مدیران دولتی نیم‌نگاهی هم به حمل و نقل عمومی بیاندازند

آیا واقعاً در طی سال‌های ۱۳۸۶ تاکنون در جهت فرهنگ‌سازی و تامین زیربناها برای مصرف سوخت استاندارد در کشور گام برداشته‌ایم که حالا به ناگهان انتظار داریم همه صاحبان خودروها، سهیمه‌بندی بنزین را جدی بگیرند و به سوی تمدن روز دنیا و مصرف سوخت به‌گونه‌ای بهینه، روی آورند؟ آیا ارگان‌های نظامی، انتظامی، امنیتی، کشوری و لشکری پرمصرف را مورد خطاب قرار داده‌ایم و آنان را کنترل کرده‌ایم که حالا به ناگهان به فکر صرفه‌جویی افتاده‌ایم؟ آیا واقعاً میزان مصرف را می‌دانیم؟ آیا واقعاً می‌دانیم که چقدر و چرا سوخت به‌راحتی قاچاق می‌شود؟ آیا واقعاً خودروسازی استاندارد داریم؟ آیا موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، استاندارد است!؟ نگارنده در این نوشتار کوتاه به تحلیل وضعیت وضعیت مصرف سوخت و نوع نگاه هموطنان به این مقوله دارد.
● حمل‌ونقل سبزتر یعنی رانندگی کمتر
سبز بودن خودرو، نه‌تنها به طراحی آن، بلکه به نوع استفاده از آن نیز بستگی دارد. یک خودروی سواری با دو سرنشین سبزتر از سواری با یک سرنشین، و با سه سرنشین سبزتر از آن دو است. و سبزتر از همه اینها، هنگامی است که در خانه گذاشته شود و روش سبزتری انتخاب شود. پیاده یا با دوچرخه، با اتوبوس یا قطار و یا حتی با سیم (ارتباطات راه دور یا کنفرانس ویدئویی). به تمام روش‌های ممکن برای کاهش استفاده از خودرو باید فکر کرد. مسافت‌های کوتاه را پیاده یا با دوچرخه طی کنید، با دیگران مشترکاً سوار شوید، و انجام چند کار را طی یک سفر برنامه‌ریزی کنید. امکانات برای رسیدن به سرکار یا مدرسه، رفتن به خرید یا گردش، انجام کار، و ملاقات دوستان یا خویشاوندان بسیار زیاد به جایی بستگی دارد که سکونت داریم. انتخاب محل سکونت باتوجه به امکان پیاده‌روی و راحتی رسیدن به سرکار، مدرسه، یا آمدو شد- که برنامه‌ریزان به آن کارآیی دسترسی می‌گویند- روش موثری برای کاهش نیاز شما به رانندگی است. باکمال تعجب در بعضی مناطق، مردم روش هرگز استفاده نکردن از خودرو را ساده‌تر می‌یابند. کارمندان و کارگرانی که هرروز به محل کار می‌روند ممکن است به‌عنوان بخشی از مزایای حقوق از خدمات آمدوشد استفاده کنند و یا نقداً مبلغی دریافت نمایند و در عوض پیاده یا دوچرخه یا از طریق ارتباط راه دور سرکار حاضر شوند. برای جزئیات بیشتر بایستی به الگوهای موفق جهانی توجه کنیم. در یکی از شهرداری‌های امریکا به کارکنانی که دسته‌جمعی و مشترکاً از یک خودرو برای‌ آمدن به سرکار استفاده کنند، بازاء هر پنج روز، ساعت‌های مرخصی بیشتری می‌دهد و نیز پوشیدن نوع لباس را برای حضور در اداره برای‌ آنها اختیاری می‌کند.
