اوپک، تولید روی خط مرزی

این موضوعی نیست که بتوان به راحتی از کنار آن گذشت. به‌ویژه آنکه قرار است این افزایش تولید، برای عرضهٔ نفت سبک و شیرین صورت گیرد. البته این افزایش توان تولید به‌طور عمده از سوی عربستان سعودی صورت می‌گیرد و کشورهائی مانند ایران و کویت در حاشیه قرار دارند. هرچند کویت نیز در فرآیند کاری همراه با سعودی‌ها در زمینهٔ سرمایه‌گذاری ۶/۱ میلیارد دلاری، میزان تولید یکی از میادین نفتی خود را تا ۱۶ درصد افزایش دهند. شاید همین موضوع باعث شد که کویتی‌ها از افزایش ۲۰۰ هزار بشکه‌ای ظرفیت تولید خود صرف‌نظر کنند و آن را به آینده بسپارند. به‌خصوص آنکه ظرفیت طرح مشترکی می‌تواند به ۵۰۰ هزار بشکه در روز نیز برسد. البته در این میان، اعلام کشف یک میدان نفتی با کیفتی مطلوب در ۱۸۰ کیلومتری جنوب ریاض نیز جالب توجه است. گفته می‌شود تولید این میدان می‌تواند به ۵۰۰ هزار بشکه در روز برسد که برای بزرگترین صادرکنندهٔ نفت جهان می‌تواند ابزاری برای تحکیم قدرت و توان اثرگذاری آن در بازار نفت باشد. هرچند عرضهٔ آن، قطعاً طی سال‌های آتی صورت خواهد گرفت.
مازاد ظرفیت و بازار
از جمله مباحثی که مطرح می‌شود آن است که اساساً مازاد ظرفیت تولید کشورهای تولیدکننده به‌ویژه اوپک جه نقشی در بازار نفتی خواهد داشت. در واقع متغیری که بیرون از چارچوب عرضه و تقاضا عمل می‌کند، شرایط ویژه‌ای می‌طلبد و فرآیند تأثیرگذاری آن، متفاوت خواهد بود. به‌عبارت دیگر، مازاد ظرفیت تولید آن بخش از عرضه بالقوه است که در حال حاضر بالفعل نشده است و می‌تواند در موارد خاص وارد بازار شود؛ البته تجربه نشان داده است در صورت بالفعل شدن مازاد ظرفیت تولید، میزان و شدت تأثیر آن در بازار به شدت کاهش می‌یابد. مازاد ظرفیت تولید سازوکار پیچیده و خاص خود را دارد که از ”انتظارات بازار“ ناشی می‌شود. در واقع یکی از مهمترین شاخص‌هائی است که بازار را در شرایط ”واردیشن“ یا ”کانتانگو“ قرار می‌دهد. بازار با توجه به حجم و ظرفیت مازاد تولید که می‌تواند ابزاری برای مقابله با نوسانات عرضه، عمل کند و نسبت به آیندهٔ بازار، امیدوار و یا نگران می‌شود، زمانی این موضوع، در بازار مورد اطمینان است که در صورت بروز مشکل در عرضهٔ یک کشور یا تولیدکنندهٔ خاص، سایرین می‌توانند وارد بازار شوند و یا در صورت وقوع شرایطی که تقاضا از نظام‌مندی متعارف فولاد خارج شود و یا به شدت و به صورتی آنی، افزایش یابد. توان تولید و عرضه بیشتر فراهم شده است و نیازی به تأمین آن از ذخایر نیست. در واقع مازاد ظرفیت تولید، خود کمتر باعث نوسان قیمت می‌شود و کمتر مشاهده شده که قیمت‌ها را در کوتاه‌مدت افزایش دهد؛ اما به‌صورت متغیری ”ثبات‌آفرین“ عمل می‌کند. نقش آن، ثبت شرایط کنونی یا تغییر آن است. در واقع زمانی که امکان افرایش عرضه در قالب ظرفیت مازاد تولید متصور نیست، نمی‌توان انتظار داشت کاهش قیمت در بازار پائین‌تر از سقف خود صورت گیرد و اگر چنین باشد این کاهش را باید ثابت فرض کرد در مقابل، این فرآیند برای حالتی است که مازاد ظرفیت تولید در سطح امیدوارکننده‌ای است و قیمت‌ها بر سیر صعودی خود متمایل هستند. در آن حالت، این ظرفیت تولید است که امکان تداوم آن، شرایط را سلب می‌کند ... .
