ابزارهای نوین و دولت‌ توسعه‌گرا

اینترنت، تازه‌ترین دستاورد بشری و آخرین عضو خانواده تکنولوژی است که حدود چهل سال است قدم به عرصه زندگی انسان امروز گذاشته و در شئون مختلف زندگی بشر، تا حدود زیادی دخیل شده است. امروزه بسیاری از افراد، از پژوهشگران، محققان و حتی دانش‌آموزان گرفته تا تجار و بازرگانان و حتی زنان خانه‌دار، بسیاری از امور خود را به وسیله این ارمغان بزرگ تکنولوژی، انجام می‌دهند به طوری که استفاده از اینترنت، طی سال‌های اخیر رشد زیادی یافته است. در جهان امروز ما، با رشد تکنولوژی، کاهش هزینه استفاده از اینترنت و همچنین کاهش قیمت یارانه، بهره‌گیری از ابزارهای کامپیوتر در جامعه بین‌المللی و به تبع آن در کشور ما، وضعیتی به وجود آمده که امکان حذف اینترنت و کامپیوتر از زندگی بشر، غیر ممکن به نظر می‌رسد. حال اینترنت، با این میزان اهمیت و جایگاه رفیع در مبادلات مادی و معنوی بشر، در کشور ما چه جایگاهی دارد؟ ضریب نفوذ اینترنت در کشور ما چقدر است؟ چه عواملی باعث افزایش یا کاهش ضریب نفوذ اینترنت در کشور ما می‌شود؟ و اصولاً دولت کارآمد و توسعه‌خواه، چه نقشی را در این روند بازی می‌کند؟ متن زیر، در مقام پاسخ به سؤالات پیش گفته برآمده است.
اینترنت، تازه‌ترین دستاورد بشری و آخرین عضو خانواده تکنولوژی است که حدود چهل سال است قدم به عرصه زندگی انسان امروز گذاشته و در شئون مختلف زندگی بشر، تا حدود زیادی دخیل شده است. امروزه بسیاری از افراد، از پژوهشگران، محققان و حتی دانش‌آموزان گرفته تا تجار و بازرگانان و حتی زنان خانه‌دار، بسیاری از امور خود را به وسیله این ارمغان بزرگ تکنولوژی، انجام می‌دهند به طوری که استفاده از اینترنت، طی سال‌های اخیر رشد زیادی یافته است. در جهان امروز ما، با رشد تکنولوژی، کاهش هزینه استفاده از اینترنت و همچنین کاهش قیمت یارانه، بهره‌گیری از ابزارهای کامپیوتر در جامعه بین‌المللی و به تبع آن در کشور ما، وضعیتی به وجود آمده که امکان حذف اینترنت و کامپیوتر از زندگی بشر، غیر ممکن به نظر می‌رسد. حال اینترنت، با این میزان اهمیت و جایگاه رفیع در مبادلات مادی و معنوی بشر، در کشور ما چه جایگاهی دارد؟ ضریب نفوذ اینترنت در کشور ما چقدر است؟ چه عواملی باعث افزایش یا کاهش ضریب نفوذ اینترنت در کشور ما می‌شود؟ و اصولاً دولت کارآمد و توسعه‌خواه، چه نقشی را در این روند بازی می‌کند؟ متن زیر، در مقام پاسخ به سؤالات پیش گفته برآمده است.
● ورود اینترنت به ایران
اینترنت، اندکی پس از عمومی شدن استفاده از آن در جهان (اواخر دهة ۱۹۸۰ و اوایل دهة ۱۹۹۰)، قدم به ایران گذاشت. از آن زمان که برای اولین بار، پژوهشگران ایرانی در مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضی به این شبکه جهانی متصل شدند، تا به اکنون که افزایش کیفیت اینترنت در کشور، از لوازم توسعه همه جانبه ما محسوب می‌شود، این نکته بر متخصصان امور واضح و مبرهن بوده است که اینترنت، ابزار دست ساخته انسان برای سامان بهتر امورش است؛ ابزاری کارا برای انسان عصر جدید.
