چیستی نوبنیادگرایی اسلامی

مبحث نوبنیادگرایی را اولین بار الیور رُی در کتاب شکست اسلام سیاسی مطرح کرده است۱ و پس از آن در مقالات و مصاحبه های گوناگون و نیز اخیرا کتاب «اسلام جهانی شده» به بررسی ابعاد مفهومی آن پرداخته است. ۲ تلاش رُی برای شناخت این جنبشهای جدید اسلامی و سعی در واکاری جنبه های متفاوت آن با دیگر اشکال بنیادگرایی اسلامی هر چند در خور توجه است اما تلاشهای وی بیشتر جنبه ی توصیفی پیدا کرده است و او به ذکر مشخصات و ویژگیهای نوبنیادگرایی پرداخته است. رُی به چگونگی تاثیر عواملی چون حضور آمریکا در خاورمیانه را بر گسترش نوبنیادگرایی به فراموشی سپرده است و سخن از چگونگی رابطه آن دو متغییر به میان نیاورده است. نکته دیگر اینکه در بحث تکوین نوبنیادگرایی نیز وی از الیناسیون فرهنگی شرق در فرهنگ غربی سخن می گوید. در این سخن نیز مسئولیت غرب در تعامل دوگانه و متقابل ساخته شدن واقعیت (نوبنیادگرایی) نادیده گرفته شده است.
در این فصل ما ابتدا به بررسی تعریف نوبنیادگرایی اسلامی از نگاه الیویه رُی می پردازیم و سپس پس از بررسی مباحثی که وی مطرح نمی کند به بررسی جنبه های هستی شناسی و معرفت شناسی/ روش شناسی این پدیده خواهیم پرداخت. هدف از این قصل در بحث بررسی نوبنیادگرایی اسلامی، فهمیدن چگونگی «بازنمایی خود» از سوی نوبنیادگرایان اسلامی است. طبیعی است که پیش از فهم نوع نگرش آنها به هستی و جایگاه انسان در آن، نمی توان عوامل و شرایط تکوینی و تکاملی این جنبش را بررسی کرد.
● بررسی اندیشه‌های رُی
رُی بنیادگرایی اسلامی را به معنای بازگشت به اعتقادات راستین دین می داند. این پدیده خود به قدمت اسلام است و گرایشات معاصری که نوبنیادگرایی خوانده می شود، مدرنیسم فنی فرهنگ زدایی شده را با گرایشات سنتی ترکیب می کند تا با اسلام سنتی و فرهنگ مدرن غربی و جهانی شدن هر مخالفت کند. ۳ به نظر وی جریان اصلی جنبشهای اسلامی از مبارزه برای ایجاد یک جامعه ی بین المللی اسلامی به نوعی «ملی گرایی اسلامی» گذر کرده است. نوبنیادگرایان خواستار اینند که به عنوان یک بازیگر مشروع در صحنه ی سیاسی داخلی به رسمیت شناخته شوند. آنها تا حد زیادی نگرشهای فراملی خود را که هنوز هم بخشی از ایدئولوژی آنهاست، کنار گذاشته اند.
از سوی دیگر سیاست های «اسلامگرایی مجدد» که از سوی بسیاری از دولت ها- حتی سکولارها- به خاطر تضعیف مخالفین اسلامگرایان انقلابی- پس از انقلاب اسلامی ایران- و نیز کسب مشروعیت مذهبی دنبال می شد، نتیجه معکوس به بار آورد. این سیاست ها موجد شاخه ی جدیدی از بنیادگرایی اسلامی گردید که از نظر ایدئولوژیکی محافظه کار اما از منظر سیاسی رادیکال است.
در نگاه اول جریان نوبنیادگرا نسبت به جنبشهای اسلام گرای انقلابی دارای ذهنیت سیاسی کمتری است. به این معنی کمتر به این نکته متمرکز می شود که چگونه ابتدا یک دولت اسلامی واقعی شکل بگیرد تا پس از آن شریعت اسلامی اجرا شود. ۴
این جنبش به نظر رُی اساساً پدیده ای اجتماعی- فرهنگی است که از نظر اعضا، دربردارنده ی شبکه های نامنسجم خارجی است. در نتیجه این امر تروریسم اسلامی بین المللی از دولت محوری و اقدامات علیه اهداف داخلی به سوی منطقه زدایی شدن، فراملی گرایی و عملگرایی شدید و بی مبنا، گذر کرده است. از اینرو تاثیر استراتژیک این جنبشهای جدید، به خاطر این نکته که توجه چندانی به مسائل و سیاست های داخلی ندارند، محدود می شود.
رُی در کتاب شکست اسلام سیاسی تصریح می کند که بررسی جنبشهای اسلامی دهه ۹۰ نشان می دهد که آنها در ایجاد نهادی شبیه بین الملل اسلامی، شکست خورده اند هر چند که ایده بین المللی گرایی هنوز در پایه های ایدئولوژیکی آنها باقی مانده است.
در شرایطی که اسلام سیاسی انقلابی در تحقق آرمانهای جهان اسلامی با شکست مواجه شده است، جریان نوبنیادگرایی بویژه برای جوانان الینه شده، جذاب است و از الیناسیون فرهنگی به منظور توجیه تمرکز بیشتر به سنت و آداب و رسوم استفاده می نماید و از همین رو برای تمام جوامع قابل پذیرش است. این چارچوب برای افراد تحصیلکرده خواستنی است چون به آنها در هر شرایطی از بیابانهای افغانستان گرفته تا کالج های آمریکایی، قالبی از رفتارهای منظم فراهم می آورد. ۵
رُی در مقاله خود در مؤسسه تحقیقات اجتماعی پاریس تحت عنوان «نوبنیادگرایی اسلامی» سه ویژگی متمایز را برای این جریان برمی شمارد:
۱) نوبنیادگرایی، جهاد نظامی و سیاسی با غرب را با تعریف بسیار محافظه کارانه ای از اسلام در هم می آمیزد. این تعریف بیشتر به اصول وهابیسم عربستان سعودی نزدیک است تا ایدئولوژی رسمی اسلام گرایان انقلابی (مثل جمهوری اسلامی ایران و طرفداران مبارزات پارلمانی اخوان المسلمین). نوبنیادگرایان وارث سنت محافظه کارانه بنیادگرایان سنی هستند که نگران از بین رفتن اسلامِ ناب بخاطر تاثیرپذیری از دیگر مذاهب هستند و بر اجرای شریعت به عنوان یگانه ملاک جامعه ی اسلامی تاکید می نمایند. این جریان نه تنها به شدت ضدمسیحی و ضدیهودی است بلکه حتی دارای جهت گیری شدیدِ ضد شیعی است. نمونه ی آن در کشتار شیعیان مزار شریف افغانستان پس از تسلط طالبان بر آن شهر در اگوست ۱۹۹۸ به چشم خورد. نوبنیادگرای در حقیقت اعتقاد دارند که اسرائیل، آمریکا و ایران برای نابودی اسلام راستین، متحد شده اند. رُی به دلایلِ هستی شناختیِ این کنشها نمی پردازد. یکی از نقاط ضعف او نیز توصیفی و نیز ارزشی بودن بحث های اوست. به همین دلیل در قسمت های بعدی در صدد آشکار ساختن چرایی اقداماتی هستیم که رُی به آنها نمی پردازد.
۲) دومین ویژگی ای که رُی به آن می پردازد گذار نوبنیادگرایان از ضد صهیونیستی بودن جریانات اسلام گرای انقلابی به ضد یهودی گرایی است؛ امری که در بین روحانیون سنتی وجود ندشته و پدیده ای جدید است. مثلاً در طول انقلاب ایران هیچگاه به کنیسه و کلیسایی حمله نشد و اخوان المسلمین مصر هرگز به قبطی های مسیحی یورش نمی برد.
