جن و پری و شیطان و ترافیک!

زمانی‌که به مسائل ناشی از ترافیک، آلودگی هوا، تردد خودروها از نقطه‌ای به نقطه دیگر و عدم تحرک و جنبش آنها می‌اندیشیم یکی از راه‌هائی که سودمند و مقرون به صرفه به نظر می‌رسد، استفاده از دوچرخه به‌عنوان وسیله نقلیه کم حجم و راحت، وسیله ورزشی شاد و بدنساز است.
استفاده از وسیله نقلیه و انجام ورزش دوچرخه‌سواری نیاز به رشد و توسعه فرهنگ دوچرخه‌سواری در بین افراد جامعه دارد که وظیفه رشد و تربیت آنها به‌عهده یک ارگان یا سازمان خاصی نیست بلکه نیاز است تمامی عوامل فکری و اجرائی همت کنند و در انجام این رسالت مهم ایفای وظیفه کنند.
توسعه فرهنگ دوچرخه‌سواری به لحاظ کمک به رفع مسائل ترافیکی، زیست‌محیطی و توسعه همگانی ورزش دوچرخه‌سواری اهمیت ویژه‌ای در تأمین سلامتی فرد و اجتماع دارد که نیازمند همکاری همه‌جانبه ارگان‌های مسئول شهر است. ارتقاء و غنی‌سازی فرهنگ استفاده از دوچرخه، عوارض و خسارت‌های جسمانی، روحی ـ روانی، اقتصادی، مسائل تردد و حمل و نقل و آلودگی هوا را تا حد زیادی کاهش می‌دهد و ما را در رسیدن به شهری سالم با هوائی پاک و آسمانی یاری خواهد رساند.
تاریخچه ورود دوچرخه به ایران
برای نخستین بار دوچرخه توسط کارکنان سفارت کشور انگلیس به ایران آورده شد. به عقیده مردم عادی آن زمان، آنهائی‌که بر دوچرخه سوار می‌شدند افرادی بودند که از طرف جن و پری و شیطان کمک می‌شدند! مردم بر این باور بودند که اگر غیر از این باشد کسی نمی‌تواند خود را روی زمین حرکت دهد.
بعد از گذشت چند سال شخصی به نام حسین‌آقا شیخ چند دستگاه دوچرخه را خرید و در شمس‌العماره تهران اولین مغازه دوچرخه‌سازی و کرایه آن را تأسیس کرد. این کار به شدت مورد استقبال نوجوانان و جوانان قرار گرفت و به زودی یک نفر ارمنی به نام واریک دوچرخه‌سازی را در ابتدای خیابان منوچهری تهران باز کرد. طی چند سال کم‌کم دکان‌های دیگری هم به آنها اضافه شدند و این صنعت گسترش یافت.
محسن شریف‌زاده، دانشجوی رشته برق در این‌باره معتقد است: ترویج فرهنگ دوچرخه‌سواری در شهر تهران با توجه به آلودگی شهر که ناشی از تردد بیش از حد خودروهای فرسوده و غیرفرسوده است، بسیار مفید و مثبت می‌تواند باشد. شاید از این طریق ما بتوانیم حداقل برای مدت کمی هوای پاک و تمیز تنفس کنیم. اما به‌طور قطع این فرایند نیازمند تغییراتی در سطح شهر تهران و دیگر شهرهای کشور است. اما از آنجا که معضلات شهری پایتخت بسیار زیاد است و نیازمند تغییر ساختاری هست، بعید می‌دانیم نوبت به اجراء چنین طرح‌هائی برسد.
سوسن کلامی دانشجوی رشته گرافیک می‌گوید: من هر روز برای رفتن به دانشگاه از وسیله نقلیه دوچرخه استفاده می‌کردم اما این روند طولی نکشید. چون اولاً رانندگان اصلاً مراعات وسایل نقلیه موتوری و دوچرخه را نمی‌کردند. بعد هم که آلودگی هوا سبب شده تا دچار مشکلات تنفسی و ریوی شوم. بعد از آن تصمیم گرفتم دوباره از مسائل نقلیه همگانی استفاده کنم.
یک ورزشکار رشته دوچرخه‌سواری در این‌باره اظهار می‌کند: استفاده از دوچرخه به‌عنوان یک وسیله نقلیه مطمئن، مستلزم رعایت استانداردهای جهانی و بین‌المللی در ساخت آن است. این در حالی است که صنعت دوچرخه‌سواری در ایران رشد چشمگیر و قابل ملاحظه‌ای طی چند سال اخیر نداشته است.
