رشد فزآینده عملیات اکتشاف در آب‌های عمیق خاور دور

در این بررسی، منطقه خاور دور در میان دیگر مناطق جهان مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد و با استفاده از اطلاعات اکتشاف و تولید جهانی، روندهای منطقه‌ای بررسی می‌شوند. در این مقاله واژه ”آب‌های عمیق“ اشاره به عمق ۲۰۰ متری یا بیشتر از ۲۰۰ متر دارد و منظور از واژه آب‌های فوق عمق ۵۰۰ متر یا بیشتر است.
پیشینه جهانی اکتشاف در آب‌های عمیق
اولین چاهی که در این نوع حوزه‌ها حفر شد در عمق بیش از ۲۰۰ متری بود. گزارش‌های منتشر شده حاکی از آن است که حفاری در آب‌های عمیق در دهه ۱۹۶۰ در جزیره NEWFOUNDLAND در ساحل خاوری کانادا آغاز شده است. اما اولین گزارش از اکتشاف هیدروکربور در آب‌های عمیق مربوط به شرکت Deminx-Agip در سال ۱۹۷۱ در ترینیداد بوده است.
در بخش‌ آب‌های فوق عمیق اولین چاه در سال ۱۹۷۴ توسط شرکت شل در کشور گابن حفر شدو در سال ۱۹۷۶ شرکت ESSO اولین اکتشاف هیدروکربوری را در عمق بیش از ۵۰۰ متری در کشور تایلند به ثبت رساند. در اواسط سال ۲۰۰۲، رکورد جهانی حفاری در عمق آب (در خارج از منطقه خلیج مکزیک) متعلق به شرکت پتروبراس برزیل در عمق ۲۸۷۹ متری بود. در حال حاضر رکورد جهانی متعلق به خلیج مکزیک در عمق ۲۹۷۰ متری است که توسط شرکت Unocal این حفاری انجام شده است. تا نیمه سال ۲۰۰۲ تعداد ۳۷۰۸ حلقه چاه توصیفی و اکتشافی در حوزه‌های آب‌های عمیق در سطح جهان حفر شد که از این تعداد در حدود ۲۷۳۰ حلقه چاه‌های پر فشار (Wildcat) و ۹۷۸ حلقه چاه توصیفی بوده‌اند. ایالات متحده آمریکا با ۴۰ درصد از کل چاه‌های حفر شده رتبه اول را در جهان دارد و پس از آن اروپا با ۱۸ درصد، آفریقا ۱۲ درصد، آمریکای لاتین ۱۰ درصد، خاور دور ۹ درصد، استرالیا ۵ درصد و کانادا ۲ درصد قرار دارند، خاورمیانه و کشورهای CIS کمتر از ۱ درصد از کل تعداد چاه‌های حفر شده را دارند.
متوسط موفقیت دسترسی به چاه‌های پرفشار در سطح جهان ۲۸ درصد و بالاترین درصد موفقیت در آفریقا با ۳۹ درصد به ثبت رسیده است. ذخایر حوزه‌های کشف شده در آب‌های عمیق در حدود ۱۸ میلیارد بشکه معادل نفت خام برآورد شده که شامل ۴۷ میلیارد بشکه نفت خام و بیش از ۴۰۰ تریلیون فوت مکعب گاز است. اروپا بیشترین حجم این ذخایر را با ۲۴ درصد از کل ذخایر جهان دارا است و به‌دنبال آن آفریقا ۲۱ درصد و کشورهای ۱۸CIS درصد، با وجود سطوح پائین حفاری در این کشورها، آمریکای لاتین و استرالیا هر کدام ۱۲ درصد، ایالات متحده ۹ درصد و خاور دور با ۴ درصد ذخایر بعد از آنها، قرار دارند. Forntier Canada و خاورمیانه کمتر از یک درصد ذخایر آب‌های عمیق را در اختیار دارند.
به‌طور کلی ۶۲ درصد از ذخایر آب‌های عمیق گاز و ۳۸ درصد را نفت خام تشکیل می‌دهند و اگر تنها حوزه‌های واقع در آب‌های فوق عمیق را در نظر بگیریم این نسبت اندکی به نفع نفت خام تغییر خواهد کرد.