۳) سومین ویژگی نوبنیادگرایان، مبحث فراملی بودن آنهاست. به نظر رُی ملی شدن اسلام گراهای انقلابی در بیشتر کشورهای خاورمیانه مشهود است. حماس با سازمان آزادیبخش فلسطین نه بخاطر اسلام بلکه به خاطر خیانت این سازمان به منافع ملی و مردم فلسطین چالش دارد، حسن الترابی از اسلام به عنوان ابزاری برای متحد کردن سودان از طریق اسلامی کردن مسیحیان و کافران جنوب کشور استفاده می کند، جنبش یمنی «اصلاح» درصدد متحد کردن دوباره یمن در برابر خواسته های پدرخواندگی عربستان است و حزب ا... لبنان اکنون شعار دفاع از «ملت لبنان» را سرمی دهد و با توجه به درنظر گرفتن نقش مسیحیان در تعریف ملت، با بسیاری از روحانیون لبنان ارتباط برقرار نموده است، حزب رفاه ترکیه با تاکید بر میراث عثمانی درصدد تحکیم نوعی مدل ترکیه ای «عثمانی گرایی جدید» در خاورمیانه است و نیز در میان شیعیان، احزاب رادیکال شیعه نظیر الدعوه عراق از ضرورت وحدت ملی سخن می راند، ادعاهای جبهه نجات الجزایر که وارث جنگ های ضد فرانسوی است در مراکش و یا تونس ریشه نگرفت و در طول جنگ خلیج فارس ۱۹۹۱، هر یک از شاخه های جنبش اخوان المسلمین براساس برداشت هایشان از منافع ملی کشورهای خود موضعگیری کردند؛ شاخه کویتی اخوان المسلمین حمله آمریکا به عراق را تایید نمود، در حالیکه شاخه ی اردنی اخوان السملمین به شدت با آن مخالفت کرد. در ایران نیز هر چند اسلام انقلابی به پیروزی رسید اما در درون مرزهای خود ثابت ماند و جاذبه ی خود را در بیرون از مرزهایش از دست داد. حزب رفاه ترکیه اکنون هیچ نفوذی در میان مسلمانان خارج از ترکیه ندارد مگر در میان مهاجران ترک در اروپای غربی.
اما جریان نوبنیادگرایی اسلامی دارای رویکردی عمیقاً بین الملل گرایانه است. با نگاهی به ترکیب جنگجویان کشته شده و یا دستگیر شده ی القاعده در بین سالهای ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۱ نشان می دهد که آنها عمدتاً افراد تحصیلکرده غربی و کسانی اند که به همراه خانواده هایشان از کشور و یا منطقه اشان جدا شده اند و در محیط جهانی زندگی می کنند. ۶
۴) به نظر رُی نوبنیادگرایان دولت گرا نیستند و دغدغه دولت ندارند وحتی آنها دولت افغانستان را تحقیر کرده و نام آنرا از دولت افغانستان به «امارت اسلامی» تغییر دادند. ۷ به سخن دیگر آنها به اجرای شریعت اسلامی در جامعه ی اسلامی توجه دارند و برخلاف اسلامگرایان سنتی و انقلابی بر نقشِ الزامی دولت برای اجرای شریعت تاکید ندارند و به همین خاطر آنها را جریان اسلامگرایی از پایین می نامد. به نظر وی آنها خود را «مسلم» می دانند و نه شهروند یک دولت خاص؛ مسلمانانی در یک «امت» واحده که بیشتر بر جهاد و امت اسلامی توجه دارند تا عدالت اجتماعی یا نهاد دولتی. ۸ و همانطور که باربارا متکالف بیان می کند؛ تمرکز خود را بر اجرای شریعت که از طرف خداوند درباره عمل و اخلاق نازل شده است، معطوف می نمایند. ۹
اما نکته ای که به نظر می رسد رُی آن را نادیده می گیرد این است که نوبنیادگرایان دولت به معنای دولت مدرن که برخواسته از اندیشه دولت- ملت اروپایی است را رد می نمایند و نه خود اندیشه ی دولت را. آنها درصدد احیای یک دولت خلیفه گری اسلامی در سراسر سرزمین های اسلامی هستند که مرزهای صوری را که به گفته ی خودشان از طرف صلیبیون براین کشورها پس از جنگ جهانی اول تحمیل شده است، را نادیده بگیرد. ۱۰
به عنوان مثال حزب التحریر که رُی آنرا به همراه القاعده و طالبان از جریانات مسلط نوبنیادگرایی می داند، در بیانیه رسمی خود، ضمن رد تمام انواع حکومت های دنیوی، هدف خود را چنین ترسیم می نماید:
«هدف ما احیای دوباره امت اسلام و نجات آن از افول فزاینده ای است که گرفتار آن شده است و نیز آزاد نمودن آن از دیگر سیستم های سیاسی و نظام های قومی و نیز آزاد کردن آن از سیطره دولت های کافر است. هدف ما بازگرداندن دولت خلیفه گری اسلامی است که براساس آن امیر بر طبق حلال و حرام خداوند حکومت کند.» ۱۱
آریل کوهن در مقاله ای درباره ی ماهیت حزب التحریر می نویسد که: «حزب التحریر خواستار جهاد علیه آمریکا و نیز نابودی دولت های موجود و جایگزینی آن با حکومت خلیفه براساس حکومت راستین پیامبر صل الله و علیه و آله و سلم در قرن هفتم است.»۱۲
با نگاهی به پیام ایمن الظواهری* در ۳۰ ژانویه ۲۰۰۵ به مردم عراق درباره ی نوع دولت، وی نیز بر تشکیل دولت خلیفه گری اسلامی تاکید می کند. عبدالله عظّم (۱۹۴۱- ۱۹۸۹) که به گفته بسیاری از متفکران از تاثیرگذاران بر تفکر بن لادن و کل القاعده است،۱۳ نیز خواستار جهاد مسلمانان برای اخراج صلیبیون و تشکیل خلیفه گری اسلامی است. ۱۴
بنابراین نوبنیادگرایی به تعبیر دولت مدرن، دولت گرا نیست که دارای سه قوه مجزا و سیستم های بروکراتیک و نظارتی و مردمی باشد ولی دولت اسلامی را به عنوان آرمان می پذیرد. بنابراین تفاوت آن با اسلام گرایان انقلابی و بنیادگرایان قدیم، در نگاه آنها به نوع دولت و و اولویت های کنش سیاسی است. اسلام گرایان انقلابی دولت را به عنوان ابزاری برای اسلامی کردن یک کشور می دانند، در حالیکه از منظر نوبنیادگرایان دولت نهادی است که پس از آمادگی مردم برای رعایت شریعت، توسط علمای دینی سرزمین های اسلامی تشکیل می شود و برای هر امارتی امیری برای اجرای شریعت منصوب می گردد. به سخن دیگر در نزد نوبنیادگرایان تشکیل دولت اسلامی اولویت اول مبارزه سیاسی و پیش نیاز اجرای شریعت نیست. ۱۵
اما نکته ی دیگری که تحلیل رُی را با مشکل روبرو می کند، نگرش هنجاری و ارزشی اوست که جریان نوبنیادگرایی را واکنشی شدید به الیناسیون فرهنگی می داند. در این راستا همه ی مشکلات و بدیها به صورت یک طرفه به جریانات اسلام گرا نسبت داده می شود و گویی آنها خودبخود تصمیم گرفته اند با غرب مدرن بدون هیچ پیش زمینه ی تعاملی بجنگند.
وی در مصاحبه ای در دانشگاه کلمبیا درباره کتاب اخیر خویش به نام «اسلام جهانی شده، بیان می کند که:
«شرق، غربی شده است. بسیاری- نه همه- از تروریست های بن لادن در غرب نومسلمان شده اند. بسیاری از آنها در شرق متولد شده اند و در غرب پرورش یافته اند و یا اصالتاً در غرب بوده اند. اکنون اسلام رادیکال، سرریز تعارضات خاورمیانه ای به غرب نیست بلکه نتیجه ی امتزاج شرق با غرب است. جوامع خاورمیانه ای غربزده شده اند. آنها جوامع شهری و مدرن هستند. مشکل ما با جوامع سنتی نیست. ما با انسانهای سنتی مشکلی نداریم ولی با مردمانی که غربزده شده اند مشکل داریم... این تروریست ها بخشی از شبکه اسلام مرززدایی شده اند که برخواسته از نسل سوم مهاجران مسلمان به غرب هستند که آموزش یافته و الینه گشته اند». ۱۶
رُی در این تحلیل غرب را یکسره از تاثیرگذاری بر شکل گیری این جریان مبرا می کند و بدون ذکر اقدامات غربی ها، گویی شرق خود خواسته غربزده می شود. این نگاه ارزشی هم در نوع ادبیات وی مشهود است و هم در نوع ارائه راهکارش برای حل مسئله. وی با استفاده از افعال مجهول در ادبیات خود، تاثیرگذاری و تهاجم غرب و تحمیل ارزشهای خود به شرق و تحقیر آنها را یکسره نادیده می گیرد و می گوید: جوامع خاورمیانه ای غربزده شده اند.
