ترک تحصیل، چرا و به چه علت؟

شناخت علل ترك تحصیل مثل دیگر مسائل پیشرفت تحصیلی هنوز هم به دلیل این كه متاثر از عوامل ریشه‌ای و ماهوی چون خود دانش آموز، خانواده، مدرسه و جامعه‌ای است كه محصل در آن زندگی می‌كند، جزء مسائل دشوار محسوب می‌شود.
مطابق تحقیق انجام شده، دانش آموزان دلایل متفاوتی را برای ترك تحصیل بیان داشته‌اند: دلایل مربوط به مدرسه ۷۷ درصد، دلایل خانوادگی ۳۴ درصد، دلایل كاری ۳۲ درصد (بركتولد و همكاران، ۱۹۹۸.)
خاص ترین دلایل هم: عدم علاقه به مدرسه ۴۶ درصد، مردودی ۳۹ درصد، عدم ارتباط خوب با معلم ۲۹ درصد، پیدا كردن كار ۲۷ درصد بودند. اما این دلایل همه` آن چه را كه باعث ترك تحصیل دانش آموزان می‌شود، بیان نمی‌كنند، به ویژه علل و عواملی را كه از قبل بر رفتار و تمایلات دانش آموزان تاثیر گذاشته و باعث شده‌اند كه تصمیم به ترك مدرسه بگیرند.
● عوامل مؤثر در ترك تحصیل
▪ جنبه فردی:
بخش عمده‌ای از تحقیقات تجربی موید این نكته‌اند كه یكی از مهم ترین عناصرجابه جایی دانش آموز است: چه جابه جایی محل اقامت (تغییر محل سكونت ) و چه جابه جایی تحصیلی (تغییر مدرسه)، خطر ترك تحصیل را افزایش می‌دهد. ( آستن و مك لاناهان ۱۹۹۴.) تحقیقات نشان می‌دهد اكثر دانش‌آموزانی كه از دبیرستان جدا شده‌اند، حداقل یك بار قبل از انصراف، جابه جا شده بودند. در حالی كه اكثر آن‌هایی كه فارغ التحصیل شده بودند، این كار را نكرده‌اند (رامبرگر ۱۹۹۸.) عامل دیگر، پیشرفت تحصیلی است. تحقیقات زیادی نشان داده اند كه بنیه علمی‌ضعیف، محركی قوی برای ترك تحصیل بوده است ( لارسن ۱۹۹۸.) هم چنین مشخص شده است كه حتی بعد از كنترل ( به دلیل مشكلات تحصیلی و سوابق دانش آموزان ) و بهبود بنیه دانش آموزان، باز هم نتوانسته‌اند از ترك تحصیل آنان جلوگیری كنند.
تحقیقات نشان داده است كه بنیه` علمی‌اولیه و دل مشغولی اولیه به تحصیل در دوره دبستان و راهنمایی، به پیش بینی ترك تحصیل در دبیرستان كمك می‌كنند. رودریك (۱۹۹۳) در تحقیقی نشان داد كه تفاوت در نمرات علمی‌ از ابتدای سال چهارم شروع می‌شودو قبل از ترك مدرسه، وضعیت نامطلوب نمرات دانش آموزان مشخص می‌گردد. یكی دیگر از عواملی كه توجه زیادی را به خود جلب كرده است مردودی است. برخی تحقیقات اخیر نشان داده است كه مردودی، تاثیرات زیادی بر كیفیت تحصیلی می‌گذارد. (الكساندر۱۹۹۴)، تمام مطالعات تجربی انجام شده موید این است كه مردودی حتی در سطوح پایین تر تحصیلی به طرز محسوسی بر تمایل به ترك تحصیل تاثیر گذار است. ( گلداسمیت و وانگ ۱۹۹۹)
▪ جنبه اجتماعی
الف) عوامل خانوادگی:
بیشتر تحقیقات معطوف به ویژگی‌های ساختاری خانواده‌ها از قبیل وضعیت اقتصادی - اجتماعی است. وضعیت اقتصادی - اجتماعی كه با سطح سواد و درآمد والدین سنجیده می‌شود، عامل مهمی‌در پیش بینی موفقیت تحصیلی و رفتار ترك تحصیل است. این تحقیقات نشان داد دانش آموزانی كه تنها یك سرپرست دارند یا تحت تكفل پدر یا مادر ناتنی‌اند، بیشتر از دانشآموزانی كه دارای دو سرپرست (پدر و مادر واقعی‌اند) ترك تحصیل می‌كنند. تا كنون تحقیقات كمی‌در جهت شناخت مسائلی كه در آن ساختار خانواده باعث ترك تحصیل می‌شود، انجام شده است. طبق نظریه سرمایه گذاری، والدین بر اساس اهداف و محدودیت‌شان درباره مقدار زمان و منابعی كه برای فرزندشان صرف می‌كنند، تصمیم می‌گیرند و این مسأله می‌تواند بر تمایل بچه‌ها به تحصیل و كسب مهارت‌های علمی‌آن‌ها تاثیر بگذارد.(هاو من، ولف، ۱۹۹۴) سرمایه انسانی (سطح سواد والدین ) وسرمایه مالی ( در آمد والدین) نمی‌توانند عوامل كافی برای پیدا كردن ارتباط بین زمینه` خانوادگی و موفقیت تحصیلی باشند.