وضعیت خاور دور
اولین مجوز آب‌های عمیق در خاور دور برای منطقه شمال‌غربی جزیره Cebu در دریای Visayan واقع در کشور فیلیپین صادر شد. این مجوز در ماه می سال ۱۹۶۰ به شرکت آمریکائی Asiatic Oil اعطاء شد، شرکت‌های Mobil و ESSO نیز بخشی از این کنسرسیوم بودند و از آن زمان به بعد بیش از ۴۶۰ قرارداد یا امتیاز در منطقه خاور دور اعطاء شده است که بخش قابل توجهی از آنها در مناطقی با عمق بیش از ۲۰۰ متر قرار دارند.
توزیع امتیازات یا قراردادهای فعال در میان کشورهای خاور دور همگن نیست، زیرا تعداد زیادی از قراردادها در دهه ۱۹۶۰ به کشور ژاپن اعطاء شد. پس از ژاپن بزرگترین نقش را هند دارد.
در حدود ۸۷۵ هزار کیلومترمربع از مساحت حوزه‌های آب‌های عمیق خاور دور در عمق بیش از ۲۰۰ متر قرار دارند که از این میزان ۵۴ درصد به ژاپن، ۲۱ درصد به هند، ۵ درصد به اندونزی و ۵ درصد به مالزی تعلق دارد. کل قراردادهای امتیاز آب‌های عمیق این منطقه در حدود ۳۰ درصد از مساحت حوزه‌های دارای مجوز را در برمی‌گیرند.
در خارج از ژاپن شرکت توتال فیناالف بزرگترین شرکت عملیاتی است که موقعیت بسیار خوبی در پاکستان داشته است و پس از آن شرکت مورفی، شل، کونوکو و پتروناس قرار دارند. بیش از ۲۰ شرکت در حوزه آب‌های عمیق منطقه خاور دور فعالیت می‌کنند. نمودار شماره ۴ تصویر واضح‌تری از فعالیت در حوزه آب‌های عمیق را به استثنای ژاپن نشان می‌دهد دوره ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۸، دوره‌ای است که بیشترین قرارداد فعالیت در حوزه آب‌های عمیق خاور دور واگذار شده است. بحران اقتصادی این منطقه در سال ۱۹۹۸ و کاهش قیمت‌های جهانی نفت خام سبب کاهش فعالیت‌های اکتشافی در آب‌های عمیق و هم در حوزه‌های خشکی شد.
دوره ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۵ دوره اوج اعطای مجوز اکتشاف در آب‌های عمیق منطقه خاور دور بوده است و در اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ توجه صنعت نفت به سرتاسر منطقه خاور دور افزایش یافت و کشورهای چین، میانمار، مالزی، فیلیپین و ویتنام امتیازات زیادی را در بلوک‌های مرزی آب‌های عمیق به شرکت‌های نفتی بین‌المللی اعطا کردند. در این دوره کشور فیلیپین به یک بازیگر عمده در آب‌های عمیق تبدیل شد، اما به‌دلیل اینکه قراردادهای این کشور کوتاه‌مدت بودند به سرعت از دور خارج شد. طی این دوره (اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰)، کانون اصلی آب‌های عمیق منطقه خاور دور شامل حوزه‌های شرق اندونزی و شرق دریای Java، فیلیپین و ویتنام به‌علاوه مالزی و بخشی از جنوب دریای چین می‌شد.پس از افت شدید واگذاری امتیازات حوزه‌های آب‌های عمیق در منطقه خاور دور در سال ۱۹۹۹، در سال‌های بعدی یعنی ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱، افزایشی در واگذاری این حوزه‌ها مشاهده شد، در کشور هند نزدیک به درصد از امتیازات واگذار شده به شرکت‌های محلی اعطاء شد و این تصمیم در پی اجراء خط مشی اعطای مجوز اکتشاف جدید (NEMP) شماره یک و دو اتخاذ شد که فشار کاذبی بر فعالیت‌های منطقه خاور دور وارد کرد.
در مجموع کاهش امتیازات واگذار شده در سرتاسر منطقه خاور دور از سال ۱۹۹۸، دلیل اصلی توجه به این منطقه است. سطح پائین مناقصات دریافت شده برای آب‌های عمیق برونئی و اندونزی مسائل این منطقه را در رابطه با جذب سرمایه برجسته کرده است.