The middle eastern societies are westernized.
از لحاظ تبیینی، تحلیل رُی در چارچوب نظریات «حل مسئله» قرار می گیرد که اساسا به چگونگی حل مسئله در چارچوب شرایط و نگرشهای موجود می پردازد و به خود مقوله چارچوب های شکل گرفته شده نمی پردازد. برخلاف نگاه وی، تئوریهای انتقادی به بررسی چارچوب موجود و تعاملات دو جانبه و چند جانبه برای شکل گیری یک پدیده توجه می نمایند. همچنین تئوریهای انتقادی دغدغه ی ارزشی و هنجاری دارند و معتقدند که کار یک پژوهشگر درک دلایل شکل گیری نابسامانی ها و مشکلات است.
بنابراین از منظر تئوریهای انتقادی که سازه انگاری نیز جزء آنهاست، این مسئله مطرح می شود که چه چیزی سبب شده است که اسلام گرایان ضدغربی شوند، نقش طرف مقابل، «دیگریِ» اسلامگرایان و نقش ساختارهای موجود در این جریان چگونه بوده است؟ از دید سازه انگاری واقعیت یک بر ساخته ی اجتماعی است و برخلاف برخی که سعی در ذاتی کردن واقعیت دارند، آنها معتقدند که همه ی مسائل بر ساخته ی تعاملات نمادین کنشگران در یک سطح تقلیل ناپذیر ساختاری است. ۱۷ از این منظر اختلاف اسلام با بخشی از غربی ها، امری ذاتی اسلام تلقی نمی شود بلکه امری است که در طی یک روند تاریخی شکل گرفته است و درشکل گیری این تعارض، اسلامگرایان در خلاء رشد نیافته اند بلکه در تعامل با غرب به این شکل قوام یافته اند و غرب نه تنها نظاره گر بی طرف این موضوع نبوده است بلکه با اقدامات تهاجمی خود به سرزمینهای اسلامی، تصور بنیادگرایان را به خود قوام بخشیده است. بن لادن در مصاحبه با جان میلر درباره ی نقش غرب چنین می گوید:
«ما بدین سبب خواستار جنگ با آمریکا هستیم که آمریکا جلودار نیروهای صلیبی برای مبارزه با امت اسلام است و در حالی که دهها هزار نفر از سربازانش را به سرزمین حرمین شریفین فرستاده، در سیاست هایش از رژیم ظالم، فاسد و سرکوبگر اسرائیل در کشتار مسلمانان حمایت می کند. بدین سبب آمریکا برای ما یک هدف می باشد... برای بیش از نیم قرن مسلمانان فلسطین قتل عام می شوند، شرافت و اموالشان به یغما می رود... یک میلیون کودک عراقی بخاطر تحریم های آمریکا جان سپرده اند، مسلمانان از شرق آسیا تا شمال آفریقا تحتد ستم آمریکا هستند؛ آنها اقدامات ما در دفاع از خود را تروریسم می نامند و این بسیار ناعادلانه است که سازمان ملل به محاکمه قربانی می پردازد. ۱۸
بنابراین رُی این مسئله را نادیده می گیرد که اقدامات القاعده برآیند تعاملات است و نه کنشهایی خودبخودی و ذاتی یک جنبش. حتی فراتر از آن بن لادن در بیانیه شماره ۸ القاعده در ۳۰ اکتبر ۲۰۰۴ مطالبی می گوید که نشان از عدم ذاتی بودن تعارضات دانسته و حاکی از برساخته بودن این تعارضات دارد وی می گوید:
«من در پاسخ به بوش که می گوید: ما از آزادی و جهان آزاد متنفریم، می گویم: اگر چنین است پس به ما توضیح دهید که چرا ما به کشوری چون سوئد حمله نمی کنیم؟»۱۹
به دلیل عدم نگاه انتقادی به چارچوب ساختارهای موجود است که رُی خود نیز اذعان می کند که راه حلهایی چون دموکراتیزاسیون در خاورمیانه می تواند به انزوای نوبنیادگرایان بینجامد اما نمی تواند آنها را از بین ببرد و وجود خواهند داشت. ۲۰ دقیقاً رُی امری را لاینحل می داند که نظریات انتقادی درصدد بیان آن هستند. بنابراین اگر بخواهیم به صورت ریشه ای این جریان را بررسی کنیم نیازمند استفاده از نگرشی انتقادی درباره نوع تعاملات شکل گرفته بین غرب و مسلمانان هستیم نه ارائه راهکارهایی چون دموکراتیزاسیون دستوری در خاورمیانه که بیشتر به تداوم آن خواهد انجامید. طرفه اینجاست که روند دموکراتیزاسیون که ناشی از همین تفکر «نظریات حل مسئله» برای حل جریان نوبنیادگرایی ارائه شده است، خود به عاملی افزاینده در گسترش آن تبدیل شده است که در فصل های آتی به آن پرداخته می شود.
در ادامه بخاطر دوری از توصیفی شدن مباحث مربوط به نوبنیادگرایی، با نگاه تفسیری به بنیان های هستی شناسی و معرفت شناسی این جریان پرداخته می شود. که در ابتدای مباحث مربوط به نوبنیادگرایی به عنوان بازنمایی «خود» (صحنه اول)، آنها را بیان می کنیم.الف) مباحث هستی شناسی نوبنیادگرایی:
جریان نوبنیادگرایی از منظر هستی شناسی بین جریان سلفی ماقبل تسلط اسلام گرایی انقلابی و شرایط حاضر پل می زند و از آنها تاثیرات زیادی می پذیرد. بنابراین به ناچار به بررسی بسیاری از عناصر هستی شناسی جریان سلفیه و بخصوص سیدقطب، پرداخته می شود و در مواردی تفاوت آنها با جریان نوبنیادگرایی نیز بیان می گردد.
۱) نبرد دوگانه تاریخی و تعارض آمیز میان کفر و ایمان:
نوبنیادگرایان تاریخ را به مثابه یک نبرد معنوی و بخشی از رویارویی کلان تر و کیهانی میان نیروهای خوب خداوند و نیروهای بد و شرورِ شیطان می دانند. برخی به سرشت غیرمادی و ذهنی این نبرد تکیه می کنند و معتقدند که قدرتهای شرور نامرئی در حال مبارزه برای کنترل انسانها و کل فرهنگ ها و نیز کل جوامع هستند. در این شرایط هر انسان مومنی باید از این جریان مبارزه آگاه باشد۲۱
در نگرش نوبنیادگرایان این تقسیم ذهنی دوگانه انگارِ مطلق گرا (نور در برابر روشنی، خدا در برابر شیطان و حق در برابر باطل و خیر در برابر شر)،جهان عینی را نیز به دو دسته تقسیم می کند که بازتاب ذهنیت در عینت است:
«اردوگاه خداپرستان و اردوگاه ملحدان». ۲۲ این تفکر آشکارا از سید قطب تاثیر پذیرفته که مفهوم سنتی جاهلیت را باز تفسیر می نماید. جاهلیت شکلی از زندگی اعراب قبل از اسلام بود که سیدقطب آنرا به هر نوع سیستم معاصری که بر بنیاد غیر منابع قدسی (قرآن و حدیث) باشد و بر طبق شریعت اسلام عمل نکند، اطلاق می کند.