در ایران نیز، به عنوان کشوری نیازمند توسعه، توجه خاصی به این ابزار جهانی شده است؛ به طوری که در طی ده سال اخیر، استفاده از اینترنت رشد انفجار‌گونه‌ای پیدا کرده است. ضریب نفوذ اینترنت نیز به همین میزان افزایش فراوانی یافته است. اما ضریب نفوذ اینترنت چیست؟
● ضریب نفوذ اینترنت در ایران
ضریب نفوذ اینترنت به معنای نسبت کاربران اینترنت به کل جمعیت کشور است. بر طبق تعریفی که شرکت فناوری اطلاعات دربارة معنای کاربران اینترنت به عمل آورده است، کاربران کسانی‌اند که در طول هفته، حداقل ۲ ساعت از اینترنت استفاده کنند. به عبارت دیگر، تعداد این کاربران، اگر بر جمعیت ۷۰ میلیونی ایران تقسیم شود، ضریب نفوذ اینترنت در کشور بدست می‌آید. متأسفانه به دلایل مختلف، هیچ گونه آمار موثق و مطمئنی در مورد تعداد دقیق کاربران و ضریب نفوذ اینترنت در کشور وجود ندارد. آن‌چه که در برخی محافل رسمی و غیر رسمی، عنوان می‌شود تخمین‌های فردی یا جمعی است که کارشناسان یا مسئولان منتشر می‌کنند. مهم‌ترین مرکز بین‌المللی برای ارائه آمار جهانی و منطقه‌ای در مورد مباحث مربوط به اینترنت، اتحادیة جهانی ارتباطات (ITU) است. بر طبق آخرین گزارش این مرکز، ضریب نفوذ اینترنت در ایران، ۵/۲۷ درصد است که از متوسط جهانی (۱۹ درصد) بالاتر است. جدول زیر به خوبی مؤید جایگاه ایران از این نظر، در میان ۱۴ کشور خاورمیانه (به غیر از ترکیه) است:
● رده‌بندی منطقه درصد نفوذ اینترنت
▪ رژیم صهیونیستی ۶/۵۷
▪ امارات ۴/۳۸
▪ کویت ۶/۳۲
▪ قطر ۳۲
▪ ایران ۵/۲۷
▪ لبنان ۲/۲۴
▪ بحرین ۲/۲۲
▪ عربستان ۱۷
▪ اردن ۲/۱۳
▪ فلسطین ۵/۱۰
▪ عمان ۱۰
▪ سوریه ۸/۷
▪ یمن ۲/۱
▪ عراق ۱/۰
▪ مجموع‌ منطقه ۴/۱۷
اما مقایسه تطبیقی این آمار با کشورهای منطقه و غرب آسیا، نشان‌دهندة رتبه (Ranking) پایین ایران از نظر شاخص ضریب نفوذ اینترنت است. بر این اساس، هر چند ایران از نظر تعداد کاربر اینترنت (به دلیل جمعیت بالای آن) در منطقه غرب آسیا در جایگاه اول ایستاده است اما از نظر ضریب نفوذ، در جایگاه پنجم قرار دارد و کشورهایی مانند امارات، کویت و قطر بالاتر از ایران هستند. این در حالی است که طبق سند چشم‌انداز ملی کشور، باید در سال ۱۴۰۴، جایگاه اول فناوری را در منطقه داشته باشیم. هر چند در طی سال‌های گذشته تلاش‌های فراوانی در این حوزه صورت گرفته است اما متأسفانه هنوز نتوانسته‌ایم به جایگاه اول در منطقه نزدیک شویم. به نظر می‌رسد که با توجه به سرعت شتابان کشورهایی مانند امارات ( مخصوصاً دبی) و کویت در این مسیر و توسعه کیفی برنامه‌ریزی شده در این کشورها، نیاز به عزمی ملی است تا بتوان در این مسیر رقابت آمیز که در آن، زمان کمیاب‌ترین کالا محسوب می‌شود، با موفقیت به جایگاه اصلی خود در منطقه برسیم. اما به راستی چرا این تحول، به گونه‌ای کیفی در ایران اتفاق نیفتاده است؟ وضعیت کشور در سایر عرصه‌های این حوزه‌ چگونه است؟ چه چیزی می‌تواند تا این عزم ملی برای توسعه کیفی در این حوزه را ایجاد کند؟
● اینترنت، ابزار دولت توسعه‌گرا
نگاهی به تحولات و سیاستگذاری‌های انجام شده در طی سه سال گذشته مؤید این امر است که دولت نهم، در حوزه اینترنت با درک نسبی مبنی بر اهمیت آن، سعی در افزایش کمی (تعداد کاربران) به جای افزایش کیفی (پهنای باند اینترنتی کشور، ارتباطات بر اساس ماهواره به جای فیبر نوری (یا حداقل غلبه اینترنت ماهواره‌ای) و ...) داشته است. مطالعات مختلف نشانگر این امر است که حتی در حوزه افزایش کمی نیز در مقایسه با کشورهای منطقه، علیرغم پیشرفت‌های زیاد، نتوانسته‌ایم جایگاه مناسبی را به دست آوریم.