مطالعات امکان‌سنجی در منطقه خاور دور
به‌دلیل استفاده از روش‌های متفاوت در مطالعات امکان‌سنجی توسط شرکت‌های نفتی، دسترسی به آمار و اطلاعات قابل اطمینان در مورد آب‌های عمیق مشکل است. بخش زیادی از اطلاعات آب‌های عمیق در اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ به‌دست آمده، اولین اطلاعات دو بعدی امکان‌سنجی در آب‌های عمیق در سال ۱۹۷۴ توسط شرکت Union Oil یا ESSO جمع‌آوری شد. این اطلاعات حوزه‌های دریای Andaman را نیز پوشش می‌دهد. اولین مطالعات امکان‌سنجی سه بعدی در آب‌های عمیق در منطقه خاور دور به‌دست آمد که توسط شرکت Cities Service در حول و حوش قطعه ۱۴-SC در شمال‌غرب Palawan انجام شد.
حفاری در خاور دور
اولین چاه آب‌های عمیق منطقه خاور دور در اواخر سال ۱۹۷۲ توسط شرکت شل در اندونزی غربی حفر شد که عمق آن نیز ۳۵۲ متر بود.
۱. Alveolina اولین چاهی بود که طی یک برنامه ۲ ساله توسط شرکت شل در آب‌های عمیق حفر شد و پس از آن چاه Borealis-I در همان منطقه حفر شد.
در بخش آب‌های فوق عمیق، اولین چاهی که در خاورمیانه در سطح جهان حفر شد W۹-۱-۱ شرکت ESSO بود که در عمق ۵۸۳ متری آب در سال ۱۹۷۶ حفر شد. این چاه در منطقه امتیازی W۹ در دریای Andaman قرار داشت.
اولین گزارش از اکتشاف در آب‌های عمیق منطقه خاور دور و اولین چاه حفر شده در آب‌های فوق عمیق جهان مربوط به چاه گازی W۹-B۱ شرکت ESSO در دریای Andaman است که در سال ۱۹۷۶ در عمق ۸۰۲ متری آب حفر شد. در حال حاضر رکورد حفاری آب‌های عمیق منطقه خاورمیانه متعلق به شرکت Unocal است، چاه بر فشار Ceng-۱ که در عمق ۲۰۴۹ متری آب قرار دارد که در ماه‌های می و ژوئن سال ۲۰۰۰ حفر شده است.
۳۰ شرکت عملیاتی در ۱۰ کشور منطقه خاور دور، چاه‌های آب‌های عمیق را حفر کرده‌اند. در خارج از ژاپن عمدتاً شرکت Unocal با بیش از ۳۰ درصد از کل چاه‌های حفر شده فعال‌ترین شرکت در این منطقه می‌باشد و شرکت‌های Mobil، شل، Oil & Natural Gas Corp و شرکت آموکو پس از شرکت Unocal قرار دارند.
تصویر ذخایر
اطلاعات گروه HIS Energy در نیمه سال ۲۰۰۲ نشان داد که کل ذخایر آب‌های عمیق منطقه خاور دور ۴۵۹۸ میلیون بشکه معادل نفت خام است. این ذخایر شامل ۱۰۴۰ میلیون بشکه نفت خام و ۲۰ تریلیون فوت مکعب گاز است. قابل توجه است که ۷۰ درصد از کل این ذخایر در حوزه‌های واقع در آب‌های فوق عمیق قرار دارند. بیشترین حجم ذخایر منطقه خاور دور (۴۷ درصد از کل ذخایر) در کشور اندونزی قرار دارد و پس از آن کشورهای فیلیپین با ۲۱ درصد، مالزی با ۹ درصد، هند با ۸ درصد، ویتنام با ۷ درصد و چین با ۵ درصد از کل ذخایر قرار دارند. اغلب ذخایر منطقه ذخایر گازی هستند به استثنای چین که در حوزه آب‌های عمیق خود عمدتاً ذخایر نفتی دارد. بیش از ۶۰ درصد از ذخایر آب‌های عمیق بقیه کشورهای منطقه خاور دور، ذخایر گازی هستند.
