چاقی و شیرین کننده های کم کالری

در كنفرانس سالیانه انجمن دیابت آمریكا كه امسال در شهر سن دیه گو كالیفرنیا برگزار شد خانم شاروا فاولر گزارش یك تحقیق ۲۶ ساله را كه به وسیله دانشگاه تگزاس در شهر سن آنتونیو انجام شده بود ارائه در این تحقیق تاثیر نوشیدنی های حاوی شیرین كننده های بدون كالری (رژیمی) بر روی افزایش وزن و مقایسه آن با نوشیدنی های معمولی بررسی شده است. این تحقیق بر روی ۱۵۵۰ نفر كه سن آنها بین ۲۵ تا ۶۴ سال بود انجام شده است. در این بررسی ۶۲۲ نفر از این افراد در هنگام شروع تحقیق وزن طبیعی داشتند ولی در خاتمه بررسی بیش از یك سوم آنها دچار اضافه وزن متوسط یا شدید شده بودند. در این تحقیق دو گروه وجود داشتند. گروه اول در روز بین نصف تا دو قوطی از نوشیدنی های رژیمی مصرف می كردند و گروه دوم افرادی بودند كه به همین مقدار از نوشیدنی های معمولی حاوی كالری استفاده كرده بودند. وقتی نتیجه این گزارش در شهر سن دیه گو اعلام می شد، همگی ما منتظر این بودیم كه كسانی كه از نوشیدنی های معمولی دارای كالری استفاده كرده بودند در خاتمه این بررسی وزن بیشتری پیدا كنند ولی با كمال تعجب اعلام شد گروهی كه از نوشیدنی های رژیمی استفاده كرده بودند بیش از گروه دوم اضافه وزن پیدا كرده بودند. یعنی نوشیدنی های رژیمی نه تنها باعث كاهش وزن این افراد نشده بلكه موجب افزایش وزن آنها نیز شده است. در این گزارش آمده است در كسانی كه نیم تا ۱ قوطی از نوشابه های رژیمی مصرف كرده بودند ۳۲ درصد و در كسانی كه ۱ تا ۲ قوطی از همان نوشابه ها را مصرف كرده بودند ۵۴ درصد شانس افزایش وزن را زیاد كرده بود. یعنی هرچند این افراد نوشابه های رژیمی بیشتری مصرف كرده بودند وزنشان بیشتر از گروهی كه كمتر از این نوشابه ها استفاده كرده بودند زیاد شده بود. جالب توجه است كسانی كه مخلوطی از نوشابه های رژیمی و معمولی را استفاده كرده بودند بیشتر از هر دو گروه دچار افزایش وزن شده بودند. در این كنفرانس دلیل موجه و قانع كننده ای برای این افزایش وزن ارائه نشده بود. خانم فاولر اعلام كرد كه ممكن است افرادی كه از نوشیدنی های رژیمی استفاده كردند به طور طبیعی در حال چاق شدن بودند و همزمان با آن نوع نوشیدنی شان را عوض كردند و چاقی آنها روند طبیعی داشته و این نوشیدنی های رژیمی تاثیری بر روی چاقی آنها نداشته است. به نظر می رسد این توجیه، دلیل قانع كننده ای نبوده و در ادامه نتایج این بررسی متخصصین علوم تغذیه و متخصصین بیماری دیابت نظریات مختلفی را ارائه دادند كه جالبترین آنها مربوط به گزارش خانم Laseiee Bonci كه یك متخصص تغذیه است بود كه عنوان كرد: «مهم آن است كه چی و چه مقدار در بشقاب شما است نه در لیوان شما.» كه اشاره ای به این بود كه نوشیدنی ها چه رژیمی و چه غیررژیمی تاثیر مهمی در كاهش وزن ندارند بلكه آنچه باعث لاغر شدن یا چاق شدن و افزایش وزن افراد است مقدار غذایی است كه در بشقاب غذای آنها وجود دارد.گرچه چاقی در جوامع غربی علل بسیار و متنوعی دارد ولی در ۴۰ سال گذشته با افزایش مصرف نوشیدنی های رژیمی یا قندهای بدون كالری به همین نسبت وزن افراد این جوامع نیز زیاد شده است. با وجود اینكه این موضوع نمی تواند تنها عامل چاقی و افزایش وزن باشد ولی مطمئناً یكی از عوامل چاقی در جوامع غربی می تواند همین مصرف انواع مختلف نوشیدنی ها و شیرین كننده های بدون كالری باشد.آنچه خانم فاولر در گزارش خود آورده شروع یك بحث مفصل و دامنه دار در آینده خواهد بود و جوامع پزشكی و بهداشتی در مورد آن به طور مفصل صحبت خواهند كرد.به اعتقاد من هم نوشیدنی های رژیمی باعث افزایش وزن می شوند و دلیل این افزایش وزن به طور ساده به شرح زیر است:
