پیری بایگانی می‌شود؟

ما انسان‌ها تنها مخلوقاتی هستیم كه می‌توانیم درباره جان‌سپاری خویش بیندیشیم. به سوگ می‌نشینیم، مراسم یادبود برپا می‌كنیم، فلسفه بافی كرده و دست دعا بر آسمان می‌بریم و زمانی كه اتفاقا از مرگ (می‌گریزیم) لحظه‌ای به فناناپذیری خود ایمان می‌آوریم.
امروزه دانشمندان درباره تقدیر و سرنوشت، نگرش تردید‌آمیزی دارند؛ دیدگاهی كه پیش از این هرگز وجود نداشته است زیرا اسرار طول عمر را از پرده‌های ابهام درآورده و آشكار می‌سازد. یك متخصص زیست شیمی به نام بروس ایمز معتقد است كه مواد مغذی، یاخته‌های آسیب دیده را بهبود بخشیده و آنها را دوباره (جوان) می‌سازند. یك زیست‌شناس مولكولی دیگر هم موسوم به جودیت‌ كمپی ‌سی پیرامون چگونگی پیشگیری از كهنسالی سرگرم پژوهش است.
بروس ایمز مدت ۵۰ سال در زمینه ژن‌های لطمه دیده بررسی كرده است. وی كه در دهه ۱۹۵۰ پژوهشگر موسسه ملی بهداشت آمریكا (ان آی اچ) بود، سرانجام طی تحقیقات به اثبات رساند ژن‌هایی كه بر اثر مواد شیمیایی صدمه می‌بینند، غالبا منشأ پیدایش سرطان می‌شوند. در دهه ۱۹۷۰، (آزمایش‌های ایمز) فراگیر ترین شیوه رایج جهان برای تشخیص عوامل بالقوه سرطان‌زا در هر چیزی (از پوشاك گرفته تا رنگ مو و مواد دارویی) به شمار می‌رفت.
دو رخداد عجیب، ذهن ایمز را به خود مشغول می‌داشت: افزایش سرطان و فزونی بنیان‌های آزاد همراه با بالا رفتن سن. بنیان‌های آزاد مولكو‌های مخربی هستند كه با بیرون كشیدن الكترون‌های حیاتی دیگر مولكول‌ها، موجب تخریب درون مولكول‌ها می‌شوند. وی از خود می‌پرسید: (آیا بین بنیان‌های آزاد و پیری، رابطه مستقیمی هست؟) او شروع به مطالعه درباره <میتوكندری> كرد كه بنیان‌های آزاد در آنها تولید می‌شوند. میتوكندری‌ها، اجزای باریكی هستند كه داخل یاخته‌ها همچون كوره عمل كرده و نیروی مصرفی بدن را پدید می‌آورند. میتوكندری‌ها از كارآیی چشمگیری برخوردارند. با استفاده از نیمی از اكسیژن رسیده به یك یاخته میتوكندری، ۹۵ درصد از غذای داخل یاخته را به انرژی بدل می‌سازد. به همین دلیل با هر بار تنفس، یاخته‌های‌مان را تقویت می‌كنیم.
به هر حال، در خلال این فرآیند گاهی میتوكندری‌ها الكترون‌ها را <سرجای خود نمی‌گذارند> عینا نظیر زباله‌هایی كه در پشت خودروی زباله‌كش شهرداری یك‌ور می‌شوند الكترون‌های مورد بحث كه اینك بنیان‌های آزاد نام گرفته‌اند، در همه جا درون یاخته پراكنده شده و بدون استثنا با مولكو‌های داخل یاخته پیوند می‌یابند. چنین گزندی را اكسایش گویند و به بنیان‌های آزاد امكان می‌دهد با تغییرات كروموزمی‌، آزادانه موجب تخریب اسید دئوكسی ‌ریبونو‌كلئیك (دی.ان.آ) شود.
شمار بسیار زیادی از بنیان‌های آزاد وجود دارند كه، نوعی آلودگی یاخته‌ای ایجاد می‌كنند كه از میزان انرژی آدمی می‌كاهند.