به نظر وی «معنای واقعی جاهلیت، چنانکه در قرآن و حدیث تصریح شده، یکنوع حالت و کیفیت روحی است که پیروی از هدایت الهی را نمی پذیرد و به حکومت خدا در شئون و مسائل زندگی تسلیم نمی شود. جاهلیت، مفهومی مقابل معرفت خداست. قرآن هیچگاه قوم عرب را از آن جهت «اهل جاهلیت» نخوانده است که آن قوم علوم اخترشناسی و شیمی و پزشکی را نمی شناخته و با نظامات سیاسی آشنایی نداشته،... بلکه قرآن از آن جهت قوم عرب را «اهل جاهلیت» خوانده که آن قوم حکومت را به هوای نفسانی و تمایلات خود تفویض می کردند و به همین جهت خداوند اسلام را به جای جاهلیت به آنها بخشید»۲۳
و در جای دیگر قطب تصریح می کند که «در هر زمان و هر مکان که هوی به جای خدا حکومت کند، آن زمان، زمان جاهلیت و آن مکان، مکان جاهلیت است، خواه در سرزمین عربستان قبل از اسلام باشد و خواه در سایر اقطار زمین و در قرن بیستم. ۲۴ به نظر قطب در عصر حاضر، اروپا و آمریکا با گسترش روزافزون تمدن و فرهنگ و فلسفه و عقاید خود، سراسر جهان را زیر نفوذ خود کشیده است. تاریخ جاهلیت این قاره با جاهلیت یونان آغاز شد و پس از آن جاهلیت روم و سپس جاهلیت قرون وسطی و اکنون نیز با گسترش نظریه «دارونیسم» جاهلیت قرن بیستم بوجود آمده است که نشانه های آن، عدم ایمان حقیقی به خدا، پیروی از هوی و هوس و وجود طاغوت هایی است که مردم را به پرستش خود ترغیب می کنند و نیز سرازیر شدن در مسیر شهوات و افراط در پیگیری هوسها»۲۵
به نظر قطب، این دو جهان یعنی جهان جاهلیت و اسلام کاملا با هم ناسازگارند و هیچ همزیستی و توافقی بین آنها وجود ندارد. حقیقت یکی است و غیرقابل تقسیم و همه ی غیر آن، همگی نادرست و الزاماً غلط اند و ترکیب حقیقت با باطل امکان پذیر نیست. اسلام به معنی اطاعت و تسلیم کامل در برابر خدا و احکام اوست در حالیکه سیستم جاهلی انحرافی است از پرستش خدای یگانه و راه و روش الهی برای زندگی است. ۲۶
چنین تصوری از جهان که مبتنی بر دوگانگی کامل درست و نادرست است موجب نفرت و کینه گروههای تندرو از جوامع غیراسلامی می شود و افراطیون آنها را اهدافی مشروع برای خشونت خود تلقی می نمایند.
این تصور در نوع نگرش نوبنیادگرایان به جهان بسیار تاثیرگذار بوده است. بن لادن معتقد است که در پشت اقدامات تروریستی ضد آمریکایی در دهه گذشته، این حقیقت را مشاهده می کنیم که جهان به دو اردوگاه تقسیم شده است. جهانی که در آن حقیقت وجود دارد و عاری از هر گونه ریاکاری و تدلیس است و جهانی که در آن بدعهدی و جنایت وجود دارد. سخنان وی در بیانیه ی ۷ اکتبر ۲۰۰۱ از تقسیم جهان به دو اردوگاه خیر و شر یادآور سخنان قطب در مورد تقسیم جهان به جاهلی و غیرجاهلی است. ۲۷ بن لادن در مصاحبه با تیسر علونی در مورد اوضاع جهان با اشاره به آیه ۵۱ سوره ۵ قرآن می گوید: «امروز جهان به دو دسته تقسیم می شود؛ همانطور که بوش می گوید یا با ما هستید یا با تروریست، ما می گوییم یا با صلیبیون هستید یا با اسلام. بوش امروز خود را در خط مقدم جنگ علیه اسلام می داند که صلیب بزرگ را حمل می کند و من به خداوند سوگند یاد می کنیم که هر کس با بوش همقدم شود یا با او همکاری فکری کند حتما دین محمد را انکار کرده است... هر کس ادعا کند که بین ما و یهود صلحی برقرار می شود حتما کافر شده است و جنگ میان ما و آنان همیشگی است.... من اعلام می کنم که جنگ بین اسلام و صلیبیون وجود دارد و ما آنرا ادامه خواهیم داد. ۲۸
ملاعمر در پیام ۲۲ آوریل ۲۰۰۲ خود به مردم فلسطین نیز همین ذهنیت دوگانه انکار را تداعی می کند «جنگ آمریکا با افغانستان و حمایت از اسرائیل در کشتار فلسطین، جنگ «صلیبیون و کفار با اسلام است». ۲۹
در بیانیه شماره ۱ القاعده، پس از برشماری موارد جنگ صلیبیون علیه جهان اسلام در تحریم جنگ عراق و افغانستان تصریح می شود که:
«این اتفاقات کل جهان را به دو بخش تقسیم کرده است. بخش مومنان و بخش کافران. هر مسلمانی باید خاطر پیروزی دین اش به این جنگ کمک کند. باد حقیقت وزیدن گرفته است تا سرکوب تحمیل شده بر سرزمین محمد (صل الله و علیه واله و سلم) را بزداید»۳۰ در بیانیه شماره دو، هدف جبهه ی کفر را نابودی تمام جهان اسلام می داند که در دوران اخیر توسط آمریکا از ۸۰ سال پیش آغاز شده است. جهان اسلام در تحت سلطه نیروهای صلیبی- یهودی بوده است. ما اکنون زیر بمباران نیروهای صلیبی هستیم که هدفشان نابودی تمام جهان اسلام است.»۳۱ وی حتی دایره شمول این دو جبهه را به حدی می گستراند که برخی از حکام مسلمانان نیز در جبهه کفر قرار می گیرند. وی در بیانیه شماره ۴ بیان می کند که مردم نیز پس از ۱۱ سپتامبر به دو گروه تقسیم شدند؛ آنهایی که از دولت ستمگر آمریکا حمایت کردند و دیگرانی که آنرا محکوم کرده اند. بن لادن این تقسیم بندی جهانی را برای مسلمانان حائز اهمیت می داند چون مسلمانان باید سرشت و حقیقت این تعارض را بدانند که بتوانند کدام موضع را انتخاب کنند.
«جنگ بوش و بلر جنگ علیه تروریسم نیست بلکه جنگ علیه دین است و ما تحت هیچ شرایطی نباید این دشمنی بین ما و کافران را انکار نماییم ما از خداوندی طلب یاری می کنیم که فرمود:
«یهودیان و مسیحیان هرگز از تو راضی نمی شوند مگر اینکه تو به آیین آنها درآیی». ۳۲
۲) امت گرایی و تاکید بر جهان اسلام:
یکی از مباحث هستی شناسی هر چارچوب تحلیلی تاکید آن بر واحد تحلیل است. برخلاف جریان بنیادگرایی که الیویه رُی به درستی آنها را اسلام ملی گرا نام می نهد، جریان نوبنیادگرایی دارای گرایشات امت محور است. به نظر وی، نوبنیادگرایی یک جریان بین الملل گراست و چندان نگران ایجاد یک دولت اسلامی در یک کشور مشخص نیست. آنها احزاب سیاسی واقعی، سازمانهای جوانان ملی و انجمن روشنفکران یک منطقه ی خاص که مورد نظر بسیاری از اسلام گرایان انقلابی مثل ایران و لبنان و اخوان المسلمین است را دارا نیستند. ۳۳ آنها تقسیم بندیهای داخلی جهان اسلام به دولت ها را توطئه دشمنان دانسته اند و دلیل حمله به صلیبیون را به خاطر اشغال سرزمین های اسلامی می دانند و خود را پیش قراول جبهه جهانی اسلام می دانند. ۳۴
بن لادن در فتوای خود به جهاد علیه صلیبیون و یهودیان که سرزمین حرمین شریفین را اشغال کرده اند از مسلمانان جهان می خواهد تا برای متحد نمودن امت اسلام تحت پرچم لا اله الا الله با هر چه می توانند به مبارزه برخیزند. ۳۵
ملاعمر در پیام به مردم فلسطین نیز دلیل حمایت آنها از مردم فلسطین را اعتقاد گروه خود به امت اسلام می داند به نظر وی «امت اسلام»، امت واحده است که اگر بخشی از آن به درد آید، دیگر بخشها نیز آنرا حس خواهند نمود. ۳۶
بن لادن در بیانیه شماره ۴ خود از طرف القاعده می گوید:
«جنگ علیه افغانستان جنگی جدا از دیگر تحولات و دیگر تهاجمات صلیبیون علیه اسلام نیست» در چچن مردم مسلمان در پی توطئه روسها و آمریکایی ها و یهودیان در طول سالهای گذشته قتل و عام می شوند، در قلب اروپا، در بوسنی به زنان ما تجاوز شد و بچه های ما را نابود کردند، در کشمیر مسلمانان ما به دست هندوها کشته می شوند و آمریکا از آنها حمایت می کند، استرالیایی صلیبی بخشی از سرزمین اسلامی اندونزی را از آن جدا نمودند و در سومالی ۱۳ هزار نفر از مسلمانان و نیز در سودان جنوبی صد هزار نفر و همچنین یک میلیون کودک در عراق کشته شدند... در فلسطین ما جنایات هر روزه را شاهد هستیم. اینها جنایات صلیبیون علیه امت اسلام است». ۳۷
بن لادن در مصاحبه با تیسر علونی تنها راه توقف جنگ علیه آمریکایی ها را خروج آنها از سرزمین حرمین شرفین و عدم درگیری در قضیه ی فلسطین و عدم دخالت در کل جهان اسلام می‌داند. ۳۸ از لحاظ ادبیات نوشتاری نیز در تمام بیانیه ها نگاه امت گرای آنها مشهود است و از کلمه سرزمین های اسلامی استفاده می کنند و نه کشورهای اسلامی.
