الفبای انسجام اسلامی در گفت‌وگوی امام علی(ع) با یهودیان

یکی از یهودیان به امیرالمؤمنین(ع) گفت، هنوز پیغمبرتان را دفن نکرده بودید که در او اختلاف نمودید، حضرت ضمن این‌که موضوع اختلاف میان مسلمین پس از رحلت را رد نکردند، با ظرافت، جامعه اسلامی و مسلمانان را در کلام خود تکریم کردند. این است هنر گفت‌وگو‌ی دیپلماتیک که ۱۴۰۰ سال پیش، امیرالمؤمنین(ع) آموزش دادند.
حکمت ۳۰۹ نهج البلاغه، شامل گفت‌وگو‌ی کوتاهی میان امیرالمؤمنین علی(ع) و یک یهودی است. سؤال این یهودی و پاسخ حضرت به ایشان، حاوی نکات ظریفی است که بی‌ارتباط با موضوع انسجام اسلامی که در سال جاری مورد توجه رهبر انقلاب قرار گرفته، نیست.
در ادامه، اصل مطلب، بدون کم و کاست از نهج‌البلاغه آورده و سپس نکاتی ذکر می‌شود.
حکمت ۳۰۹ نهج البلاغه: وَ قَالَ لَهُ علیه السلام، بَعْضُ الْیَهُودِ: مَا دَفَنْتُمْ نَبِیَّکُمْ حَتَّی اخْتَلَفْتُمْ فِیهِ. فَقَالَ لَهُ: إِنَّمَا اخْتَلَفْنَا عَنْهُ لاَ فِیهِ؛ وَ لَکِنَّکُمْ مَا جَفَّتْ اءَرْجُلُکُمْ مِنَ الْبَحْرِ حَتَّی قُلْتُمْ لِنَبِیِّکُمْ: "اجْعَلْ لَنا إِلها کَما لَهُمْ آلِهَهٌٔ فقالَ إِنَّکُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ (سوره۷ آیه ۱۳۸).
ترجمه: یکی از یهودیان به امیرالمؤمنین(ع) گفت، هنوز پیغمبرتان را دفن نکرده بودید که در او اختلاف نمودید در پاسخ او فرمود: ما درباره آنچه از او رسیده، اختلاف کردیم نه درباره او. ولی شما هنوز پاهایتان از آب دریا خشک نشده بود که به پیغمبرتان گفتید (همانطور که آنها را خدایانی است برای ما هم خدایی بساز. گفت شما مردمی بی‌خرد هستید).
▪ نکات:
۱) گفت‌وگو با دشمن: حضرت علی(ع) از گفت‌وگو با دشمن هراسی نداشته و با توجه به منطق مستحکم خود، به پاسخگویی اشکالات و انتقادات ایشان می‌پرداخته است.
۲) امکان گفت‌وگو برای دشمنان و منتقدین:
دشمنان و منتقدین نظام، آنقدر احساس امنیت می‌نموده‌اند که به راحتی با امیر مملکت و با شخصیتی به عظمت حضرت، سخن گفته و صراحتا انتقاد کنند.
۳) توجه و احیانا خوشحالی دشمنان از اختلاف میان مسلمین:
می‌توان نتیجه گرفت که اختلاف میان مسلمانان مورد توجه دشمنان ایشان است. حتی می‌توان حدس زد که ایشان از این احتلاف خشنودند و به شماتت مسلمین در این امر می‌پردازند. به نظر نگارنده جای این تحقیق وجود دارد که نقش یهودیان مدینه در بروز اختلاف میان مسلمین پس از رحلت پیامبر چقدر بوده است؟
۴) عمق فاجعه:
مسئله اختلاف میان مسلمانان پس از رحلت پیامبر(ص)، آنقدر مسئله‌ زشتی بوده که یهودیان به تمسخر و به عنوان یک فاجعه از آن یاد می‌کنند. این‌که یک یهودی بگوید: «شما هنوز کفن پیامبرتان خشک نشده بود که درباره او اختلاف کردید» نشان از زشتی این مسئله در افکار عمومی دارد.
۵) وقایع پس از رحلت، انکار خود پیامبر بود:
درست است که حضرت در پاسخ به یهودی، اختلاف ایجاد شده پس از رحلت را اختلاف در آنچه از پیامبر رسیده ارزیابی می‌نماید، ولی دست‌کم نکته‌ای که از این متن برداشت می‌شود این است که این اختلاف مسلمین از دید یک ناظر بیرونی و در واقع افکار عمومی به نوعی انکار خود پیامبر و حقانیت اوست. تأیید این مطلب هم وقایع چند سال بعد است که یزید در شام، به کلی نزول وحی و حقانیت پیامبر را زیر سؤال برد که نمی‌توان این فاجعه را با جریانات بعد از رحلت پیامبر بی ارتباط دانست.
۶) رعایت انسجام:
اما آنچه که در این کلام توجه مرا بیش از همه به خود جلب کرد، موضع حضرت در برابر این انتقاد است. حضرت ضمن این‌که موضوع اختلاف میان مسلمین پس از رحلت را رد نکردند و تنها در مورد نوع این اختلاف نظر دادند، اما با ظرافت، جامعه اسلامی و مسلمانان را در کلام خود تکریم کرده و به تخفیف دشمن و تضعیف مواضع او پرداختند و به عبارت خودمانی توپ را در زمین آنها انداختند. این است هنر گفت‌وگو‌ی دیپلماتیک که ۱۴۰۰ سال پیش، امیرالمؤمنین(ع) به مسلمین آموزش دادند. و این است الفبای انسجام اسلامی، که ای مسلمانان هر چند که میان خود اختلافاتی دارید، هر چند که در جامعه خویش، توان تحمل یکدیگر را ندارید اما برای حفظ اسلام و بقای خود در برابر دشمن، از موضع قدرت و یکپارچگی برخورد کرده و به تضعیف دشمن بپردازید. حضرت در این کلام، از جنس لحن یهودی استفاده کرده و به غلظت آن افزوده و بیان می‌فرمایند: «شما هنوز پایتان خشک نشده بود که در مورد خود پیامبرتان اختلاف کردید» که البته خود این بیان نیز حاوی ظرافت‌های ادبی فراوانی است که اهل فن بیشتر می‌توانند درباره او نظر دهند.
ـ نکته پایانی:
امیرالمؤمنین علی(ع) هدیه خداوند به اهل زمین است. او دوای دردهای امروز و آینده ماست، قدری وقت بگذاریم و به جای نگاه به غرب برای نسخه‌پیچی درمان دردهای جامعه یک نگاهی حتی برای ثواب هم که شده به نهج البلاغه یا صحیفه سجادیه بیاندازیم. نهج‌البلاغه را از کتابخانه‌ها به صحنه عمل آوریم. جالب نیست که دشمنان ما از این کتاب بهره برند و ما آن را در حد مسابقات دانشجویی پایین بیاوریم. کاری کنیم که آیندگان به ما نخندند و نگویند که اینها نهج البلاغه را داشتند و در دانشگاه‌هایشان کتاب‌های دست چندم فلاسفه غربی را تدریس کردند.

سید رضوی

منبع : ایران اکونومیست