در افراد سالم قند خون در شرایط متفاوت بین ۷۰ تا ۱۴۰ است و در هنگام ناشتا ۱۱۰ و بعد از مصرف غذا معمولاً كمتر از ۱۴۰ است. مكانیسم های بسیاری در بدن وجود دارد كه این عددها را ثابت نگه می دارد. یكی از این مكانیسم ها درك مزه شیرینی به وسیله زبان در انسان ها است كه این حس و مقدار شیرینی به وسیله رشته های عصبی به مغز منتقل می شود و از مغز هم به وسیله رشته های عصبی به كبد انتقال داده می شود و كبد نیز به نسبت ماده شیرینی كه در دهان گذاشته می شود مقداری قند تولید كرده و وارد گردش خون می كند. تولید قند در كبد و ریخته شدن آن در خون باعث تحریك سلول های تولیدكننده انسولین در لوزالمعده شده و این عمل باعث ترشح مقداری انسولین از سلول های لوزالمعده و ورود آن به جریان خون می شود. به همین دلیل وقتی شیرینی از دهان به معده می رسد و از طریق روده ها جذب خون می شود مقدار انسولین آماده در خون وجود دارد كه بلافاصله این قند را وارد سلول های بدن كرده و مقدار قند خون را ثابت نگه می دارد. مكانیسم بدن در مورد نوشیدنی های معمولی دارای كالری دقیقاً به همین شكل عمل می كند. بنابراین زمانی كه قند موجود در نوشابه وارد گردش خون می شود به وسیله انسولینی كه قبلاً در خون وارد شده به سلول های بدن هدایت می شود. در صورتی كه در نوشابه های رژیمی شیرینی آنها بیشتر از شیرینی نوشابه های عادی است و شیرینی آنها نیز به وسیله سلول های زبان احساس شده و به مغز منتقل می شود و مغز هم به كبد دستور می دهد كه مقدار بیشتری قند به داخل خون بریزد و این مقدار زیاد قند وقتی در جریان گردش خون می گیرد باعث می شود سلول های سازنده انسولین در لوزالمعده مقدار زیادی انسولین درست كنند اما چون شیرینی این نوشیدنی ها به وسیله سلول های روده كوچك شناسایی نمی شوند بنابراین جذب خون نشده و یا اگر جذب خون هم شوند در بدن جزء مواد قندی شمرده نمی شوند و برای سوخت و ساز احتیاج به انسولین پیدا نمی كنند. در نتیجه مقدار زیادی انسولین بدون مصرف در خون می ماند و اضافه بودن انسولین در خون باعث چاقی، جلوگیری از سوخت و ساز چربی ها در بدن و نیز موجب افزایش اشتها شده و شخص مجبور می شود كه از غذاهای دیگر اطراف خود بیش از حد معمول استفاده كند. مجموعه این سه عامل باعث افزایش وزن در كسانی از نوشیدنی های رژیمی استفاده می كنند، می شود. مطمئناً آنچه گفته شد احتیاج به بررسی و تحقیق بیشتری دارد تا جزئیات آن مشخص و معلوم شود. با وجود اینكه هنوز گزارش خانم فاولر در انجمن دیابت آمریكا در شهر سن دیه گو در هیچ یك از ژورنال های پزشكی چاپ نشده است و مسلماً بعد از چاپ آن در نشریات پزشكی بحث های بیشتر و نظریات متفاوتی در این مورد ارائه خواهد شد، ولی باید در نظر داشت كه نوشیدنی های رژیمی و شیرین كننده های بدون كالری یكی از اركان اقتصادی كشورهای غربی است و سالیانه میلیاردها دلار از هزینه های عمومی صرف این مواد می شود و هرگونه اظهارنظر در این مورد باعث بروز جنجال های مخالف و موافق با آن خواهد بود.بحث آخر اینكه بهترین نوشابه برای افراد دیابتی و غیردیابتی چیزی جز آب نیست و بهترین رژیم غذایی چیزی جز كم خوردن نیست.

دكتر رضا بنابی رئیس مركز پزشكی دیابت كالیفرنیا
و سردبیر فصلنامه دیابت

منبع : روزنامه شرق