۳) مخالفت با انسان باوری ومخالفت با دموکراسی:
بن لادن، ایمن الظواهری و ابومصعب زرفاوی بحث های مشترکی درباره ی دموکراسی، و اصلاحات سیاسی در سرزمین های اسلامی دارند. در بیانیه دسامبر ۲۰۰۴ بن لادن این نظر را اعلام می کند که دموکراسی و حکومت های مبتنی بر قانون اساسی و پادشاهی های اسلامی، همگی به یک میزان برای جوامع اسلامی غیرقابل پذیرش اند زیرا آنها حاکمیت، حاکمان انسانی و نظام حقوقی انسان ساخته را به جای نظام حقوقی اسلامی تحکیم می بخشند. ۳۹
زرقاوی این نگرش را در بیانیه ژانویه ۲۰۰۵ گسترش داد و دموکراسی را رقیب دین اسلام می داند و پیروی از اصول دموکراتیک نظیر آزادی بیان و آزادی مذهب را به عنوان اصول غیراسلامی، موجب ارتداد دانسته که مجاراتش مرگ است. زرفاوی در مورد انتخابات عراق خواستار تحریم انتخابات از سوی حزب اسلامی عراق و دیگر گروههای سنی شد. وی همچنین دولت عراقی را نامشروع خواند که وابسته و همکار بیگانگان است و پس از انتخابات عراق اعلام کرد که وی و هوادارانش حاکمیت هیچ کس جز حاکمیت خداوند و رسولش (ص) را نمی پذیرند. ۴۰
در بیانیه دسامبر ۲۰۰۴ بن لادن از مسلمانان خواست تا با ایجاد حکومت دموکراتیک در عراق، افغانستان و سرزمین های فلسطینی مخالفت نمایند و در برابر جنبشهای اصلاحی غیراسلامی در دیگر جوامع مسلمان (به کلمه جامعه که به جای کشور به کار برده می شود توجه شود) و نیز برای نابودی رژیم های موجود که به اندازه ی کافی اسلامی نیستند (چون پادشاهی عربستان) مبارزه صورت بگیرد. ۴۱
آنها به جای حکومت های دموکراتیک خواستار تشکیل حکومتی براساس اصول اسلامی و سنت شورا هستند. آنها اصلاحات را در بستر احکام دینی قبول دارند و در دسامبر ۲۰۰۶ ایمن الظواهری به شدت از گروه فلسطینی حماس به خاطر عدول از این خواسته انتقاد کرد چون معتقد است که قبل از وارد شدن به انتخابات باید دارای قانونی اساسی اسلامی بود. سخنان نوبنیادگرایان یادآور سخنان سیدقطب است که: «ظاهر دموکراسی، ظاهری زیبا و زیبنده است ولی حقیقت واقعی آن حکومت طاغوت سرمایه است، در جاهلیت نوین مقداری از آزادی نسبی وجود دارد که مانند ماسکی زیبا، چهره ی کریه و زننده ی عبودیت نوین و طاغوت جدید را از نظرها مستور می دارد» قطب می اندیشید که دلیل اصلی کاهش ارزشهای اخلاقی جوامع مسلمان در بازگشت به اومانیسم (انسان باوری) و از بین بردن حاکمیت کامل برای شریعت اسلامی است. ۴۲
۴) تاکید بر الویت مبارزه با عوامل خارجی تا مسائل درونی:
برخلاف بنیادگرایی سلفی که بر وجود جامعه ی جاهلی داخلی و مبارزه با آن تاکید دارد و نیز اسلام گرایان انقلابی که خواستار سرنگونی حکومت های مستبد داخلی و جایگزینی آن با حکومت راستین اسلامی در کشورها (از نظر اسلامگرایان انقلابی کشور مهم است نه سرزمین اسلامی) نوبنیادگرایان بیشتر بر عوامل خارجی به عنوان کفر بزرگتر توجه دارند.
قطب مدعی بود که همه ی جوامع آن زمان حتی مسلمانان که ملاکهای توحید و حاکمیت خداوند را اجرا نمی نمایند کافر هستند و باید نابود شوند. شکری مصطفی، رهبر جنبش تکفیر و الهجره نیز بیان کرد که رژیم و مردمان یک دولت جاهلی تکفیری هستند و مسلمانان واقعی باید خود را از آنها جدا نمایند وی حتی ۴ فقه اهل سنت را نیز با این ادعا که آنها خلاقیت های فردی در تفسیر را جانشین دین کرده و خود را واسطه بین انسان و خدا قرار داده اند را طواغیت نامید. ۴۳ عبدالسلام فرج نیز اعلام کرد که همه رژیم های طاغوتی و هم کسانی که در استخدام آنها هستند تکفیری هستند و جهاد علیه آنها مشروع و لازم الاجراست. ۴۴ بنابراین هدف اول بنیادگرایی کلاسیک دشمنان داخلی هستند و دشمنان خارجی را باید بعداً با آنها روبرو شد.
اما نظرات عبدالله عظّم که مرشد بن لادن بوده در گذار از اعلام جهاد علیه ملحدان داخلی به کفار متجاوز داخلی موثر بود. به نظر وی اکنون کافران سرزمین اسلام را اشغال کرده اند و جهاد واجب عینی برای همه ی مسلمانان است و از مسلمانان می خواهد که ناسیونالیسم را کنار گذاشته و ابتدا به افغانستان و فلسطین توجه نمایند که مسائل اولویت دار جهان اسلام هستند. بن لادن نیز ادعا می کند که جهاد با کفار و پیروزی بر تجاوزکاران در درجه ی اول اهمیت قرار دارد. ۴۵ و اکنون زمان مبارزه با کفر بزرگتر است. ۴۶ البته بن لادن و جریان نوبنیادگرایی، نگرشهای تکفیری قطب و طرفدارانش چون عبدالسلام فرج را ندارند. وی حتی در نامه ی خود به شاه عربستان در سال ۱۹۹۴ وی را به علت همکاری با بیگانگان و نیز عدم اجرای شریعت در صحنه ی داخلی بیشتر مورد خطاب قرار داد تا فساد سیاسی. و در فتوای سال ۱۹۹۸ نیز بیان می کند که «من به شاه عربستان خیانت نکردم ولی چون او با دعوت از آمریکائی ها به سرزمین حرمین شرفین به تمام مسلمین خیانت کرد با او به مبارزه برخواسته ام. ۴۷
۵) رابطه دوگانه با علم و عدم پذیرش آمیزش عقل و دین:
موضع دوگانه ی نوبنیادگرایان با علم موجب شده است که برخی از محققان چون اندور هی وود آنها را پدیده ای مدرن بداند. چون به شدت از نتایج مدرنیته استفاده می کنند. این امر سبب شده است که لاورس نیز آنها را ضدمدرن بداند تا ضد تکنولوژی گرایی مدرنیته. ۴۸ زیرا به زغم اینکه از نتایج مدرنیته استفاده می کنند اما توانایی درک رابطه ی مدرنیته و تکنولوژی را مدارند.
در بحث تفسیر دین نیز تداوم بخش نگرشهای سید قطب هستند که معتقد بود که مشکلات واقعی مسلمانان زمانی ایجاد شد که به تاویل نصوص قرآنی پرداختند و چاره درد اسلام را در کنار گذاشتن یکباره تمام مرده ریگ عقلی می دانست و بر آن بود که ایدئولوژی اسلامی را بی واسطه از قرآن کسب نماید. ۴۹ نوبنیادگرایان نیز قرآن و احادیث نبی را به عنوان راهنمایانی متقن و فرازمانی و مکانی و بدون هر گونه تفسیر تلقی می کنند.