آسیب فراوان به (دی.ان.آ) به جهش یاخته‌ای می‌انجامد (كه چه بسا سرطان‌زا بوده و از بین رفتن یاخته را نیز در پی دارد) هر دوی این رخدادها به هنگام سالمندی به چشم می‌خورند. در سال ۱۹۹۰ ایمز و همكارانش در دانشگاه كالیفرنیا واقع در بركلی اعلام داشتند كه آسیب وارده به بنیان‌های آزاد موجود در بافت موش‌های دوساله، دو برابر موش‌های دوماهه است.
گروه ایمز دریافتند كه بین اكسایش، جهش یاخته و سن رابطه حیاتی وجود دارد. اكسایش بنیان‌های آزاد، تنها با افزایش سالخوردگی افزوده نمی‌شود بلكه درواقع خود سبب سالمندی شخص می‌شود.
هرقدر كه میتوكندری‌ها، بنیان‌های آزاد فزون‌تری (تولید كنند)، صدمه بیشتری به میتوكندری‌ها زده و به بدین ترتیب حتی موجب انتشار بنیان‌های آزاد بیشتری هم می‌شوند. هر چه پیرتر می‌شویم، این دور و تسلسل بدتر می‌شود. با این حساب اكسیژن كه مهم‌ترین نیاز برای زندگی ماست، همان عامل جان باختن‌مان هم می‌شود. ایمز با توجه به ساعت زیستی خویش، با كمال تعجب آدم تنبلی است. وی به شوخی می‌گوید: (برای ورزش می‌دوم، برای مهار رفتارم، می‌جهم و به منظور نتیجه‌گیری می‌پرم.)
ایمز وقتی در اواسط دهه ۱۹۹۰ به زادگاه همسرش سفركرد، به یكی از مكمل‌های غذایی به نام (استیل ال كارنی تاین) یا (آلكار) برخورد كه در جای‌جای ایتالیا به مصرف می‌رسید. این مكمل به منزله یك شربت تقویتی شهرت داشت و او به دلیل این موضوع پی برد. مكمل مذكور یك فرآورده زیست شیمیایی طبیعی است كه در تولید انرژی به یاخته‌ها یاری می‌كند. وی گمان می‌كرد كه امكان دارد این ماده، فرآیند پیری را به تاخیر افكنده و یا حتی روندش را معكوس كند و در نتیجه شروع به تغذیه موش‌ها با آن كرد كه به مذاق‌شان خوش آمد. در عرض چند هفته، این حیوانات بار دیگر پرتوان شدند. باوجود این، همچنان اشكالی در بین بود. ماده مزبور، میزان بنیان‌های آزاد را نمی‌كاست.
ایمز بر آن شد مكمل دیگری را به برنامه غذایی موش‌ها بیفزاید. این مكمل، اسید آلفالیپوتیك بود كه ماده‌ای ضد اكسید كننده است. ایمز می‌گوید: (موش‌ها بعد از خوردن این دو مكمل، بلند شده و رقصیدند. مغزشان كارآیی بهتری یافت و سرشار از نیرو و توان شدند.) این عمل به آن می‌ماند كه فردی ۸۰ ساله را به دوران میانسالی برگردانده باشند.
در سال ۱۹۹۹ ایمز و همكارش به نام هاگن، شركتی موسوم به جووندن برای فروش (تركیبات نیروبخش) دایر كردند. این قرص‌ها كه از طریق اینترنت هم در دسترس هستند حاوی ۲۰۰ میلی‌گرم (اسید آلفالیپوئیك) و ۵۰۰ میلی‌گرم (استیل ال كارنی تاین) است ولی هردوی مواد مورد بحث را می‌توان از فروشگاه‌های ویژه موادغذایی سالم هم خریداری كرد.
در حال حاضر ایمز و همكارانش سرگرم پژوهش روی این موضوع هستند كه آیا این گونه قرص‌ها قادر هستند جریان گردش خون در بیماران قلبی- عروقی را از طریق آرام ساختن رگ‌ها، بهبود بخشیده و به این وسیله احتمالا خطر بروز حمله قلبی یا سكته مغزی را كاهش دهند یا نه؟ ایمز شخصا روزی دو بار از این قرص‌ها مصرف كرده و اظهار می‌دارد: (من نسبت به كارآیی آنها خوش بین هستم.)
