الگوریتم تشخیص سردرد در طب سنتی ایران

سردرد یک بیماری شایع بوده و بیش از ۹۰% افراد در طول زندگی خود سردرد را تجربه می‌کنند که برخی از این سردردها خفیف و کوتاه مدت، و بعضی از آنها شدید، طولانی مدت و تکرار شونده بوده و مشکلات فراوانی را برای بیمار و خانوادهٔ وی و حتی جامعه ایجاد می‌کند.
تشخیص و مخصوصاً درمان سردرد در پزشکی رایج یکی از مسائل مشکل و بغرنج بوده به‌طوری که تاکنون اتیولوژی اکثر سردردها نامشخص، و هنوز درمان قطعی و ریشه‌ای برای آنها پیدا نشده است و پزشکان صرفاً در صدد تسکین حمله‌های سردرد اقدام می‌کنند که در بسیاری از موارد حتی به تسکین موقت آنها نیز موفق نمی‌شوند.
اما در طب سنتی ایران که با دید کل نگر به بیمار و بیماری نگاه می‌کند، در بررسی‌ بیمار به تمام مشکلات جسمی و روحی وی اهمیت داده و براساس اصول و مبانی‌اش در اکثر موارد بیماری را ریشه‌‌یابی کرده و آن را به‌صورت ریشه‌ای درمان می‌کند.
در این روش درمانی ممکن است علت سردرد، یکی از ارگان‌های داخلی مثل معده باشد که با تشخیص و درمان آن، سردرد نیز به‌صورت دائمی بهبود می‌یابد.
طب سنتی مثل اکثر روش‌های درمانی به تشخیص بیماری اهمیت فوق‌العاده داده و مهمترین ابزار برای رسیدن به تشخیص صحیح را گرفتن شرح حال کامل، سپس معاینه بیمار می‌داند.
در این نوشتار سعی نویسنده بر آن است تا با استفاده از منابع طب سنتی روشی ساده و در عین حال کامل و کاربردی جهت گرفتن شرح حال از بیمار دچار سردرد ارائه داده و سپس با استفاده از شرح حال و معاینه و به‌کارگیری الگوریتم‌های ارائه شده به تشخیص قطعی برسد.
برای گرفتن یک شرح حال کامل از بیمار، ابتدا پس از ثبت مشخصات کامل بیمار شامل سن، قد، وزن، تأهل، تعداد فرزندان (در مورد خانم‌ها نوع زایمان و سابقهٔ سقط) و شغل بیمار، شروع به گرفتن علائم از بیمار می‌کنیم.
ابتدا از بیمار می‌خواهیم مشکلاتش را بیان کند و بعد از اتمام صحبت‌های بیمار، اقدام به پرسش از بیمار می‌نمائیم. ضروری است در هنگام شرح حال گیری علاوه بر مشکل اصلی بیمار به بقیهٔ سیستم‌های وی نیز توجه کرده و از صحت و بیماری تمامی ارگان‌های بدن از بیمار سئوال شود. چه بسا گاهاً مشاهده می‌شود که بیمار دارای علامت مهمی می‌باشد که به تشخیص ما کمک زیادی می‌کند ولی به علت مزمن شدن بیماری و عادی شدن آن علامت برای بیمار، توجهی به آن نمی‌کند، حتی گاهاً غیرعادی بودن آن علامت را نیز متوجه نمی‌شود.
برای ثبت شرح حال بهتر است هر علامت در یک سطر جداگانه نوشته شود تا در ادامه شرح حال گیری در صورت نیاز بتوان مواردی را به آن اضافه کرد. برای مشخص کردن علائم پر اهمیت می‌توان از علامت‌های مختلف از قبیل ٭ یا ++ یا خط کشیدن زیر علامت و ... استفاده کرد. در مواردی که بیمار در جواب سئوال شک و تردید داشت آن علامت را با ؟ مشخص می‌کینم.
حال به بیان علائمی که در بررسی بیمار مبتلا به سردرد اهمیت زیادی دارد می‌پردازیم. لازم به ذکر است که تک‌تک این علائم مهم بوده و برای تأیید و یا رد یکی از انواع سردردها به ما کمک می‌کند. پس ضروری است که پزشک با صبر و حوصله و صرف وقت کافی، سئوالات مطرح شده را از بیمار پرسیده و در برگ شرح حال ثبت کند.