واقعیت تا رویا
کشورها اغلب تلاش می‌کنند به آمار و داده‌هائی استناد کنند که میزان تولید و همچنین مازاد ظرفیت تولید آنها را بیشتر نشان دهد.
به‌عنوان مثال دولت ایران می‌کوشد با اعداد و ارقام ثابت کند که می‌تواند ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار بشکه بیشتر از میزان کنونی تولید کند و عربستانی‌ها مدعی توان تولید ۵/۱۱ میلیون بشکه‌ای نیز شده‌اند؛ در حالی‌که تولید کنونی این کشور، کمتر از ۱۰ میلیون بشکه در روز است. البته برای این تلاش، دلیل ساده‌ای مطرح است که تولیدکنندگان نفت در شرایط کنونی و بی‌ثبات بازار را کاهش داده‌اند؛ اما به‌صورت منطقی کشوری که عدم امکان افزاش تولید آن، رسماً اعلام شده، نمی‌تواند آمادگی خود را افزایش خواهد داد.در مقابل، کشوری که مدعی مازاد ظرفیت تولید در حد ۷۵/۱ میلیون بشکه در روز (براساس سهم) و یا ۳/۱ میلیون بشکه در روز (براساس تولید کنونی) است. خواه‌ناخواه به‌عنوان یکی از امیدهای بازار برای کاهش و یا تثبیت قیمت در بازار خواهد بود و رسماً این انتظارات برای آن، مطرح است و عملاً تحت فشار مضاعف قرار خواهد گرفت و چه بسا به‌عنوان عامل بالا بودن قیمت نفت نیز معرفی شود؛ البته این فشار، لزوماً به‌صورت متغیری بد و نامطلوب ارزیابی نخواهد شد و نتایج مثبت و قابل قبولی نیز خواهد داشت که مهمترین آنها، افزایش قدرت چانه‌زنی کشورها در بازار است، ضمن آنکه نقش ویژه‌ای در کاهش نرخ ریسک کشور حاصل می‌شود و افزایش تقاضا برای سرمایه‌گذاری در آن (البته به‌صورت تحویل کار و دریافت پول) افزایش می‌یابد، هرچند به‌صورت منطقی قراردادهائی همچون مشارکت در تولید، می‌توان شاهد کاهش استقبال باشد. در هر صورت، عربستان با ۱/۱ میلیون بشکه در روز به‌عنوان کشوری که بین اعضاء اوپک، بیشترین ظرفیت مازاد تولید را دارا است، شناخته می‌شود این کشور سهمیه‌ای معادل ۴۵/۸ میلیون بشکه در روز دارد که روزانه ۶۳/۴ میلیون بشکه از دومین عضو اوپک یعنی ایران بیشتر است. به‌دلیل شرایط کنونی بازار، نمی‌توان توازن منطقی بین تولید و سهمیهٔ اعضاء در اوپک متصور شد، ولی می‌توان ارتباط تعریف‌شده‌ای بین میزان تولید و ظرفیت تولید به‌دست آورد. در واقع اعضاء این سازمان تلاش می‌کنند با ظرفیت کامل، تولید کنند و این فرآیند از دو منظر برای آنها تأیید می‌شود. از یک‌سو، درآمد حاصل از نفت با قیمت بالا را از دست نمی‌دهند. نکتهٔ مهمی که عملاً باعث نگرانی مصرف‌کنندگان شده است، آن است که اوپک تنها می‌تواند روزانه ۵۸۰ هزار بشکه نفت خام بیشتر تولید کنند و این تولید را به مدت ۳۰ روز تداوم بخشد که از این میزان، ۵۰ هزار بشکه به نیجریه اختصاص دارد و ۴۰ هزار بشکه مختص به اندونزی است؛ نیجریه که درگیر اعتصابات نفتی است و اندونزی نیز قصد خروج از اوپک را دارد. ضمن آنکه ۱۸۰ هزار بشکه از این میزان نیز به حساب عراقی‌ها، گذاشته شده است که بحران امنیتی این کشور، چنین رقمی را بسیار خوشبینانه نشان می‌دهد. اگر به این میزان ۱۰۰ هزار بشکه ایران را نیز بیفزائیم که آمریکائی‌ها، آن را تهدید به تحریم می‌کنند، عملاً ۳۷۰ هزار بشکه از مازاد ظرفیت، ریسک بالائی خواهد داشت. بنابراین در رویکردی واقع‌گرایانه، اوپک در مرز تولید است و تنها ۱۹۰ هزار بشکه مازاد ظرفتی تولید دارد.

منبع : خانواده سبز