به عبارت دیگر، عدم طرح‌ریزی سیاست‌های مناسب در این حوزه باعث شده است هم در حوزه کمی و هم در حوزه کیفی نتوانیم به اهداف سند چشم‌انداز نزدیک شویم. بنا بر گزارش سازمان توسعه و همکاری اقتصادی(OECD)، تجارت الکترونیک در سطح جهان توانسته است تا سال ۲۰۰۷ به بیش از یک هزار میلیارد دلار برسد. جایگاه ایران در این حوزه نیز بسیار نامناسب است. این حجم از تبادلات اقتصادی در محیط اینترنتی، تنها زمانی می‌تواند سرمایه‌های سیال در جهان را به سوی کشور روانه کند و ایران نیز از مزایای تجارت جهانی بهره ببرد که با مدیریت کارآمد دانش محور و توسعه‌گرا، و برنامه‌ریزی در جهت تشخیص حوزه‌های بیشتری از عرصه تجارت الکترونیک جهانی، امکان توسعه سریع‌تر کشور فراهم آید.
تا به حال، برنامه‌ریزی‌های به گونه‌ای بوده است که ما تنها مصرف کننده این فرایند به حساب می‌آمدیم. از اینرو، شرکت در مبادلات تجاری جهان در این حوزه، در پناه دولتی به وقوع می‌پیوندد که توانسته باشد با درک اهمیت این ابزار، درک جایگاه کشور و لزوم بسیج امکانات در جهت توسعه کیفی کشور، سهم ما را از مبادلات الکترونیک در دنیا ارتقا دهد. متأسفانه در زمینه حضور در مجامع بین‌المللی مدیریت اینترنت، نیز طی سالهای گذشته از جایگاه مطلوبی برخوردار نبودیم؛ این در حالی است که برخی از کشورهای کوچک عربی با ایجاد لینک‌ها و ارتباطات قوی، در این زمینه جایگاه‌های مناسبی را به دست آورده‌اند. امارات (دبی) سرآمد این عرصه است. در حال حاضر، دبی‌IT منطقه محسوب می‌شود. حضور موثر ‌ایران در ارتباطات جهانی، در حقیقت حضور در بخشی از تصمیم‌گیریهای جهانی است؛ حضور ناگریز اما فرصتی تاریخی.
تمام این موارد، واقعیت‌هایی هستند که در صورتی که در چارچوب علمی و واقع‌بینانه قرار گرفته و برای دستیابی به شرایط مطلوب، برنامه‌ریزی صحیحی صورت گیرد می‌تواند کشور ما را در مسیر توسعه همه جانبه قرار دهد. اینترنت، ابزار دولت توسعه‌گرا در مسیر توسعه کشور است. از اینرو، دولت توسعه‌گرا با برنامه‌ریزی صحیح می‌تواند تا ابتدا این عرصه را به رشد کیفی برساند و در وهله بعد، با استفاده از این ابزار در دهکده جهانی شده امروز، منافع ملی ما را تحقق بخشد. منافع ملی ما حکم می‌کند تا با حضور مؤثر در حوزه مبادلات تجاری الکترونیکی بین‌المللی و استفاده از ابزارهای نوین تکنولوژیک هم به جایگاه اول در منطقه دست یابیم و هم از فرصت‌های جدید برای توسعه کشور استفاده کنیم. ما برنامه‌ها و افق‌های خوبی در این حوزه داریم (برنامه چهارم توسعه و سند چشم‌انداز). ظهور دولت توسعه‌گرا، گام اول در مسیر اجرایی کردن بندهای سند چشم‌انداز کشور در این حوزه است.
تجربه کشورهای جنوب شرقی آسیا نشانگر این حقیقت است که تنها در لوای یک دولت تحول‌خواه و توسعه‌گرا است که عزم ملی برای توسعه کشور فراهم می‌آید. دولت توسعه‌گرا، دولتی است که با برنامه‌ریزی مدون و بسیج تمام امکانات کشور در جهت توسعه ملی، هر آن چیزی را که در کشور وجود دارد و هر آن تحولی که در داخل و خارج روی می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد را در مسیر توسعه کشور به کار می‌گیرد. به عبارت دیگر، هر چیز در مسیر زندگی بهتر شهروندان ایرانی به کار گرفته می‌شود.
ما در عصری زندگی می‌کنیم که شهره به نام «دهکده جهانی» است. در این دهکده جهانی، اینترنت مهم‌ترین ابزار تلقی می‌شود. از اینرو، توسعه کمی و کیفی این حوزه، ابزارهای حکمرانی در عصر جهانی شدن را فراهم می‌آورد. سند چشم‌انداز ملی ما نیز بر توسعه دانش محور تأکید دارد. ظهور دولت توسعه‌گرا، کمیاب‌ترین عامل ما‌ یعنی زمان و مهمترین نیاز ما یعنی توسعه را محقق می-کند.

نویسنده: سعید - عطار

منبع : باشگاه اندیشه