۱) محل سردرد (جلوی سر، عقب سر، فرق سر، گیجگاه، یک نیمهٔ سر، سردرد به‌صورت بانداژی، کل سر)
۲) محل شروع سردرد و ادامه و خاتمهٔ آن
۳) سنگینی یا سبکی سر
۴)سردی یا گرمی محل لمس سر
۵) درد ضربان‌دار
۶)جابه‌جائی درد از موضعی به موضع دیگر
۷) سوزش سر
۸) احساس کشیدگی در سر
۹) شدید یا ضعیف بودن سردرد
۱۰) حاد یا مزمن بودن سردرد
۱۱) ایجاد سردرد با کوچک‌ترین استرس جسمی و روانی
۱۲) تشدید و تسکین یافتن درد با گرسنگی یا سیری، بیخوابی یا خوابیدن، هوای گرم یا سرد، آفتاب، کمپرس گرم یا سرد، روز یا شب.
۱۳) تشدید سردرد با آشامیدن آب سرد و بوئیدن اشیاء سرد
۱۴)تشدید سردرد بعد از خوردن، مخصوصاً چیزهای شیرین
۱۵)تشدید سردرد با غذای نفاخ
۱۶) تشدید سردرد با بوهای تند (خوشبو یا بدبو)
۱۷) تشدید سردرد بعد از استفراغات بدنی مثل قی، اسهال، مقاربت، خونریزی، پریود و ...
۱۸) تسکین یافتن بعد از استفراغ بلغمی، سوداوی و یا صفراوی
۱۹) رنگ صورت و چشم (قرمز، زرد، سفید، تیره)
۲۰) تورم صورت و زیر چشم
۲۱) اشک ریزش
۲۲) جاری شدن آب دهان مخصوصاً هنگام خواب
۲۳) خشکی دهان
۲۴) طعم دهان (شیرین، تلخ، بیمزه، ترش)
۲۵) سائیدن دندان‌ها بر هم در خواب
۲۶) تشنگی یا عدم تشنگی
۲۷) اشتهای کاذب
۲۸) کاهش اشتها
۲۹) جوش در دهان
۳۰) خشونت حلق
۳۱) دمل و جوش در بدن
۳۲) خشکی بینی یا وجود ترشح در آن
۳۳) جاری شدن خون از بینی و لثه‌ها با کوچک‌ترین تحریک
۳۴) متغیر شدن حس بویائی
۳۵) خارش بینی و بدبوئی آن
۳۶) علائم نزله همراه سردرد
۳۷) وزوز گوش
۳۸)خارش گوش
۳۹)سرگیجه (واقعی یا کاذب)
۴۰)عروق (پری، برآمدگی و ضربان آنها)
۴۱) خارش مواضع فصد و حجامت
۴۲) سنگین بودن حرکات و سرعت انفعال
۴۳) لاغری و چاقی بدن
۴۴) کدورت حواس
۴۵)اضطراب و بی‌قراری
۴۶) تشویش حواس
۴۷) زیادی فکر و وسواس و سوءظن
۴۸) خیالات فاسد
۴۹) کند ذهنی
۵۰) فرواموشکاری
۵۱) عصبانی شدن سریع
۵۲) قدرت ذهنی بالا
۵۳)بی‌خوابی یا خواب زیاد
۵۴) خستگی و خواب‌آلودگی و کسالت
۵۵) خمیازه و کمان‌کش کردن
۵۶) دیدن خیالات زرد پیش چشم و آتش و رنگ‌های زرد در خواب
۵۷) دیدن خیالات سرخ در خواب
۵۸) دیدن خواب‌های سفید رنگ، آب، باران، برف و ...
۵۹) دیدن خواب‌های فاسده و آب‌های متعفن و کرم و مار در خواب
۶۰) سابقهٔ ضربه به سر
۶۱) تهوع
۶۲) ایجاد تهوع با بوهای بد
۶۳) سوزش معده
۶۴) آروغ بدبو
۶۵) تقدم سوءهاضمه، ترش کردن، نفخ، قراقر و درد معده
۶۶) فساد هضم و ضعف آن
۶۷) علائم غلبهٔ خلطی از اخلاط در معده
۶۸) کیفیت مادهٔ استفراغ شده (تلخ، ترش، بیمزه)
۶۹) بدبوئی مدفوع
۷۰) نبض (سریع، کند، عظیم...)
۷۱) رنگ ادرار (سفید، زرد، قرمز، تیره)
۷۲) غلظت و رقت ادرار
۷۳) کدورت و شفافیت ادرار
۷۴) احساس این‌که از ساق پا چیزی مانند مورچه بالا بیاید.
حال بعد از گرفتن شرح حال و ثبت علائم، با استفاده از الگوریتم‌های زیر می‌توان به تشخیص رسید. برای اطمینان از صحت تشخیص بهتر است بعد از رسیدن به تشخیص نهائی با استفاده از الگوریتم‌ها، علائم بیمار را با علائم موجود درمنابع طب سنتی تطبیق داد که در صورت تأیید، با اطمینان خاطر به درمان بیمار پرداخت.

رسول چوپانی
پزشک. عضو گروه تحقیقات طب سنتی ایران.
مرکز پژوهش‌های علمی دانشجویان. دانشگاه علوم پزشکی تهران

منبع : فصلنامه عطارنامه