزی قلمداد نمی‌کنند، پس پنبه پاک‌کنی جزء کدام صنایع محسوب می‌شود؟ در حال حاضر سالیانه ۱۰ میلیون تومان هزینه برق را از ما دریافت می‌کنند و در سال فقط ۱۵ روز کار می‌کنیم، در این صورت انتظار رقابت همه از ما دارند!
▪ وضعیت سایر کشورهای تولید کننده پنبه چگونه است؟
ـ ضمن این که یارانه پرداخت می‌نمایند، تخفیف‌هائی نیز برای پنبه‌کاران قائل می‌شوند در کشور نیز تا دو سال پیش این شرایط وجود داشت و ما را جزو کشاورزی محسوب می‌کردند، دو ماه کار می‌کردیم و هزینه برق و... همان دو ماه را از ما دریافت می‌نمودند.
▪ یعنی مشکلات موجود در پنبه از دو سال پیش شروع شد؟
ـ خیر، مشکلات پنبه در سال‌های اخیر شدیدتر شده است.
▪ آیا راهکار و پیشنهادی هم جهت رفع این مشکلات ارائه نموده‌اید؟
ـ تاکنون با مهندس مهاجر - مدیر کل پنبه و دانه‌های روغنی وزارت جهاد کشاورزی - جلساتی برگزار کرده‌ایم و پیشنهاداتی داده‌ایم اما هنوز عملی نشده‌اند امسال گفته‌اند کارخانجاتی که زیر ۱۰ نفر کارگر دارند به جای پرداخت حق بیمه ۲۳ درصدی توسط کارفرما، ۱۰ درصد را دولت تقبل نماید این امر کمک کوچکی به ماست. با وزارت نیرو هم مذاکراتی صورت دادیم اما زیربار نمی‌رود. زمانی ۱۸۰ هزار هکتار کشت پنبه در استان گلستان وجود داشت اما سال گذشته ۲۱ هزار هکتار بود و امسال ۵/۱۳ هزار هکتار، اگر شرایط به‌همین منوال پیش رود و تا آن زمان یارانه‌ای به پنبه‌کاران اختصاص نیابد، به‌طور قطع پنبه سقوط خواهد کرد.
▪ پس بزرگترین مشکلی که پنبه‌کاران با آن مواجه هستند، چیست؟
ـ مشکلات زیاد است، اما مهمترین آن به صرفه نبودن کشت برای کشاورزی می‌باشد با شرایط امروزی کشت پنبه برای کشاورزان صرفه اقتصادی ندارد. باید همیشه قیمت پنبه (وش) معادل سه برابر قیمت گندم باشد تا برای کشاورزان صرفه اقتصادی داشته باشد.
سوریه در حال حاضر در هر هکتار بیش از ما برداشت وش می‌نماید اما ما به‌علت به صرفه نبودن کاشت پنبه، بهترین زمین‌ها را برای کاشت صیفی‌جات اختصاص داده‌ایم و بدترین زمین‌ها هم برای کاشت پنبه‌بافی مانده است که به آنها هم رسیدگی نمی‌شود. یکی از عمده‌ترین مشکلات پنبه برداشت محصول و گرانی دستمزد کارگر پنبه چین می‌باشد.
کشاورزی دنیا پیشرفت کرده است و کمباین برداشت پنبه را بسیار آسان‌تر از گذشته کرده است اما ما نمی‌توانیم از کمباین در زمین‌های کوچک استفاده کنیم، زیرا زمین‌ها را به جای این که بزرگ کنیم، کوچک کرده‌ایم، از صاحبان زمین‌های بزرگ، زمین را گرفتیم و آن را به‌صورت نیم هکتار کوچک کردیم.
▪ کمباین نیز در زمین یک هکتاری نمی‌تواند کار کند و بازدهی ندارد ضمن این که قیمت آن نیز ۳۰۰ میلیون تومان می‌باشد کدام کشاورز پنبه کار ایرانی قادر به خرید چنین دستگاهی می‌باشد؟
ـ باید زمین‌ها را بزرگ کرد تا یک کمباین قادر به حرکت در آن باشد.
▪ به کیفیت پنبه‌‌های تولید داخلی نیز اشاره نمائید.
ـ متأسفانه در سال‌های اخیر به روی تهیه بذرهای مرغوب پنبه اقدامات چندانی صورت نگرفته است. ضمن این که پنبه‌کاران زحمات بسیار زیادی را جهت کاشت پنبه تقبل می‌نماید اما بذر صددرصد مرغوب در ایران نداریم و باید مطالعات بیشتری به روی آن صورت گیرد.