جودیت‌كمپی‌سی، زیست شناس ارشد یاخته‌ای در آزمایشگاه ملی لارنس در بركلی است. وی كه كارشناس ژنتیك پیری است، اعتقاد دارد كه مسأله تغییر ژن‌ها برای گسترش چرخه عمر، در آینده‌ای نه چندان دور امكان‌پذیر است. وی كه ۵۴ سال دارد، یكی از هواداران نظریه <شمشیر دولبه> مربوط به سالمندی است: همان فرآیند یاخته‌ای كه در جوانی ما را تندرست نگه می‌دارد در سالیان آتی سبب پیری‌مان می‌شود. پژوهش‌های او روی (تلومر) متمركز است و آن ساختاری است مشتمل بر بخشی از توالی (دی ان آ) كه در دو انتهای هر كروموزم بدن انسان یافت می‌شود. در سال ۱۹۹۰ كلوین هارلی كه در حال حاضر كارشناس ارشد یك شركت داروسازی زیستی در جرون است كشف كرد كه با تقسیم یاخته‌ها تلومرهای یاخته‌ای جدید، كوتاه‌تر می‌شوند.
بعدها معلوم شد كه با فزونی سن طول تلومرها نیز كوتاه‌تر می‌شود. هنگامی كه تلومرها خیلی كوتاه شوند، نشانه‌هایی به یاخته می‌فرستند تا آن را از تقسیم بازدارند و پدیده‌ای طبیعی به نام كهنسالی رخ دهد. كمپی‌سی بر این باور است كه نخستین عملكرد این دوره از زندگی، پیكار با سرطان است.
او می‌گوید: (یاخته‌های پیر نمرده‌اند بلكه كاملا زنده هستند. تنها می‌توان گفت كه هرگز تقسیم نمی‌شوند و چنانچه تقسیم یاخته‌ای متوقف شود، توده سرطانی به هیچ‌وجه تشكیل نخواهد شد.)
پژوهش‌های كمپی‌سی آشكار ساخته است كه هر قدر عمرمان طولانی‌تر شود، شمار فزون‌تری از یاخته‌های پیر در تنمان جمع می‌شوند و این یاخته‌ها هستند كه نقش عمده‌ای را در پیر جلوه‌دادن و احساس سالخوردگی ما برعهده دارند و موجب بروز چین و چروك پوست، كاهش قدرت بینایی و تورم مزمن در بدنمان می‌شوند.
در صورتی كه كمپی‌سی بتواند دیدگاه خویش را به ثبات برساند یكی از عوامل اصلی سالخوردگی را شناسایی كرده است. سبب پیری ما مرگ یاخته‌ها نیست بلكه توقف تقسیم یاخته‌ای است و آغاز این اختلال‌ها به كهولت می‌انجامد.
بنا به گفته كمپی‌سی، تحقیقات خیلی شبیه به یكی از سرگرمی‌های مورد علاقه او یعنی آشپزی است، كمی از این و اندكی از آن. لذیذترین خوراك‌ها با دستورهای پخت و پز از پیش تنظیم نشده به دست می‌آیند كه بر اثر شم درونی و تجربه تهیه می‌شوند. رابرت لانزا،‌ رئیس بخش پزشكی فن آوری پیشرفته یاخته‌ای در وورستر ماساچوست هم از چنین نگرشی برخوردار بوده و ابراز می‌دارد: (آدمی قادر است در سطح یاخته‌ای به فناناپذیری دست یابد اما نمی‌دانم این وضعیت چگونه در گسترش چرخه عمر، شدنی است.) او می‌افزاید: (بی‌تردید در طول دو یا سه دهه ما خواهیم توانست هر عضوی از اندام‌های بدن انسان را عوض كنیم.)‌

امیر دیوانی

منبع : پایگاه اطلاع رسانی سلامت ایرانیان