قمر در تنهایی مرد

بر اساس آنچه در سالنامه ها و تقویم های موسیقی آمده است، او در شانزدهم مرداد ماه درگذشته است اما نزدیكان او هر سال در چهاردهم مرداد ماه مراسم بزرگداشتی برای او برگزار می كنند.
دیروز در ظهیرالدوله برمزار قمرالملوك، وزیری مراسمی با حضور هنرمندان و علاقمندان این هنرمند برگزار شد.در حالی كمتر از ده نفر در مراسم خاكسپاری اش حضور داشتنداماامسال چهل و ششمین سالگرد خاموشی او با حضور بیش از هفتصد نفر برگزار شد. استقبال به گونه ای بود كه ظهیرالدوله دیگر نمی توانست پذیرای دوستداران این هنرمند باشد.
قمر صدای خوش را از مادر بزرگش به ارث برده بود. مادربزرگ او خیرالنساء ملقب به افتخارالذاكرین، روضه خوان زنانه بود كه قمر را در كودكی با خود به مجالس روضه زنانه می برد. قمر پای منبر می نشست و با مادر بزرگ روضه می خواند.
در كتاب سرگذشت موسیقی ایران از روح الله خالقی از قول قمر آمده است: «من مدیون همان تربیت اولیه خود هستم. چون كه همان پا منبری خواندن ها به من جرأت خوانندگی در حضور جمع داد و باعث شد كه من از خواندن در جمع پروا نداشته باشم.
سال ها بعد زمانی كه در یك میهمانی خانوادگی با مرتضی نی داوود آشنا شد، اولین قدم را به سوی یك هنرمند حرفه ای شدن برداشت. او حدود دو سال به كلاس های نی داوود می رفت و زیر نظر او دستگاه های و گوشه های موسیقی ایرانی را می آموخت.
سال ۱۳۰۳ چند سال بعد از آشنایی مرتضی نی داوود و قمر، اولین كنسرت خصوصی آنها در گراند هتل برگزار شد. این كنسرت محبوبیت و شهرت زیادی برای قمر به دنبال داشت. حتی باعث شد، كمپانی های معروف ضبط صفحه برای ضبط كردن صدای قمر دستگاه های خود را به ایران بیاورند. در مجموعه هایی كه از قمر به جای مانده است بیشتر با تار نی داوود، تار میرزا حسن، ویولن موسی نی داوود و پیانوی مرتضی محجوبی همراه است.
قمر همیشه در زندگی خود به واسطه مخالفت با فعالیت موسیقایی زنان دچار گرفتاری و فشار های فراوانی بود. اما هرگز در ادامه راهی كه شروع كرده بود، شك نكرد.
قمر از سال ۱۳۰۳ به پر كردن صفحه در تهران مشغول شد. از اولین ترانه‌های او كه در سال ????منتشر شد می‌توان به «در ملك ایران، این مهد شیران»، «تا جوانان ایران به جان و دل نكوشند»، ‌«هزار دستان به چمن دوباره آمد به سخن»، «در بهار امید» و «بهار است هنگام گشت» اشاره كرد. قمر بعدها سرود «مارش جمهوری» عارف را هم خواند كه صفحه‌های آن به دلایل سیاسی از بازار جمع آوری و آثار او ممنوع شد.
از قمر، نزدیك به ۴۲۶ صفحه ضبط كرده‎اند كه متأسفانه ۲۳ صفحه آن در همان سال ها و بقیه در جنگ جهانی دوم از بین رفته است. قمر زن خیر و خیرخواهی بود. اولین عایدی از ضبط صدایش را به خرید و هدیه كردن بیش از هفتاد تختخواب به شهرداری اختصاص داد كه برای نگهداری بچه‎های بی‎سرپرست استفاده شود.
جنگ جهانی دوم باعث شد ضبط و تكثیر صفحات گرامافونی و تولیدات هنری در ایران برای بیش از یك دهه متوقف شود. در اثر جنگ حدود سیصد تصنیف و آوازی كه كمپانی‎های خارجی از صدای قمر داشتند نابود شدند.

قمر از نخستین هنرمندانی بود كه برای بزرگداشت یك هنرمند از كار افتاده كنسرت داد و عواید حاصل را به او تقدیم كرد. سنتی كه قمر بنیاد نهاد تا زمان ما نیز باقی مانده است.
نخستین ترانه‎ای كه قمر در رادیو اجرا كرد، سال ۱۳۱۹ و آخرین برنامه‎اش پس از اولین سكته‎ی مغزی، در تیرماه ۱۳۳۰ از رادیو پخش شد.
قمر پس از سكته اول طراوت و سرزندگی را از دست داد و تهی دست شد و مجبور شد برای امرار معاش در مكان های كوچك و حقیر بخواند. روح الله خالقی درباره او می نویسد: «هنرمندی كه تمام ثروتش را به فقیران بخشیده بود، در گوشه انزوا درگذشت و آنهایی كه ادعای هنردوستی داشتند حتی در تشییع جنازه او هم شركت نكردند.»
پس از سكته دوم، قمر را كه به كلی صدایش را از دست داده بود، به رادیو دعوت می‎كنند تا از او تجلیل كنند اما قمر در تمام طول برنامه فقط اشك ریخت و جز چند كلمه چیزی بر زبان نیاورد.
همه نوارهایی كه از او در رادیو ضبط شده بود، چند سال بعد، با ورود دستگاه مغناطیسی ضبط صوت، پاك شدند و برای همیشه از بین رفتند.
سرانجام قمر در ۱۴ مرداد ۱۳۳۸ به سن ۵۴ سالگی در خانة محقرش، كنار تنها پسرش چشم از جهان فروبست. در تشییع جنازه او جز مرتضی نی‎داوودی (اولین استادش) هنرمند دیگری شركت نداشت. مرگ قمر هشداری شد برای زمزمة تشكیل خانة هنرمند و صندوقی برای حمایت از هنرمندان از كارافتاده!
منابع
ـ «آوای مهربانی» ـ زهره خالقی ـ نشر دنیای مادر ۱۳۷۳
ـ «از صبا تا نیما» ـ یحیی آرینپور ـ انتشارات امیركبیر ۱۳۵۴
ـ «سرگذشت موسیقی ایران» ـ روحالله خالقی ـ انتشارات صفی علیشاه ۱۳۶۲
آزاده شهمیرنوری

منبع : خبرگزاری میراث فرهنگی