حوزه‌های در حال تولید
چهار حوزه در منطقه خاور دور در حال تولید هستند که دو حوزه در فیلیپین و دو حوزه در کشور چین قرار دارند. حوزه‌های واقع در فیلیپین یکی در بخش آب‌های عمیق (در عمق ۳۸۴ متری) و دیگری در بخش آب‌های فوق عمیق (در عمق ۷۳۶ متری) قرار دارند. حوزه واقع در آب‌های فوق عمیق در سال ۱۹۸۹ توسط شرکت Occidental کشف شد و در حال حاضر توسط شرکت شل اداره می‌شود و از سپتامبر سال ۲۰۰۰، تولید گاز از این حوزه آغاز شد.
فعالیت‌های اخیر
طی ۱۲ ماه گذشته شاید یکی از مهمترین حوادثی که در بخش آب‌های عمیق اتفاق افتاده است، اولین دور مناقصه اکتشاف در حوزه‌های جدید نفتی در کشور برونئی است. این مناقصه شامل دو حوزه در عمق ۱۰۰۰ متری و ۲۸۰۰ متری آب می‌شد که قبلاً اکتشاف نشده بود و مجوز هم برای آنها صادر نشده بود. دور مقدماتی مناقصه در فوریه سال ۲۰۰۲ برگزار شد و امتیاز این قطعه به شرکت Deepwater Borneo Shell با شرکت کونوکو و میتسوبیشی واگذار شد و قطعه J نیز به شرکت‌های توتال فیناالف، Amerada Hess و BHP Billiton واگذار شد. برای واگذاری رسمی، زمان خاصی تعیین نشد و گفتگو راجع به قراردادها هنوز در جریان است. در مارس سال ۲۰۰۲، کشور هند سومین دور اعطای مجوز را براساس شرایط خط مشی اعطای مجوز اکتشاف جدید (NEMP) را برگزار کرد. این مناقصه شامل ۹ قطعه بود. در دو مناقصه قبلی براساس NELP امتیازات عمدتاً به شرکت‌های هندی واگذار شده بود. در ژوئیه سال ۲۰۰۲ شرکت Reliance گزارش داد که در قطعه آب‌های عمیق KG-DWN-۹۸.۳ در ساحل شرقی ذخایر گازی کشف کرده است.
آینده
شواهد موجود نشان می‌دهند که حوزه‌های آب‌های عمیق منطقه خاور دور برخلاف مناطق آفریقای غربی و آمریکای لاتین ذخایر گازی‌اند. مطالعات اولیه در مورد برخی حوزه‌ها که اکتشاف کمتری در آنها صورت گرفته نظیر حوزه‌های اندونزی شرقی، خلیج بنگال و دریای چین جنوبی مشخص شد که این حوزه‌ها نیز مستعد ذخایر گازی هستند.
بسیار روشن است که LNG به‌عنوان یک بخش مهم از عرضه خاور دور نقش خود را حفظ کرد و با ساخت ترمینال‌های جدید دریافت LNG در چین و پیش‌بینی رشد بالای تقاضای LNG تا سال ۲۰۲۰ در کشورهای ژاپن، کره‌جنوبی، تایوان و چین، همراه با پیشرفت تکنولوژی، به احتمال زیاد تعداد زیادی از حوزه‌های گازی آب‌های عمیق توسعه خواهند یافت.
بازیگران اصلی در آب‌های عمیق خاور دور نظیر شرکت‌های توتال فیناالف Unocal و Conoco، مهارت و تخصص قابل توجهی نیز در بخش آب‌های عمیق سایر نقاط جهان دارند و تصور بر این است که دانش این شرکت‌ها همواره برای منطقه ناآرام خاور دور کاربرد خواهد داشت. به‌علاوه، زمانی شرکت‌های ملی نفت در این منطقه، به‌ویژه پتروناس (با توانائی بالا در حوزه آب‌های عمیق مالزی)، تسلط بیشتری بر اکتشاف در آب‌های عمیق منطقه خواهند داشت. با توجه به موفقیت ناچیز شرکت‌های محلی در حوزه آب‌های عمیق منطقه خاور دور به ترغیب شرکت‌های بین‌المللی جهت انجام فعالیت‌های اکتشافی نیاز بیشتری خواهد بود.
منبع: بولتن شماره ۵۳ تحولات بازار نفت

منبع : سایر منابع