۶) ضد یهودی بودن به جای ضد صهیونیستی بودن:
در مقایسه با مسیحیان اروپایی، اسلام در طول قرن ها ارتباط خوبی با یهودیان داشته است و آنها را اهل کتاب قلمداد می نماید. مسلمانان سنت گرا و اسلام گرایان انقلابی، یهودیانی را که در مقابل حضرت محمد (ص) در قرن هفتم مقاومت کردند را نماینده ی کل یهودیان در تمام زمانها و مکان های دیگر قلمداد نمی کند ولی برخلاف آنها نوبنیادگرایان همه ی یهودیان را در همه ی زمانها و مکان ها در حال توطئه علیه اسلام و نابودی آن می دانند و برای مشروعیت بخشی به اندیشه ی خود از قرآن و احادیث پیامبر به صورت گزینشی استفاده می نمایند. و به دلیل نگرش غیرتفسیرگرای خود آیاتی که نظر سنت گرایان مربوط به یهودیت قرن هفتم است را به تمام یهودیان در تمام زمانها تسری می دهند. بدین ترتیب نوبنیادگرایان اسلامی امروزه خود را درگیر نبرد کیهانی با یهودیان می دانند. ۵۰
قبل از نوبنیادگرایان، بنیادگرایان سلفی نیز چنین نگرشی درباره ی یهودیان داشتند البته به گفته دیوید زیدان، اگر سید قطب از تصویر قالبی و نژادپرستانه ساخته مسیحیان ضدیهودی استفاده می کرد؛ بن لادن متاثر از کشتار فلسطینیان توسط یهودیان به چنین نگرشی رسیده است.
قطب بیان می کرد که یهودیان در پشت صحنه ی تمام مصائب و بدبختی هایی هستند که در طی سالها در جهان اسلام رخ داده است و صهیونیست ها ادامه دهنده ی خط توطئه چینی یهودیت علیه اسلام هستند. قطب حتی فلسفه سکولار را نیز تله ای دست پخت یهودیت جهانی برای نابودی عقاید دینی و تضعیف جامعه و توانا ساختن یهودیان برای رخنه در کشورها از طریق فعالیت رباخواری شیطانی می داند که سرانجام ثروت های آنان را به موسسات مالی رباخواری یهودی انتقال می دهند. اما نگرشهای نوبنیادگرایان بر این است که یهودی ها خواهان تجزیه جهان اسلام، بنده کردن آن و غارت کردن ثروت آن هستند که از قدرت های غربی برای این منظور استفاده می کنند. ملاعمر در نامه به مردم فلسطین می نویسد و امروز یهودیان با اعلام جنگ به مردم مسلمان فلسطین به اسلام اعلام جنگ نموده اند در حقیقت دولت یهود بخشی از ایالات متحده بزرگتر آمریکا است. ۵۱ بن لادن خود نیز در نامه به مردم آمریکا می گوید: «دولت شما در دست یهودیان است و در بسیاری از مشاغل مهم و وزارتخانه های مهم چون دفاع، خارجه و سازمان سیا، یهودیان نقش های کلیدی دارند و دولت شما ابزار توطئه های یهود علیه اسلام است. ۵۲
جمال الدین حیدر که یک نویسنده بنیادگرا است در سایت البیان از تمام مسلمانان می خواهد که اختلافات درونی خود (کفر کوچک) را به منظور متحد شدن برای مبارزه با (کفر بزرگتر) کنار بگذارند. وی از یهودیت به نام دشمن مشترک نام می برد. ۵۳ مثال دیگر احمد رامی ستوان سابق ارتش مراکش است که به سوئد فرار کرده و در ایستگاه رادیویی خود به نام «رادیو اسلام» به انتشار مطالب ضدیهودی اقدام می کند. وی از یهودیان به نام «تنها دشمن اسلام» یاد می کند که ارتباطاتی را نیز بین گروههای ضدیهودی روس و آمریکایی برقرار کرده است. و حتی معتقد است که توطئه هایی یهودی در پشت سر تمام رژیم های غربی و برخی کشورهای عربی است و او آنرا «یهودسالاری» Judaeocracires نام می نهد. ۵۴ اما عظّم تیمینی شاگر راشد الغنوش و مدیر مرکز مطالعات اسلام سیاسی در لندن یک نگرش میانه رُینه تر ارائه می نماید وی معتقد است که در۱۳ قرن گذشته، مسلمانان به یهودیان به عنوان اهل کتاب و ملت تحت کنفِ اسلام می نگریستند و آنها موافقت کردند که از دست ستم و زجر مسیحیان اروپا در سرزمین های اسلامی با امنیت زندگی نمایند و این مسیحیان بودند و نه مسلمانان که یهودیان را به خاطر هر مصیبت و بلا سرزنش می کردند. ۵۵
به هر ترتیب نگرشی نوبنیادگرایان اسلامی قائل به ارتباط بین توطئه های یهودیت صدر اسلام با فعالیت های کنونی یهودیان است و یکی از دلایلی که با برخی از گرایشات اسلامی مثل شیعیان در چالش اند حضور یهودیان در مجلس شورای اسلامی ایران است.
۷) تکفیرگرایی:
تکفیرگرایی را اولین بار خوارج علیه مسلمانان دیکر به کار بردند اما در دوران جدید برای اولین بار محمدبن عبدالوهاب بود که مفهوم تکفیر را وارد جریان فکری اش نمود. وی محدوده ی تکفیر را چنان گسترد که هم شامل غیرمسلمانان می شد و هم مسلمانانی که چون او نمی اندیشیدند، به نظر وی مسلمانان دچار شرک شده بودند که در پرستش سنت ها و مقابر (شیعیان) جلوه گر شده بود. ۵۶ بعد ها این مفهوم در اندیشه های قطب، شکری مصطفی (رهبر جنبش تکفیر والهجره) و عبدالسلام فرج راه یافت. اما در بین اسلام گرایان انقلابی از چنین مسئله ای که دیگر مسلمانان را تکفیر و علیه آنها وارد جنگ شوند، احتراز می کردند واین جریان نوبنیادگرایی اسلامی بود که به نوعی این اندیشه تکفیری را زنده کرد.
بن لادن خود معتقد است که ما، مسلمانان دیگر را مسلمان می دانیم البته در شرایطی که مشخصاً مرتکب نقض یکی از اصول بزرگ اسلام نشوند. اما در بررسی رفتار آنها با دیگر مسلمانان مشاهده می شوند که آنها شیعیان را تکفیر کرده و حتی دولت شیعی عراق پس از صدام را خیانتکار به اسلام می دانند. ۵۷ جنایت های طالبان علیه شیعیان در مزار شریف نیز موید این مطلب است. بن لادن معتقد است که: اگر حتی با یک کلمه به مسیحیان و یهودیان کمک شود و با آنها دوستی برقرار شود، مسلمان باید دین خود را تجدید کرده و توبه کند. وی سپس در پاسخ به سوال تیسرعلیونی که می‌پرسد: پس با این وجود بخش اعظم مسلمانان مرتد هستند؟ می گوید:
«این سخن و حکم خداست و بیان روشن در کتاب مقدس و یکی از اصول مسلم و روشن است و این تعداد زیاد نیستند.»۵۸
از این فراتر زرقاوی علناً در جریان حوادث عراق به شیعه کشی می پرداخت که حتی انتقادهای ایمن الظواهری را نیز برانگیخت اما انتقاد ایمن نه بخاطر این بود که شیعیان مسلمان هستند بلکه به خاطر این بود که کشتن شیعیان موقعیت القاعده را در عراق متزلزل می سازد. ۵۹
بنابراین جریان نوبنیادگرایی دوباره تفکرات تکفیری که تا مدتها بخاطر برجستگی نگاه اسلامگرایان انقلابی و تلاشهای اولیه ی آنها برای وحدت اسلامی افول کرده بود، زنده کرده است که نتایج آن را می توان در حوادث عراق و کشتار شیعیان و حمله به قبور مطهر امامان شیعه علیهم السلام مشاهده کرد.
