اقتصاد قابلیت اطمینان (هزینه کیفیت)

به تعبیر متخصصان علم كیفیت، هزینه‌های كیفی، ناشی از كیفیت پایین محصولات هستند كه عمدتاً هزینه‌های تشخیص و تصحیح اقلام معیوب می‌باشند. لذا، بررسی و ارائه روش‌های حل منطقی اهداف، نظیر: تحت تأثیر قرار دادن مدیران سطح بالا، شناسایی فرصت‌های مناسب برای كاهش هزینه‌ها، كاهش نارضایتی مشتری و غیره را دنبال می‌كند.
بسیاری از شركت‌ها این هزینه‌ها را به چهار دسته كلی، تقسیم‌بندی كرده‌اند كه عبارتند از:
۱) هزینه خرابی داخلی۱
این هزینه‌ها به نقص‌هایی مربوط می‌شوند كه پیش از تحویل محصول به مشتری، بروز می‌كنند. نمونه‌هایی از این نوع هزینه‌ها عبارتند از:
الف) اقلام اسقاطی:
هزینه‌های مربوط به نیروی كار و مواد محصولات معیوبی كه از نظر اقتصادی، قابل تعمیر نیستند. عناوین دیگری از قبیل: اقلام دورریز، ضایعات، اقلام معیوب و غیره نیز به این زیر گروه، اطلاق می‌شود.
ب) اقلام بازكاری:
هزینه‌های اصلاح اقلام معیوب برای مناسب ساختن آنها برای استفاده
ج) تحلیل خرابی‌ها:
هزینه‌های تحلیل محصولات معیوب برای تعیین علت‌ها
د) اقلام اسقاطی و بازكاری پیمانكاران:
هزینه‌های ناشی از محصولات نامنطبق دریافتی از پیمانكاران و عرضه‌كنندگان
و) بازرسی به منظور جداسازی اقلام معیوب:
هزینه‌های شناسایی اقلام معیوب در محصولاتی كه دارای نسبت اقلام معیوب زیادی هستند.
هـ) بازرسی و آزمون مجدد:
هزینه‌های مربوط به محصولاتی كه تحت هرگونه عملیات اصلاحی دیگری قرار گرفته‌اند.
ی) درجه‌بندی مجدد اقلام:
اختلاف بین قیمت عادی فروش و قیمت تخفیفی ناشی از علل كیفی
۲) هزینه خرابی خارجی۲
این هزینه‌ها به نقص‌هایی مربوط می‌شوند كه پس از تحویل محصول به مشتری بروز می‌كنند و عبارتند از: هزینه‌های ضمانت، هزینه‌های تعویض یا تعمیر محصولاتی كه هنوز مدت ضمانت آنها منقضی نشده است، هزینه‌های بررسی و رسیدگی به شكایات مشتریان نسبت به محصولات یا خدمات معیوب یا نقایص مواد مرجوعی، هزینه‌های مربوط به تعویض محصولات معیوب دریافت شده و هزینه‌های ناشی از پرداخت جرایمی به مشتریان بابت تحویل اقلام معیوب به عنوان اقلام سالم.
۳) هزینه‌های ارزیابی۳
این هزینه‌ها برای تعیین درجه انطباق با نیازمندی‌های كیفی صرف می‌شوند. نمونه‌هایی از این مورد، عبارتند از:
الف) بازرسی و آزمون مواد ورودی:
هزینه‌های مربوط به تعیین كیفیت اقلام خریداری شده از طریق بازرسی
ب) بازرسی و آزمون در حین فرایند:
هزینه‌های ارزیابی میزان انطباق با نیازمندی‌ها در حین فرایند بازرسی و آزمون
ج) ممیزی‌های كیفی محصول:
هزینه‌های اجرای ممیزی‌های كیفی محصولات نیمه ساخته یا محصولات ساخته شده
د) نگهداری از تجهیزات اندازه‌گیری:
هزینه‌های حفظ ابزار و تجهیزات اندازه‌گیری
و) مواد و خدمات بازرسی و آزمون:
هزینه‌های مواد، ملزومات بازرسی، آزمون (مانند فیلم پرتونگاری) و خدمات
۴) هزینه پیشگیری۴
این هزینه‌ها صرف به حداقل رساندن هزینه‌های خرابی و ارزیابی می‌شوند. نمونه‌هایی از این موارد، عبارتند از:
الف) طرح‌ریزی كیفیت:
این مورد، محدوده وسیعی از فعالیت ها را در بر می‌گیرد كه شامل: ایجاد و تهیه طرح جامع كیفیت و طرح‌های خاص متعدد می‌شود. همچنین این فعالیت‌ها: شامل تهیه و تدارك روش‌های اجرایی لازم برای انتقال و ارسال این طرح‌ها، به تمامی افراد مرتبط می‌شود.
ب) بازنگری محصولات جدید:
هزینه‌های مهندسی قابلیت اطمینان و سایر فعالیت‌های وابسته به كیفیت مربوط به تهیه و تدارك طرح‌های جدید
ج) طرح‌ریزی فرایند:
هزینه‌های تحلیل قابلیت فرایند طرح‌ریزی بازرسی و سایر فعالیت‌های مربوط به فرایند تولید
د) كنترل فرایند:
هزینه‌های بازرسی و آزمون در حین فرایند برای تعیین وضعیت آن (به جای پذیرش محصول)
و) ممیزی كیفیت:
هزینه‌های ارزیابی اجرای فعالیت‌های مربوط به طرح جامع كیفیت
هـ) ارزیابی كیفیت عرضه كنندگان:
هزینه‌های ارزیابی فعالیت‌های كیفی عرضه‌كنندگان پیش از انتخاب آنها
ی) آموزش:
هزینه‌های آماده‌سازی و برگزاری برنامه‌های آموزشی وابسته به كیفیت
● جمع‌آوری داده‌ها
استراتژی جمع‌آوری هزینه‌های كیفیت باید با توجه به اهداف اصلی اجزای سیستم COQ پی‌ریزی شود. پس از مشخص شدن هدف و خط‌مشی در ابتدای كار كه موجب پیشگیری از فعالیت‌های اضافی و شكل‌گیری سریع و مناسب سیستم می‌شود، روش جمع‌آوری داده‌ها انتخاب می‌شود. متداول‌ترین روش‌های هزینه‌یابی كیفیت عبارتند از:
▪ روش عنصر هزینه
▪ روش تجزیه و تحلیل هزینه‌ها براساس واحدهای سازمانی
▪ روش تجزیه و تحلیل گروهی
برخی نكات قابل توجه در جمع‌آوری داده‌ها عبارتند از:
الف) روش انتخاب شده قابل اجرا بوده و با فعالیت‌های اساسی شركت تضادی نداشته باشد.
ب) سیستم جمع‌آوری داده‌ها و عناصر هزینه، به‌گونه‌ای تعریف شوند كه با ساختار مالی شركت سازگار بوده و تا حد امكان از ایجاد تغییرات در كدهای مالی جلوگیری كند.
پ) بهتر است با جمع‌آوری هزینه‌های خطا آغاز شود.
ت) استراتژی سیستم باید بر اقلام بزرگ هزینه، متمركز شود. ابتدا باید توجه خود را به مقادیر بالای هزینه معطوف كرد.
ث) صحت داده‌ها یكی از مهمترین معیارهایی است كه تأثیری مستقیم بر حجم كار لازم و همچنین قابل قبول بودن نتایج خواهد داشت.
● گزارش هزینه‌های كیفیت
ارائه هزینه‌ها تحت عناوین پیشگیری، بازرسی و خطا (داخلی و خارجی) بیشترین مورد استفاده را دارد.
نكات قابل توجه در تهیه گزارش‌های سیستم COQ عبارتند از:
▪ طبقه‌بندی گزارش‌ها با توجه به دریافت كنندگان گزارش (مدیران ارشد، مدیران مبانی، كارشناسان...)
▪ استاندارد بودن شكل و ساختار گزارش‌ها
▪ سادگی و وضوح گزارش و حداقل استفاده از كلمات
▪ بیان روند تغییرات
▪ اطمینان از قابل مقایسه بودن داده‌ها با گزارش‌های دوره‌های قبل
▪ استفاده از هیستوگرام و نمودارهای میله‌ای
● نتیجه‌گیری
با توجه به اهمیت كیفیت و هزینه‌های مرتبط با آن، امروزه روش هزینه‌یابی كیفیت به عنوان شاخص عملكرد كیفیت و ابزاری برای كنترل و كاهش هزینه‌های اضافی، مطرح است. این روش، به‌رغم سادگی، از كارایی بالایی برخوردار بوده و در صنایع ما، قابل اجرا و پیاده‌سازی است.

نویسنده : علیرضا اسلامی
پانوشت‌ها:
۱. Internal Failure Costs
۲. External Failure Costs
۳. Appraisal Costs
۴. Prevention Costs
منابع:
سایت شركت صنعتی پیام
نشریه Quality Cost Control

منبع : ماهنامه صنعت خودرو