آرزو فرخ‌نژاد در این‌باره معتقد است: زندگی مدرن و ماشینی امروزی همه شهروندان را به سمت کم‌تحرکی سوق داده است. و از طرف دیگر افراد به‌جای انجام ورزش‌های ساده مانند پیاده‌روی، قدم زدن... ترجیح می‌دهند از وسایل نقلیه دیگر برای طی کردن مسافت‌های کوتاه خود استفاده کنند.
ترویج فرهنگ دوچرخه‌سواری در بین شهروندان سبب تحرک بیشتر و سلامتی افراد می‌شود. چه خوب و مناسب است که این ورزش در بین مردم همگانی شود.
مهدی عباسی، کارشناس خانواده، در خصوص تأثیرات روانی ورزش بر سلامت جسم و روان می‌گوید: ورزش عامل مؤثری در سلامت بدن و ساختار فیزیکی جسم افراد است. همچنین ورزش باعث متعادل شدن اعضاء بدن می‌شود. این در حالی است که انجام حرکات ورزشی می‌تواند در تعادل هورمونی بدن نیز تأثیرگذار باشد. از سوی دیگر ورزش در تعادل روانی و بهداشت‌روانی فرد بسیار مؤثر است. بنابراین برای داشتن جامعه سالم، توسعه فرهنگ ورزش در میان مردم لازم و ضروری به‌نظر می‌رسد.
این کارشناس در ادامه می‌افزاید: باید شاخه‌های مختلف ورزشی با توجه به امکانات لازم در جامعه گسترش و توسعه یابد. یکی از این رشته‌های ورزشی، دوچرخه‌سواری است. این ورزش فعالیتی است که بر روی عضلات مختلف بدن تأثیرات مطلوبی می‌گذارد. از سوی دیگر رشد فرهنگ دوچرخه‌سواری در بین مردم سبب استفاده بهینه از زمان و نیز به‌عنوان یک فعالیت سرگرم کننده و در نهایت یک وسیله نقلیه مناسب و در دسترس محسوب می‌شود.این کارشناس معتقد است: ترویج فرهنگ دوچرخه‌سواری در صورتی می‌تواند به‌عنوان یک ابزار مؤثر مطلوب واقع شود، که فرهنگ اجتماعی ما هم پذیرای این پدیده باشد. برای مثال شاید اگر فردی از دوچرخه برای پیمودن مسافت مورد نظر خود استفاده کند، مورد تمسخر افراد جامعه قرار بگیرد.
عباسی در پایان می‌گوید: برای ترویج و فرهنگ‌سازی درباره استفاده از وسیله نقلیه‌ای مثل دوچرخه در وهله اول باید رسانه‌های گروهی مانند تلویزیون در این رابطه اقدام به تهیه برنامه‌های مطلوب کند و از سوی دیگر امکانات مورد نیاز آن در جامعه گسترش یابد. آنچه مسلم است اینکه باید تغییراتی در سیمای شهری ایجاد شود.
دکتر راضیه رضازاده، کارشناس امورشهری و استادیار دانشگاه علم و صنعت ایران در مورد ویژگی‌های کالبدی موثر بر ترویج دوچرخه‌سواری در شهرها می‌گوید: ترویج دوچرخه‌سواری مستلزم ایجاد زیرساخت‌های مناسب است. ویژگی‌های شهری شامل اندازه و تراکم شهرها، فاصله مبرا و مقصد، وجود نقاط جاذب سفر در زمینه‌سازی اولیه تمایل به استفاده از دوچرخه موثر بوده وجود معابر و مسیرهای دوچرخه‌سواری در عملی نمودن این تمایل و تداوم آن حائز اهمیت است.
اندازه و تراکم شهرها
هر چه اندازه شهر از نظر جمعیت و وسعت کوچکتر باشد تعداد و طول سفرهای پیاده و دوچرخه بیشتر شده و فرهنگ پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری رایج‌تر است. بالعکس هر چه بر وسعت شهرها افزوده شود تمایل به استفاده از اتومبیل و وسایل نقلیه موتوری در سفرهای شهری بیشتر می‌شود.