توانایی اجتماعی كه منظور از آن رابطه‌ای است كه والدین با فرزندانشان، خانواده‌های دیگر و مدرسه دارند، مستقل از تاثیر سرمایه انسانی - مالی می‌تواند بر موفقیت تحصیلی تاثیر بگذارد (كلمن ۱۹۸۸.) دانش آموزانی كه والدینشان فعالیت‌های آن‌ها را تنظیم می‌كنند، از آنان حمایت معنوی می‌كنند، آنها را به تصمیم‌گیری‌های مستقل تشویق می‌كنند و در مسائلشان خود را درگیر می‌نمایند، احتمال ترك تحصیل‌شان كمتر است. ( آستن و مك لاناهان ۱۹۹۱۱.)
ب) عوامل مدرسه‌ای:
در این زمینه چهار ویژگی مدرسه دخیل اند: تركیب دانش آموز، امكانات مدرسه، مشخصه‌های ساختاری مدرسه و فرآیندها و شیوه‌های مدرسه.)
▪ امكانات مدرسه: یكی از تحقیقات نشان داد هر چه دانش آموزان معلم‌ها را بهتر درك كنند، نرخ ترك تحصیل پایین می‌آید.
▪ ساختار مدرسه:
تحقیقات موید آن هستند كه اندازه مدرسه و عمومی‌یا خصوصی بودن آن، بر ترك تحصیل تاثیر می‌گذاردد.
▪ شیوه‌ها و خط مشی‌های مدرسه:
تحقیقات نشان می‌دهند كه مدرسه برد به روش بر انصراف دانش آموزان از تحصیل تاثیر می‌گذارد. یك راه به طور غیر مستقیم و از طریق خط مشی‌های عمومی‌و اموری است كه برای بهبود بهره‌وری كل مدرسه طراحی شده است. این خط مشی‌ها و امور كاری و سایر مشخصه‌های مدرسه می‌توانند منجر به انصراف داوطلبانه دانش آموزان شود.
راه دیگر، خط مشی‌های صریح و تصمیم‌گیری‌های آگاهانه است. این قوانین می‌توانند در ارتباط با مواردی مثل كسب نمرات پایین، غیبت زیاد، بی انضباطی و.... باشند كه منجر به اخراج، بلاتكلیفی و تعویض اجباری مدرسه می‌شوند.
▪ گروه همسالان:
نبود امكانات، فقر مالی، شرایط سكونت و فراهم كردن كار و اشتغال بعد از اتمام تحصیلات و... پیشرفت بچه‌ها و بزرگسالان را تحت تاثیر قرار می‌دهند و احتمال این كه این گونه افراد ترك تحصیل كنند، بیشتر است.
● نتیجه‌گیری
ترك تحصیل روندی است كه به مرور زمان شكل می‌گیرد. از این دیدگاه، علایم خطر برای دانش‌آموزانی كه در معرض ترك تحصیل قرار دارند، از سال‌های دبستان به چشم می‌خورد كه زمان زیادی را برای مداخله عوامل فراهم می‌آورد.
افراد ترك تحصیل كرده كه دوباره به مدرسه بر می‌گردند، معمولا تحصیلات دبیرستان خود را از طریق یكی از روش‌های جایگزین به پایان می‌رسانند. در ده سال گذشته شمار دانش آموزانی كه با این روش‌ها دبیرستان را تمام كرده‌اند، افزایش یافته است. این روند در آینده به سبب مردودی و افزایش امتحانات خروجی دبیرستان‌ها سرعت خواهد گرفت.
ترك تحصیل تنها به دلیل ضعف تحصیلی دانش آموزان نیست بلكه بیشتر از مشكلات اجتماعی و تحصیلی در مدارس ناشی می‌شود و عواملی چون ضعف امكانات خانواده‌ها، مدارس و جوامع بر این مشكلات می‌افزایند.‌

الهه صراطی
دبیر - كارشناس علوم تربیتی راهنمایی