● بیشترین سوخت را چه کسی مصرف می‌نماید؟
در ایران سال‌هاست که بعضی نهادها از قدرتی دهشتناک در مصرف سوخت (چه بنزین چه گازوئیل) برخوردارند. نهادهای عمدتاً لشکری و امنیتی، گویی که جزء این کشور به حساب نمی‌آیند. مصرف سوخت آنها گویی که سقف ندارد و اسراف در مصرف برای آنان مباح است! گهگاه که به نهادی دولتی مراجعه می‌گردد، مشاهده می‌شود که انواع خودروهای ریز و درشت ساخت داخل (سمند، پژو، پراید، زانتیا و ....) در اختیار کارمندان و مدیران قرار گرفته و گاهی اوقات خیابان روبروی اداره به پارکینگ بزرگی تبدیل شده است! شرکتی متعلق به وزارت نفت در محدوده خیابان سرافراز تهران را می‌شناسم که با وجود ارزش کم در اقتصاد ایران و با وجود ناکارآمدی در امور محوله به خود و به سطوح پایین تحصیلی کارکنان آن (دیپلم و در بهترین شرایط فوق دیپلم) خیابان هفتم را تبدیل به پارکینگ خودروهای پرمصرف مونتاژ داخل خود نموده است! این تازه متعلق به خود وزارت نفت است که می‌بایستی متولی صرفه‌جویی در سوخت باشد و این شرکت در مرکز شهر با دسترسی‌های مناسب حمل‌ونقل عمومی است! اگر گذرتان به نهادهای نظامی غیر امنیتی و عمدتاً اداری افتد، ملاحظه خواهید نمود که سوخت چگونه به مانند زباله بدور ریخته می‌شود. سال‌هاست که خودروهای دولتی و از محل مالیات این ملت در اختیار عوامل دولتی در ایام تعطیلات در جاده‌ها با هزینه‌های دولتی مشغول سفر و باصطلاح استفاده اختصاصی برای تفریح خانواده‌ها هستند! پمپ بنزین‌هایی در کشور هستند که خود به قاچاق سوخت دامن می‌زنند و مشاهده می‌گردد که در مرزهای جنوبی، غربی و شرقی کشور، گاهی اوقات چند هزار لیتر سوخت به راحتی آب نوشیدن، صادر می‌شوند!! و صادرکنندگان "اصلی" در تهران مشغول برج‌سازی و در کشورهای کانادا و دوبی به تجارت پرسود اشتغال دارند!
● میزان مبهم مصرف بنزین نهادهای حکومتی
نهادهای حکومتی و بعضاً دولتی، یکی از پرمصرف‌ترین و اسراف‌کنندگان سوخت هستند که هرگز آمار آنان ثبت نمی‌شود و واقعاً چه کسی ‌می‌داند که ارقام ارائه شده برای مصرف سوخت در کشور به‌طور کارشناسی و واقعی ارائه می‌شود؟ هرکسی رقمی اعلام می‌نماید و بعد فردا تکذیب می‌گردد! آیا نهادهای حکومتی و دولتی صرفه‌جویی کرده‌اند؟ پاسخ منفی است. در این مقوله نیروی انتظامی، بخش بهداشت (اورژانس)، امداد و کمک‌رسانی در مواقع بحران کاملاً جدا هستند و نبایستی که محدودیت داشته باشند، ولی بقیه که نه اضطراری دارند و نه بایستی امنیت جامعه را حفظ کنند، هم بایستی که پاسخگو باشند و روزی به خود آیند که تنها کالای قابل فروش و ارزآور کشور را "نبایستی به مفت به هدر دهند". اگر قدری کارشناسی برخورد نمائیم ملاحظه می‌شود که درصد بزرگی از مصرف سوخت کشور بر گرده نهادهای حکومتی و دولتی سنگینی می‌نماید و بایستی که سهمیه آنان به شدت کاهش یابد و حتی مدیران آنها مانند دیگر شهروندان مجبور بپذیرند که از خودروهای عمومی استفاده کنند. مابقی مصرف به مردم مربوط می‌شود که متاسفانه به‌دلیل ارزان بودن سوخت و عدم باور به زندگی در یک کشور تک محصولی‌، کماکان خودرو راندن بی‌هدف را یک ارزش تلقی نموده‌اند.
از خودرو کسی می‌تواند استفاده کند که برای راندن آن هدف داشته باشد، هدفی که به نفع جامعه و اقتصاد کشور باشد. خودرو اسباب تفریح در طول هفته نیست! خودرو یک وسیله برای انجام امور زندگی سازنده و نه مصرفی است. در کشوری به شغل رانندگی به‌دلیل عدیده تبدیل به شغل اصلی طبقه‌‌ای از مردم شده است، چگونه انتظار داریم سوخت اسراف نشود؟!
● خودروهای پرمصرف و بحران‌‌های پیش رو
سال‌ها بود که خوشحال و مسرور از صنایع خودروسازی داخلی، سربه آسمان می‌سائیدیم که بله ما هم صنعت خودرو داریم! ولی زمانیکه به بازارهای جهانی مراجعه نمودیم، ملاحظه نمودیم علیرغم نزدیک به چهل سال باصطلاح خودروسازی، اثر قابل توجهی از خودروهای ما در بازارهای مصرف جهانی وجود ندارند و در واقع مشتری اول و آخر، خودمان و آن هم با پیش خرید، هستیم! که منحصر به این کشور عجایب است! زمانیکه خودروی مدل ۲۲ سال پیش را در داخل نخست مونتاژ نموده و بعد به مرور زمان از کیفیت قطعات آن می‌کاهیم و موسسه به اصطلاح استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران هم آن را باصطلاح استاندارد می‌داند! ملاحظه می‌نمائیم که بمب‌های متحرک و گهگاه ساکن ساخته‌ایم و چند سال طول می‌کشد تا مدیرعامل مربوطه با دانش مهندسی مکانیک! به این باور برسد که کارخانه تولید تسلیحات دارد و نه کارخانه مونتاژ خودروهای از رده خارج فرانسوی! به این ترتیب هم خودروی گران تولید می‌شود، هم پرمصرف، هم معیوب و از رده خارج، و هم مدیریتی غیراقتصادی و غیرایمن بر آنها حاکم است.
