گذری بر عرفان و تصوف اسلامی

عرفان اسلامی با تولد اسلام در جزیرة‌العرب متولد شد و همگام با این نهال نوپا، رشد و بالندگی یافت و در همهٔ سرزمین‌های تحت سیطرهٔ اسلام گسترده شد.
معنویتی که در تمام تعالیم اسلام موج می‌زد و محرکی بر تعالی روح بشر و تکامل او بود سرچشمهٔ مسلکی قرار گرفت که بعدها با نام ”عرفان اسلامی“ شناخته شد.
قابل ذکر است که از بدو شکل‌گیری صوفیه تا حدود قرن ششم و کمی پس از آن که طریقهٔ عرفان و تصوف از هم جدا شد، این دو نام؛ یعنی، ”عرفان“ و ”تصوف“ به یک فرقه و یک آئین اطلاق می‌شد؛ همچنانکه در پاره‌ای از کتب صوفیه، هر جا ذکری از قدما و پیشینیان صوفیه به میان می‌آید غالباً مقصود بزرگان عرفان و تصوف و پایه‌گذاران آن هستند و هر جا سخنی از صوفی صالح می‌رود به نام عارفی وارسته اشاره می‌شود و این مؤید ترادف این دو نام و دلالت آنها بر یک مسماست. تصوف بعدها ”جنبه اجتماعی“ عرفان را شامل شد و از بعد نظری آن که مربوط به فلسفه عرفان و مفاهیم ذهنی می‌شود متمایز گردید.

دکتر زهرا ریاحی‌زمین
استادیار دانشگاه شیراز

منبع : معاونت پژوهشی دانشگاه شیراز