بازگشت چهارشنبه سوری به افغانستان

▪جنگ جشنهای باستانی را کم رنگ کرد
واپسین سه شنبه سال خورشیدی به نام چهارشنبه سوری یاد می شود. در این شب، جوانان آتش می افروزند، از روی آن می پرند و در اطرافش شادمانی می کنند و این مراسم، تا پاسی از شب ادامه دارد.
مردم برخی از مناطق افغانستان، به ویژه ولایات غربی این کشور، در گذشته ها چهارشنبه سوری را گرامی می داشتند، اما این سنت با گذشت زمان در این کشور کم رنگ شد.
▪چهارشنبه سوری از آریانا تا افغانستان
اگرچه نام چهارشنبه سوری و مراسمی که در شب پیش از آن برگزار می شود، زیاد برای مردم افغانستان کنونی آشنا نیست، اما شواهد تاریخی زیادی وجود دارد که این سنت باستانی، همچون جشن نوروز و شب یلدا، پیش از آنکه باشندگان آریانای کهن با مرزهای سیاسی امروزی از هم جدا شوند، در میان مردم افغانستان نیز تجلیل می شده است.
عبدالغنی نیکسیر، نویسنده و پژوهشگر افغان، می گوید که چهارشنبه سوری هم، همانند دیگر مراسم نوروزی، از آریانای کهن (گستره ایران، افغانستان و تاجیکستان) به افغانستان کنونی رسیده است.
او می گوید: "در افغانستان قدیم، رسم و رواجهای نوروزی همیشه وجود داشته و مردم با سرور و شادمانی از نوروز و جوانب خوشایند آن، مانند چهارشنبه سوری، با برگزاری مراسمی، تجلیل می کردند".
آقای نیکسیر می گوید: "پیش از آنکه به تاریخ برگردیم و نشانه های این سنت را در لابلای اسناد تاریخی جستجو کنیم، خود او به یاد می آورد که دهها سال پیش، مردم مناطق غربی افغانستان به ویژه هرات، چنین مراسمی را در شب واپسین چهارشنبه سال، برگزار می کردند."
▪شادمانی دختران دم بخت در چهارشنبه سوری
آقای نیکسیر معتقد است که جشن شبانه چهارشنبه سوری، بیشتر در میان زنان و دختران دم بخت رایج بوده و هست.
او می گوید: " معمولاً دختران و زنان، در شب آخرین چهارشنبه سال، آتش می افروختند، از روی آتش می پریدند و با گفتن جمله سرخی تو از من، زردی من از تو، بدبختی را به آتش حواله می کردند و سرخ رویی آتش را به خود جلب می کردند."
آقای نیکسیر می افزاید: " همچنین دختران دم بخت که در آرزوی ازدواج بودند، در کنار آتش بازی، کوزه آبی را از بام به کوچه می انداختند، تا با این کار، مشکلات و بدختیهای سال گذشته را از وجود خود دور کنند و سال خوشایندی را آغاز کنند".▪
جنگ جشنهای باستانی را کم رنگ کرد
در سالهای جنگ که بزرگترین اندیشه افغانها، نگهداری جان و رسیدن به حاشیه ای امن بود، یادبود خوشیهای پیشین و سنتهای باستانی مانند مراسم چهارشنبه سوری هم، کم کم از ذهن این مردم جنگزده رخت بربست و منحصر شد به مناطق هم مرز با ایران، به ویژه هرات.
طالبان که شش تا هفت سال در افغانستان حکومت می کردند، با هرگونه مراسمی که به باور آنها "غیراسلامی بود"، از جمله سنتهای نوروز و پیرامون آن، مخالفت می کردند.
▪"جشن آتش پرستان"
بنیادگرایان این گروه، سنتهای نوروزی را، آداب و رسومی از آن زرتشتیان (به گفته آنها: آتش پرستان) می دانستند و باور داشتند که هرکس در نوروز، لباس نو بپوشد یا به کسی شادباش بگوید، از دایره اسلام بیرون است و کافر می شود.
آنها سالنمای هجری قمری را در افغانستان جایگزین سالنمای خورشیدی کردند تا دیگر نوروز و ماه حمل (فروردین باستانی) آغاز سال نباشد.
در چنین جوی که حتی تبریک گفتن سال نو هم کفر محسوب می شد، دیگر هیچ کس به خود جرات نمی داد، به گونه پنهانی هم که شده، آتش بیفروزد و به بهانه چهارشنبه سوری شادمانی کند.
آهسته آهسته، این رسم، در هرات هم به فراموشی سپرده شد و در پشت مرزهای غربی کشور، باقی ماند.
▪بهانه ای برای شادمانی
اکنون، چند سالی است که سنت چهارشنبه سوری در میان جوانان افغان، به ویژه کسانی که سالهای جنگ را در ایران به سر برده اند، در حال زنده شدن است.
به باور برخی از جوانان افغان که در جنگ و آوارگی بزرگ شده اند، چهارشنبه سوری و هر مناسبت شاد دیگر، حتی اگر مربوط به گذشته ها باشد، می تواند بهانه ای باشد برای شاد بودن و فراموش کردن سالهای دود و باروت.
ستار سعیدی

منبع : زندگی