۸) جهادگرایی:
برخلاف سنت گرایان که اذن جهاد را تنها از سوی علما و پس از مشاوره با دیگران مجاز می دانستند و برای آن شرایط سختی قائل بودند، نوبنیادگرایان مفهوم جهاد را عوامانه کرده و آنرا به ابزاری کارآمد برای مبارزه علیه دشمنان خود در درگیری با دولت ها تبدیل کرده اند. رهبران نوبنیادگرایی که دارای صلاحیت و درجه علمی علماء سنتی نیستند برای خود صلاحیت صدور حکم جهاد قائل شدند که جهاد یک واجب مورد غفلت قرار گرفته است. تفاوت دیگر اینکه سنت گرایان جهاد اکبر که مبارزه ای نفسانی بود را مهمتر از جهاد اصغر می دانستند ولی نوبنیادگرایان آنرا برعکس نمودند. ۶۰
● تعریف جهاد از منظر نوبنیادگرایی:
عبدالله عظم از علمای نوبنیادگرا در یک سلسله مقالاتی درباره وجوب جهاد در افغانستان سعی در بازشناسی ابعاد گوناگون آن می کند. که به علت تاثیر گسترده ی نظریات عبدالله العظم درباره جهاد و انواع آن و شرایط وجوب عینی و کفایی آن در دیگر بیانیه ها و نظرات القاعده و دیگر گروههای نوبنیادگرا به تفصیل بیشتری به آن پرداخته می شود.
به نظر وی یک فهم نادرست از کلمه جهاد در میان مسلمانان شکل گرفته که فکر می کنند جهاد هر نوع تلاش در راه خداست و آنرا محدود به سحرخیز بودن و خواندن خطبه و سخنرانی و یا خدمت به خانواده و پدر و مادر کرده اند. در حالیکه جهاد تنها به معنای «قتال» است. پس از تعریف جهاد به عنوان قتال، وی نظر ۴ تن از فقهای برحسته اهل تسنن را در تایید نظر خود بیان می کند:
▪ فقه حنفی:
در فتح القادر نوشته ابن هومان آمده است که «جهاد به معنی درخواست از کافران برای اعتقاد به حقیقت است و جنگیدن با آنها در صورت نپذیرفتن آن. الکسانی در بدایع می گوید: «تلاش و جان فشانی یک فرد برای قتال در راه خداوند با زبان و مال و جان و هر چه که دارد را جهاد می گویند.
▪ فقه مالکی:
جهاد برای مسلمانان به معنی جنگیدن علیه کفار است که تحت پیمان ما نیستند و نیز جنگیدن برای اعتلاء کلمه الله (در السعیدی و الشرح الصغیر، اقرب المسالک نوشته الدردیر).
▪ فقه شافعی:
الباجواری می گوید: «جهاد به معنی قتال در راه خداوند است. و ابن هجر در الفتح می گوید: پیکار ایثارگرانه ی مشروع در مبارزه با کفار.
▪ فقه حنبلی:
در مطالب الناهی نوشته شده که جهاد به معنی جنگ با کفار و قتال و ایثارگری با تمام نیرو در راه اعتلای کلمه الله (بنگرید به عهده الفقه و منتهی ارادت).
بنابراین عظّم با آوردن شواهد فوق نتیجه می گیرد که هر جا کلمه جهاد وجود دارد به تحقیق به معنی قتال است و به نظر عظم «ابن رشد نیز در کتاب مقدمه می گوید: جهاد با شمشیر یعنی جنگیدن در راه خداوند و فقط هنگامی که فی سبیل الله است، در حقیقت جهاد است پس هر نوع مفهوم کلی جنگ با کفار، جهاد نیست و باید فی سبیل الله باشد». ۶۱
● انواع جهاد:
عظم بر آن است که بر طبق قرآن و سنت و نظرات علما ۲ نوع جهاد وجود دارد.
▪ جهاد تهاجمی (ابتدایی):
این نوع جهاد زمانی است که کفار برای حمله به مسلمین جمع شده اند و جهاد فرض کفایی است که با حداقل ابزار و تعدادِ مومنان گمارده شده در مرزهای مسلمین انجام می شود و نیز این جهاد حداقل سالی یک بار از سوی امیر با فرستادن نیرو به مرزهای مسلمین برای ترساندن دشمنان اسلام انجام می گیرد و این وظیفه ی مسلمین است تا از آن پیروی نمایند که اگر سرپیچی نمایند مرتکب معصیت شده اند و به نظر عظّم «همانطور که علما بیان نموده اند این نوع جهاد به معنی حفاظت از پرداخت جزیه توسط نامسلمانان است. ۶۲
▪ جهاد تدافعی:
جهاد تدافعی، بیرون راندن کفار از سرزمین اسلام است و این واجب عینی است و یک وظیفه ی اجباری است برای تمام مسلمین و مهمتر از همه ی فرایض دینی است. جهاد دفاعی در موارد زیر است:
- اگر کفار به سرزمین های مسلمین وارد شوند.
- اگر کفار و مسلمین رودروی همدیگر صف آرایی کرده باشند و کفار شروع به جنگ نمایند.
- اگر کفار گروهی از مسلمین را به اسارت گرفته باشد
- اگر امام مسلمین از فرد یا گروهی بخواهد که به طرف جلو بجنگند، آنگاه واجب می شود. ۶۳
عظم به خاطر هدف خود که خواستار توجیه شرعی وجوب عینی جهاد افغانستان است بیشتر مباحث خود را معطوف به اولین شرط می کند که به نظر او با ورود روسها به افغانستان شرط جهاد تدافعی (وجوب عینی)، محقق شده است. پس از مرگ وی در سال،۱۹۸۹ نوبنیادگرایی دوره ی دوم از نظرات وی برای توجیه وجوب عینی جهاد علیه آمریکا و متحدانش به دلیل اشغال سرزمین های اسلامی پس از جنگ ۱۹۹۱ استفاده نمودند.
عظم در شرط اول بیان می کند: «اسلاف صالح، تابعین، علمای مذاهب چهارگانه اهل سنت، محدثین و بزرگان تفسیر همگی بر این اتفاق نظر دارند که در شرایط ورود کفار به سرزمین های اسلامی جهاد بر مسلمانان آن منطقه و بر مسلمانان نزدیک به آن واجب عینی شده و به دیگر مسلمانان واجب کفایی می گردد. در این شرایط زن بدون اجازه ی شوهر و مقروض بدون اجازه ی قرض دهنده باید به جنگ برود و اگر مسلمانان آن منطقه بدلیل کمبود نیرو و امکانات موفق به اخراج کفار نشوند در این حالت جهاد به صورت چرخشی به نزدیکترین محل، سپس محل نزدیکتر و سپس محل نزدیک گسترش می یابد و اگر باز هم بدلیل کمبود نیرو موفق به اخراج کفار نشوند، جهاد بر کل جهان اسلام واجب عینی می شود. عظم از ابن تیمیه برای استحکام بخشی به نظرات خود شاهد می آورد که:
«جهاد دفاعی که بیرون راندن دشمن مهاجم است مهمترین نوع جهاد است و همانطور که همه بر آن اتفاق دارند، تکلیفی است برای حفاظت دین و مقدسات. اولین امر واجب پس از ایمان به خدا، دفاع در برابر دشمن متجاوز است که به دین و دنیای مسلمین یورش آورده است. در امر جهاد برخلاف واجبات دیگر هیچ شرایط الزامی چون فراهم بودن وسیله حمل و نقل وجود ندارد و هر کس باید با تمام امکانات در دسترس به جنگ برود. ۶۴
عظم برای توضیح وجوب عینی جهاد در صورت حمله ی دشمنان به مرزهای اسلامی از نظرات فقهای چهارگانه علمای سنتی شاهد می آورد.
▪ فقه حنفی:
ابن عابدین می گوید: «اگر دشمن به یکی از مرزهای مسلمین حمله کند، جهاد واجب عینی می شود و بر همه ی مسلمانان نزدیک به آن و سپس به کسانی که دورترند واجب خواهد شد. اگر به کمک آنها نیازی فوری نباشد واجب کفایی ولی اگر به آن نیاز باشد، واجب عینی خواهد شد و اگر باز نتوانستند دشمن را دفع نمایند بر کل امت اسلام از شرق تا غرب واجب عینی خواهد شد. الکسانی، ابن نجیم و ابن حمام نیز چنین نظری دارند.
▪ فقه مالکی:
در حشیات الدوسوقی ذکر شده است که جهاد در حمله ناگهانی دشمن واجب عینی می شود. وی می گوید: «هر جا که این حمله اتفاق بیافتد جهاد بر همه ی مسلمین چه زن، چه بچه و چه برده واجب عینی می شود. حتی اگر شوهران زن و یا والدین بچه ها و یا اربابان برده ها، آنها را از رفتن به جنگ بازدارند.