یکی، دو سال اخیر بذرهائی را از آسیای میانه آورده‌اند که در مرکز تحقیقاتی گرگان تحت مطالعه و پژوهش قرار دارد، اما پرداخت بیشتر به آن نیازمند مالی است. ما هم به‌عنوان کارخانه پنبه پاک‌کنی درآمد چندانی نداریم و نمی‌توانیم در امر تقبل هزینه تحقیق به آنها کمک نمائیم.
کیفیت پنبه ما در سال‌های اخیر کاهش یافته است. یک علت آن عدم دقت کشاورزان در برداشت وش تمیز و مرغوب است. علت دیگر کیفیت پائین پنبه، عملکرد کارخانجات پنبه پاک‌کنی است خط تولید بخری کارخانجات پنبه ناقص است و کارشناسان اداره کل پنبه نیز دقت و نظارت لازم را به‌عمل نمی‌آورند و خرید و نصب ماشین‌آلات بسیار گران و محصول پنبه هم به شدت کاهش یافته است. در حال حاضر در استان خراسان و مغان کارخانه‌هائی فعال هستند که قدمتی ۷۰ ساله دارند.
در جلسه‌ای که مدتی پی شدر وزارت صنایع و معادن برگزار شد، صنعت‌گران نساجی اعلام کردند که طول الیاف پنبه ایران نامتوازن است به این جهت که الیاف پنبه در حالت وش حدود ۳۱ میلیمتر طول الیاف دارد اما وقتی پنبه را به‌صورت عدل‌بندی از کارخانه‌های پنبه پاک‌کنی بیرون می‌آید را مورد آزمایش قرار دادیم حدود ۵۰ درصد آن طول الیاف معادل ۱۴ میلیمتر دارند. بنده در آن جسله حق را به صنعت‌گران نساجی دادم و گفتم درد ما را هم بشنوید دلیلش این است که پیش از انقلاب ما اره پنبه پاک‌کنی را دانه‌ای ۱۲ تومان خریداری می‌کردیم و ۴ هزار تن در سال تصفیه پنبه داشتیم به یاد دارم ۱۴ هزار عدل پنبه در سال ۱۳۵۳ بستم این راه در حال حاضر ۱۰ هزار تومان و تولیدمان بسیار کم است به‌جای این که هر ۵ هزار عدل یک اره عوض نمایم تا ۲۰ هزار عدل هم اره تعویض نمی‌شود ضمن این که هر سال آن را با فرز تیز می‌کنم و فرز همدستی است و دندانه‌های اره هنگام تیز شدن کوتاه - بلند می‌شود بدین صورت طول الیاف کوتاه و بلند می‌شود.
▪ کیفیت پنبه‌های وارداتی چگونه است؟
ـ پنبه‌های وارداتی از جمله پنبه آسیای میانه نظیر پنبه تولیدی ماست در آنجا نیز تعدادی از کارخانجات با ماشین آلات قدیمی و متعلق به سال‌های گذشته کار می‌کنند معتقدم باید واردات پنبه را در اختیار کارخانجات نساجی قرار ندهند.
▪ چرا؟!
ـ زیرا عده‌ای دست به تقلب می‌زنند. باید کاری کرد تا صنعت پنبه پاک‌کنی کشور بتواند سرپا بایستد تعرفه ۱۵ درصدی برای پنبه وارداتی تعیین شود.
▪ در حال حاضر بزرگترین کشور تولید کننده پنبه کدام است؟
ـ فکر می‌کنم کشور چین از نظر تولید پنبه در دنیا حرف اول را می‌زند زمانی طبق آمار آمریکا ۱۰ میلیون تن عدل پنبه تولدی می‌کرد که حدود ۲ میلیون تن پنبه محلوج می‌باشد مصر هم که تولید کننده الیاف بلند پنبه می‌باشد ترکیه هم ۸۰۰ هزار تن تولید و ازبکستان بالغ بر یک میلیون تن پنبه محلوج دارد.
▪ ارتباط و تعامل با صنعت‌گران نساجی چگونه است؟
ـ با برخی از صنعتگران نساجی ارتباط داریم. ارتباط خوبی با مهندس قاریان برقرار کرده‌ایم و مشکلات مسائل پنبه را تاکنون با ایشان بازگو کرده‌ایم، مدتی پیش نیز جلسه‌ای با حضور صنعت‌گران نساجی برگزار نمودیم.

منبع : ماهنامه نساجی امروز