براساس آمار وزارت نفت (البته اگر درست و کارشناسی باشد!) هم اکنون بیش از ۵۰۰ هزار تولید ایران خودرو حدود ۷۰ درصد خودروها از موتورهای پرمصرف استفاده می‌کنند. براساس بررسی وزارت نفت در سال ۱۳۸۵، در کلاس خودروهای سواری کلاس "آ"، خودروی MVM ام وی ام چینی با مصرف سوخت شهری ۱/۸ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر کم مصرف‌ترین خودروی مونتاژ داخل محسوب می‌گردد. در حالیکه در جهان خودروها به ۳ و ۴ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر هم رسیده‌اند! در کلاس "آ" پژو مونتاژ داخل ۲۰۶ با موتور ۱۴۰۰ سی‌سی، و پراید هاچ بک با مصرف ۸/۹ و ۴/۹ و ۲/۱۰ لیتر در هر صد کیلومتر در شهر دارای رتبه‌های بعدی هستند، البته به شرطی‌ که استاندارد رانندگی شوند! ملاحظه می‌گردد که اوضاع خودرو مونتاژسازی بسیار بحرانی است. مصرف سوخت رنو پی کی داخلی (البته اگر بتوانیم آنرا رنو بنامیم)! ۹/۱۰ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر شهر اعلام می‌گردد. در بخش خودروهای مونتاژی کلاس "ب" کوچک نیز ریو با مصرف ۵/۹ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر در چرخه شهری کم مصرف‌ترین خودرو شناخته می‌شود و این درحالی است که پراید با سامانه تزریقی (انژکتوری) ساژم فرانسوی نیز ۱۰ الی ۱۲ لیتر مصرف در چرخه شهری دارد. تازه پس از ۴۰ سال خودرو مونتاژسازی به این مصارف شهری رسیده‌ایم! و انتظار داریم صادرات هم داشته باشیم! آن هم به کشورهای فقیر افریقایی و سوریه و آذربایجان و پاکستان و افغانستان و آسیای میانه که در تامین مخارج اولیه زندگی با مشکل مواجه هستند! چه برسد خرید سوخت لیتری ۸۰۰ الی ۱۰۰۰ تومان! البته برای آنکه خوانندگان محترم بیشتر متالم نگردند اشاره‌ای به سوخت مینی‌بوس‌ها، اتوبوس‌ها، کامیونت‌ها داخلی و مینی‌بوس‌ها و کامیون‌های وارداتی نمی‌نمائیم که مصرف‌شان خیلی بالاتر است. و ملاک فقط تولید و واردات و گرفتن‌ حق‌العمل کاری است و بس. اینها سیاه نمایی نیستند، بلکه واقعیات تلخ موجود هستند.
در کلاس متوسط نیز پراید ۱۴۱ با مصرف ۸۵/۹ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر کم‌مصرف‌ترین خودرو محسوب می‌گردد. از طرفی مزدا مونتاژی ۳۲۳ نیز با مصرف ۸/۹ لیتر در مکان بعدی جا خوش نموده است. زانتیا درصد کیلومتر ۵/۹ لیتر و سمند در صد کیلومتر ۶/۹ لیتر و پژو پارس در صد کیلومتر ۲/۹ لیتر و پژو ۴۰۵ در صد کیلومتر حدود ۰/۹ و پژو آر دی ۱۰ لیتر مصرف سوخت دارند.
