امام محمدباقر(ع)،پایه گذارنهضت علمی امت

حضرت باقر (ع) در سال ۵۷ هجری در شهر مدینه چشم به جهان گشود. او هنگام وفات پدر خود امام زین العابدین (ع) که در سال ۹۴ رخ داد، سی و نه سال داشت.
نام او محمد و کنیه‏اش ابوجعفر است و باقر و باقر العلوم لقب او می‏باشد.
مادر حضرت ام عبدالله دختر امام حسن مجتبی (ع) و از این جهت نخستین کسی بود که هم از نظر پدر و هم از نظر مادر فاطمی و علوی بوده است.
امام باقر در سال ۱۱۴ هجری در شهر مدینه درگذشت و در قبرستان معروف بقیع، کنار قبر پدر و جدش، به خاک سپده شد. دوران امامت آن حضرت هیجده سال بود.
● خلفای معاصر حضرت‏
پیشوای پنجم در دوران امامت دوران خود با زمامداران و خلفای یاد شده در زیر معاصر بود:
۱) ولید بن عبدالملک (۸۶-۹۶)
۲) سلیمان بن عبدالملک (۹۶-۹۹)
۳) عمر بن عبدالعزیز (۹۹-۱۰۱)
۴) یزید بن عبدالملک (۱۰۱-۱۰۵)
۵) هشام بن عبدالملک (۱۰۵-۱۲۵)
این خلفا، به استثنای عمر بن عبدالعزیز- که شخصی نسبتا دادگر و نسبت به خاندان پیامبر (ص) علاقه‏مند بود- همگی در ستمگری و استبداد و خودکامگی دست کمی از نیاکان خود نداشتند و مخصوصاً نسبت به پیشوای پنجم همواره سختگیری می‏کردند.
● پایه گذار نهضت بزرگ علمی
پیشوای پنجم طی مدت امامت خود، در همان شرائط نامساعد، به نشر و اشاعه حقایق و معارف الهی پرداخت و مشکلات علمی را تشریح نمود و جنبش علمی دامنه داری به وجود آورد که مقدمات تاسیس یک دانشگاه بزرگ اسلامی را که در دوران امامت فرزند گرامیش امام صادق )ع( به اوج عظمت رسید، پی ریزی کرد.
امام پنجم در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد همه بزرگان بنی هاشم بود و مقام بزرگ علمی و اخلاقی او مورد تصدیق دوست و دشمن بود. به قدری روایات و احادیث، در زمینه مسائل و احکام اسلامی، تفسیر، تاریخ اسلام، و انواع علوم، از ان حضرت به یادگار مانده است که تا آن روز از هیچ یک از فرزندان امام حسن و امام حسین (ع) به جا نمانده بود.(۱)
رجال و شخصیتهای بزرگ علمی آن روز، و نیز عده‏ای از یاران پیامبر (ص) که هنوز درحال حیات بودند، از محضر آن حضرت استفاده می‏کردند.
جابر بن یزید جعفی و کیسان سجستانی (از تابعین) و فقهائی مانند: ابن مبارک، زهری، اوزاعی، ابوحنیفه، مالک، شافعی، زیاد بن منذرنهدی از آثار علمی او بهره‏مند شده سخنان آن حضرت را، بی واسطه و گاه با چند واسطه، نقل نموده‏اند.
کتب و مولفات دانشمندان و مورخان اهل تسنن مانند: طبری، بلاذری، سلامی، خطیب بغدادی، ابونعیم اصفهانی، و کتبی مانند: موطا مالک، سنن ابی داود، مسند ابی حنیفه، مسند مروزی، تفسیر نقاش، تفسیر زمخشری، و دهها نظیر اینها، که از مهمترین کتب جهان تسنن است، پر از سخنان پرمغز پیشوای پنجم است و همه جا جمله: قال محمد بن علی و یا قال محمد الباقر به چشم می‏خورد. (۲)
کتب شیعه نیز در زمینه‏های مختلف سرشار از سخنان و احادیث حضرت باقر (ع) است و هر کس کوچکترین آشنایی با این کتابها داشته باشد، این معنا را تصدیق می‏کند.
● امام باقر (ع) از نظر دانشمندان
آوازه علوم و دانشهای امام باقر ع چنان اقطار اسلامی را پر کرده بود که لقب باقر العلوم (گشاینده دریچه‏های دانش و شکافنده مشکلات علوم) به خود گرفته بود.
ابن حجر هیتمی می‏نویسد:
محمد باقر به اندازه‏ای گنجهای پنهان معارف و دانشها را آشکار ساخته، حقایق احکام و حکمتها و لطایف دانشها را بیان نموده که جز بر عناصر بی بصیرت یا بد سیرت پوشیده نیست و از همینجاست که وی را شکافنده و جامع علوم، و برافرازنده پرچم دانش خوانده‏اند. (۳)
عبدالله بن عطأ که یکی از شخصیتهای برجسته و دانشمندان بزرگ عصر امام بود، می‏گوید:
من هرگز دانشمندان اسلام را در هیچ محفل و مجمعی به اندازه محفل محمد بن علی (ع) از نظر علمی حقیر و کوچک ندیدم. من حکم بن عتیبه را که در علم و فقه مشهور آفاق بود، دیدم که در خدمت محمد باقر مانند کودکی در برابر استاد عالیمقام، زانوی ادب بر زمین زده شیفته و مجذوب کلام و شخصیت او گردیده بود.(۴)
امام باقر ع در سخنان خود،اغلب به آیات قرآن مجید استناد نموده از کلام خدا شاهد می‏آورد و می‏فرمود: هر مطلبی گفتم، از من بپرسید که در کجای قرآن است تا آیه مربوط به آن موضوع را معرفی کنم.(۵)
● شاگرادان مکتب امام باقر (ع)
حضرت باقر ع شاگردان برجسته‏ای در زمینه‏های فقه وحدیث و تفسیر و دیگر علوم اسلامی تربیت کرد که هر کدام وزنه علمی بزرگی به شمار می‏رفت. شخصیتهای بزرگی همچون: محمد بن مسلم، زراره‏بن اعین، ابو بصیر، برید بن معاویه عجلی، جابربن یزید، حمران بن اعین، و هشام بن سالم از تربیت یافتگان مکتب آن حضرتند.
پیشوای ششم می‏فرمود: مکتب ما و احادیث پدرم را چهار نفر زنده کردند، این چهار نفر عبارتند از: زراره، ابوبصیر، محمد بن مسلم و برید بن معاویه عجلی. اگر اینها نبودند کسی از تعالیم دین و مکتب پیامبر بهره‏ای نمی‏یافت. این چند نفر حافظان دین بودند. آنان، از میان شیعیان زمان ما، نخستین کسانی بودند که با مکتب ما آشنا شدند و در روز رستاخیز نیز پیش از دیگران به ما خواهند پیوست.(۶)
شاگردان مکتب امام باقر (ع) سرآمد فقها و محدثان زمان بودند و در میدان رقابت علمی بر فقها و قضات غیر شیعی برتری داشتند.
● شکافنده علوم و گشاینده درهای دانش
آثار درخشان علمی پیشوای پنجم و شاگردان برجسته‏ای که مکتب بزرگ وی تحویل جامعه اسلامی داد، پیشگویی پیامبر اسلام (ص) را عینیت بخشد. راوی این پیشگویی جابر بن عبدالله انصاری شخصیت معروف صدر اسلام است.
جابر که یکی از یاران بزرگ پیامبر اسلام (ص) و از علاقه‏مندان خاص خاندان نبوت است، می‏گوید:
روزی پیامبر اسلام (ص) به من فرمود: بعد از من شخصی از خاندان مرا خواهی دید که اسمش اسم من و قیافه‏اش شبیه قیافه من خواهد بود. او درهای دانش را به روی مردم خواهد گشود.
پیامبر اسلام (ص) هنگامی که پیشگویی را فرمود که هنوز حضرت باقر (ع) چشم به جهان نگشوده بود.
سالها از این جریان گذشت، زمان پیشوای چهارم رسید. روزی جابر از کوچه‏های مدینه عبور می‏کرد، چشمش به حضرت باقر افتاد. وقتی دقت کرد، دید نشانه هایی که پیامبر (ص) فرموده بود، عینا در او هست.
پرسید اسم تو چیست ؟
گفت: اسم من محمد بن علی بن الحسین است.
جابر بوسه بر پیشانی او زد و گفت: جدت پیامبر به وسیله من به تو سلام رساند!
جابر از آن تاریخ، به پاس احترام پیامبر (ص) و به نشانه عظمت امام باقر (ع) هر روز دوبار به دیدار آن حضرت می‏رفت، او در مسجد پیامبر میان انبوه جمعیت می ‏نشست (و در پاسخ بعضی از مغرضین که از کار وی خرده‏گیری می‏کردند) پیشگویی پیامبراسلام را نقل می‏کرد.

دکتر شرف الدین

منبع : دانایی