انجام سفرهای پیاده و دوچرخه با افزایش تراکم شهرها به‌علت کوتاه شدن مسیر بیشتر شود. در شهرهائی که دارای تراکم بالائی هستند، معمولاً در زمانی حدود ۲۰ الی ۳۰ دقیقه دسترسی به بیشتر خدمات مورد نیاز در نقاط مختلف امکان‌پذیر می‌شود. در این شهرها با تقویت محلات و افزایش نقش مرکز محله‌ها در توزیع خدمات و سفرهای شهری را می‌توان در داخل محلات به‌صورت پیاده و با دوچرخه کنترل نمود. هر چند در شهرهای بزرگتر که معمولاً تفاوت بین مناطق مختلف شهر از قبیل مسکونی، تجاری یا اشتغال متمایزتر و فواصل آنها زیادی است، استفاده از دوچرخه در سفرهای شهری با دشواری بیشتری مواجه است.
توپوگرافی
بدون تردید موقعیت استقرار شهرها و وضعیت ناهمواری‌های آنها در ترویج و عدم ترویج دوچرخه‌سواری نقشی اساسی ایفا می‌کند.
دوچرخه‌سواری اصولاً در شهرهای مسطح و با شیب اندک عملی‌تر و مقدورتر است و در شهرهای با شیب بالا و شهرهای کوهستانی امری ناممکن است. وجود سنت دوچرخه‌سوای در شهرهای کویری ایران به‌ویژه شهر یزد که نسبتاً مسطح است، نشانگر تناسب فرم زمین با عملکرد دوچرخه‌سواری در این شهرها بوده است. هلند بهترین نمونه‌ای است دوچرخه‌سواران در آن رواج چشمگیری یافته است.
نقاط جاذب سفر
یکی از مهمترین عوامل سفرسازی و حرکت دوچرخه وجود نقاط جاذب جمعیت است که ممکن است دارای عملکردهای متفاوتی باشند. نقاطی از قبیل مراکز آموزشی عمده، اماکن مذهبی و مراکز فرهنگی، تفریحی، مراکز خرید با سطوح خدمات‌دهی متفاوت و...، این نقاط به‌عنوان مهمترین مراکز به‌وجود آورنده سفر مطرح است.
انگیزه روانی و ذوقی
برای اینکه محیط دوچرخه‌سواری واقعاً جالب توجه شود باید کاربری زمین دارای تنوع کافی بوده و عناصر آن دارای جزئیات و رنگ‌های زیبا باشد. تنوع به دوچرخه‌سواری روح می‌بخشد و این امر از این تغییر قابل حصول است.
تغییر جهت حرکت در امتداد مسیرهای مستقیم برخلاف مسیرهای خمدار برای استفاده‌کنندگان از مسیر ایجاد تنش می‌کند. در طرح شبکه‌های دوچرخه‌سواری باید تمایل به حرکت‌های منحنی و استفاده از تغییر دید را منظر توجه داشته و الگوی متنوعی در طراحی مسیر حاصل گردد.
البته این انحنای مسیر را نباید با طراحی قوس‌ها به منظور کاهش سرعت ترافیک در مناطق مسکونی اشتباه کرد. تغییرات غیرضروری و بی‌مورد در مسیر دوچرخه‌سواری را نامطبوع ساخته و حتی آنها را نسبت به مسیرهای مستقیم ناامن‌تر می‌سازد.
تغییر در جنس کف‌سازی، دیواره‌ها و سقف‌ها تأثیرگذاری مطلوب و مناسب فضای پیاده‌رو و دوچرخه‌رو را می‌توان با انتخاب نسبت مناسب عرض به ارتفاع به‌دست آورد. نسبت‌های متفاوت عرض به ارتفاع برای بیننده و استفاده‌کننده از فضای معابر احساسات مختلفی به‌جا می‌گذارد.
تغییر جنس جداره‌ها می‌تواند سفر را جالب‌تر کرده و به‌طول سفر بیفزاید. همچنین یکی از مهمترین ابزارهای طراحی فضا استفاده از فضای سبز است.
در هر صورت بایستی توجه داشت که برنامه‌ریزی مناسب شهری و مسیریابی مناسب و نهایتاً طراحی مناسب مسیر همگی تنها زمینه‌ساز دوچرخه‌سواری بوده ولی برای ترویج دوچرخه‌سواری به فعالیت‌های فرهنگی و به‌عبارت صحیح فرهنگ‌سازی نیز نیاز است. ترکیب این دو اقدام یعنی اقدامات کالبدی و اقدامات اجتماعی فرهنگی در کنار هم و همگامی آنها می‌تواند به تشویق و ترویج دوچرخه‌سواری منجر گردد و یکی بدون دیگر اقدامی ناکافی است.

منبع : روزنامه اعتماد