این درحالی است که خودروی مگان (رنو فرانسه) متعلق به سال ۲۰۰۴ است و در اروپا در آن سال پر فروش‌ترین بوده است و به تازگی به ‌صورت محدود وارد ایران شده است. قیمت آن هم که باتوجه به درآمدهای دلاری و نه ریالی به دست مصرف کننده می‌رسد! خودروی وارداتی سیتروئن سی ۵ (C۵) در صد کیلومتر ۰/۹ لیتر و مدل اتوماتیک آن ۸/۶ لیتر مصرف دارد. خودروی پروتون مدل WAJA در بهترین حالت ۷ لیتر در صد کیلومتر مصرف دارد. جالب است بدانیم که خودروی پژو در مدل‌های مختلف از ۲۰۶ تا ۴۰۶ و ۳۰۷ و ۶۰۷ بین ۶/۶ الی ۱۱ لیتر در صد کیلومتر مصرف دارند و به‌جای مدل ۳۰۷ پنج درب که فقط ۶ لیتر درصد کیلومتر مصرف دارند کماکان به‌دنبال مونتاژ مدل‌های پرمصرف و بالای ۹ لیتر هستیم! و پس از مدتی مدل‌های "بومی پژو"! را هم تولید و مونتاژ نموده‌ایم که بدنه موتور را موسسه استاندارد هم تائید نموده است! خودروی هیوندای وارداتی هم به‌طور متوسط بین ۸/۷ الی ۵/۸ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر مصرف دارند. خودروی سوزوکی هم که بین ۱۱ الی ۱۲ لیتر در صد کیلومتر مصرف می‌نماید، البته مدل ۹ و ۵/۹ و ۱۰ لیتری هم دارد. شاید تویوتای کرولا با مصرف‌ با ۸/۷ لیتر الی ۰/۸ درصد کیلومتر باتوجه به کلاس خودرو و حجم موتور بسیار منطقی‌تر باشد، ولی ملاحظه می‌گردد که اقبال عمومی به سوی مدل کمری با مصرف ۵/۱۰ لیتر در صد کیلومتر متمایل است. خودروی گل فولکس واگن هم بین ۸/۷ الی ۵/۹ لیتر در صد کیلومتر سوخت مصرف می‌نماید. ماکسیمای نیسان هم در بهترین حالت ۱۱ لیتر در صد کیلومتر مصرف دارد. ملاحظه می‌گردد که خودروهای مونتاژ داخلی و یا وارداتی متوسط مصرف ۹/۹ لیتر درصد کیلومتر را دارند. که بسیار بدور از استانداردهای مصرف بهینه سوخت است و کماکان خودرو مونتاژسازی دولتی کشور به فعالیت خود در این زمینه و مصرف غیر استاندارد ادامه می‌دهد! و خودروها را هم با پیش فروش سوخت، چند برابر قیمت واقعی پس از چند ماه تاخیر و سودرسانی به موسسات لیزینگ (خودی) به دست مصرف کننده مظلوم می‌رساند!
درهرحال سهمیه‌بندی سوخت الزامی است و بایستی ضمن برآورده نمودن امکانات حمل‌ونقل عمومی برای همه توسط حکومت و دولت، سوخت به قیمت واقعی و در حدود لیتری ۸۰۰ تومان در کنار قیمت خودروی واقعی و زیر ده میلیون تومان با مصرف ۵/۶ لیتر در صد کیلومتر عرضه گردد، در غیر این‌صورت بایستی تا سال‌ها به سهمیه‌بندی ادامه داده شود تا بتوانیم ایران را کشوری متمدن و همگام با جهان امروز بدانیم.
▪ چند نکته برای مصرف بهتر سوخت
۱) باد لاستیک‌ها را تنظیم کنید
۲) هنگام تعویض لاستیک از لاستیک‌هایی که مقاومت غلتشی کم دارند خریداری کنید.
۳) بهره‌دهی سوخت خودرو خود را هرچند هفته اندازه‌گیری کنید.
۴) موتور را تنظیم کنید.
۵) روغن را تعویض کنید.
۶) سیستم کنترل آلایندگی خودرو را کنترل کنید.
۷) باک بنزین را با دقت پر کنید.
۸) در فصل تابستان در سایه پارک کنید تا خودرو خنک باشد و تبخیر سوخت به حداقل برسد.
۹) اگر گاراژ دارید تا می‌توانید خودرو را در آنجا قرار دهید تا در تابستان خنک و در زمستان گرم باشد.
۱۰) اگر مجبورید در فضای باز پارک کنید، استفاده از سایه‌بان شیشه جلو از تاثیر گرمای تابستان و یخبندان در زمستان در خودرو می‌کاهد.
۱۱) درست رانندگی کنید
۱۲) با هدف و برای فقط تفریح رانندگی نکنید.
۱۳) سعی کنید تک سرنشین حرکت نکنید.
۱۴) عادت کنید از حمل‌ونقل عمومی استفاده کنید. این را برای همه مسئولین دولتی و خصوصی می‌نویسم تا آینده کشور را جدی بگیرند و به فکر فقسط دوران عمر خود نباشند.
۱۵) سوخت یک سرمایه ملی است و فقط به ثروتمندان تعلق ندارد، لذا اینکه پول دارم و مصرف می‌کنم، بایستی از فرهنگ اسلامی این جامعه حذف گردد.

دکتر علیرضا افتخار دادخواه

منبع : مجله صنعت حمل و نقل