▪ فقه شافعی:
در کتاب نهیات المهتاج نوشته رملی بیان شده است که اگر دشمن به یکی از مرزهای سرزمین ما نزدیک شد و فاصله ی آنها با به کمتر از حدی رسید که در آن نماز شکسته می شود، بر همه ی مردمان آن منطقه حتی ضعفا، بچه ها، بردگان، مقروضان و زنان که جهاد بر آنها در شرایط عادی واجب نیست، واجب عینی می شود.
▪ فقه حنبلی:
ابن قدامه بیان می کند که جهاد در شرایط زیر واجب عینی می شود:
۱) اگر دو طرف رودر روی هم صف آرایی کنند و کفار شروع به جنگ نمایند.
۲) اگر کفار وارد سرزمین اسلامی شدند، جهاد بر مردم آن سرزمین واجب می شود.
۳) زمانی که امام از مردم بخواهد حمله کنید بر آنها واجب است که حمله نمایند. ۶۵
عبدالله العظم پس از بیان چیستی جهاد و شرایط وجوب عینی و یا کفایی آن به این نتیجه گیری می رسد که:
«در پی شرایطی که کفار حتی اگر یک وجب از خاک مسلمین را اشغال خود داشته باشند، جهاد برای آن مردم واجب عینی می شود و اگر مردم آن منطقه نتوانند، کافر را بیرون کنند به ترتیب به مناطق دیگر وجوب عینی پیدا می کند اما اکنون در مورد فلسطین باید گفت که:
۱) گناه بر گردن تمام مسلمین است تا زمانی که یک وجب از خاک اسلامی فلسطین در دستان کفار است.
۲) گناه و معصیت علما، رهبران و اعیان بزرگتر از مردم عادی است.
۳) گناهی بزرگ بر کردن نسل حاضر است که در برابر اشغال افغانستان، فلسطین، کشمیر، لبنان، چاد واریتره و... خاموش مانده اند. ۶۶ب) معرفت شناسی/ روشناسی نوبنیادگرایی:
معرفت شناسی/ روشناسی جریان نوبنیادگرایی برخلاف جریان اسلام انقلابی است. جریان اسلام انقلابی به عنوان شاخه از بنیادگرایی قدیم با تقسیم احکام دینی به ثوابت و متغییرات و نیز با نگاهی تاریخی به برخی از احکام دین و تلقی زمینه مندی تاریخی آن، سعی می کند با شیوه های تفسیری و تاویلی به روزآمد کردن بسیاری از احکام با توجه به شرایط و مقتضیات زمان کنونی بپردازد و اصطلاحاً دین را «راه حلی» برای تمام مشکلات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی- اجتماعی دوران جدید می داند. ادعایی که از سوی بسیاری از اسلامگرایان انقلابی در ایران- الجزایر و اخوان دوره ی جدید در مصر مشاهده می شود. ۶۷
اما جریان نوبنیادگرایی که یوسف قرضاوی آنها را «نصوصیه ی جدید» می نامد. ضمن رد اجتهاد در علوم دینی، تنها به نصوص- بویژه سنت- اتکا می کنند و حتی در مورد پیشوایان دینی گذشته مذاهب چهارگانه نیز با دید انتقادی می نگرند. ۶۸
در نگاه به تحولات تاریخی نیز رویکردی دوگانه دارند آنها از یکسو با نگاهی به تاریخ اولیه اسلام، تمام تحولات آن زمان و احکام مربوط به آن دوره را به عنوان احکام فرازمانی برای تمام دوره ها و زمانها می دانند که این امر بخصوص در مورد نگاه آنها به یهودیان و نیز در احکام و قوانین شرعی جنگ مشهود است. مثلاً آنها یهودیان امروزی را تداوم همان توطئه گران یهودیان زمان رسول الله (ص) می دانند. اما از سوی دیگر به منظور مشروعیت بخشی یا کسب اقبال عمومی به نظرات دینی خود به صورت گزینشی به ذکر نمونه های تاریخی می پردازند. ۶۹ به عنوان نمونه آنها از توطئه صلیبیون (انگلستان و فرانسه و ایتالیا) پس از جنگ جهانی اول و نیز مسلمان کشی مسیحیان اروپایی در کوزوُ بوسنی سخن می گویند اما از کمک آمریکایی صلیبی به خود نوبنیادگرایان در نبرد علیه روسیه و نیز مداخله همین آمریکای صلیبی برای توقف نسل کشی صرب ها در بوسنی سخنی به زبان نمی آورند. از نظر معرفت شناسی، نگاه مطلق گرایانه آنها به احکام دین نه تنها همزیستی مسلمانان با غیرمسلمانان را ناممکن می سازد بلکه تکثرهای درون جامعه ی مسلمان را نیز نفی می کند. در این زمینه بیشترین تعارض را با جریان سنت گرایی دینی که به وحدت درونی ادیان و کثرت گرایی معتقدند و نیز با اسلامگرایان صوفی دارند. مثلا جریان نوبنیادگرایی در آسیای مرکزی بخصوص در تاجیکستان تعارضات زیادی به فرقه نقشبندیه دارد. ۷۰ و طالبان در افغانستان و القاعده ی عراق با شیعیان دشمنی دایمی دارند.
از منظر مطالعات درون دینی نیز آنها با اسلامگرایان انقلابی و سنت گرایان متفاوتند. رابطه ی خداوند با انسان در نگاه نوبنیادگرایان رابطه خالق و مخلوق است و نه حبیب و محبوب یا عاشق و معشوقِ اسلامگرایان سنتی و یا عرفای اسلامی که ناظر بر وجه رحمانی و استحسانی دین است.
از نظر نوبنیادگرایان مخلوق برای رسیدن به بهشت از خداوند پیروی می کند. تحلیل محتوایی بیانیه های القاعده ونامه های بن لادن- ملاعمر، ایمن الظواهری و زرفاوی نشان از کثرت استفاده واژه های مخلوق، بهشت، جهنم، عذاب دارد. مثلاً در جای جای بیانیه ی اعلام جهاد علیه صلیبیون آمده است که:
«جوانان ما می دانند که پاداش آنها در مبارزه با شما دو برابر مبارزه با دیگر مردمانی است که اهل کتاب نیستند. آنها هیچ نیتی ندارند جز اینکه با کشتن شما به بهشت بروند.»۷۱
یا در جای دیگر که «جوانان، پس از مرگ به بهشت خواهند رفت». بنابراین در الهیات نوبنیادگرایی انسان و ابتکارات انسان و عشق ورزی و راز و نیاز عاشفانه با خداوند جای خود را به مناسک و عبادات و اجرای رسوم و ظاهر دین می دهد. پس در این شرایط است که در افغانستان موسیقی، تئاتر و مبحث کلان هنر تعطیل می شود، زن از جلوه جمال الهی به ابزار شیطان در وسوسه مرد بدل می شود که باید در پستوی خانه پوشیده و نهان شود. بنابراین در معرفت شناسی نوبنیادگرایی ظاهر شریعت جای باطن دین را می گیرد و اصالت به ظاهر شریعت و اجرای آن می دهند که نوع روش شناسی آنها را نیز شکل می دهد. از منظر روش شناسی، نوبنیادگرایی به متن و نص توجه می کند که ریشه فکری آنها به اسلام سلفی برمی گردد. مثلا شکری مصطفی رهبر تکفیر و الهجره معتقد است که:
«قرآن به زبان عربی ساده و کاملا روشن برای هر مسلمانی نازل شده است و نیازی به تفسیر آن نیست»۷۲
از این رو، وی چهار فقه اهل تسنن را به دلیل اینکه تفسیرهای انسان ساخته هستند را جاهلی می نامد که خود رهبران این چهار فقه نیز به طاغوت بدل گشته اند. ۷۳
پیش از آنها نیز سید قطب بیان می کرد که: «ایدئولوژی اسلامی از آلایش و انحراف و مسخ رهایی نخواهد یافت مگر آن گاه که هر آنچه نام فلسفه اسلامی بر آن نهاده اند و تمام مباحث علم کلام تمام آنچه میان فرق مختلف اسلامی در طی قرون گذشته اختلاف به پا گرده است را یکبارده به دور بینداریم و پس از آن به سوی قرآن مجید بازگردیم. ۷۴
در دوران جدید نیز اندیشه ی نوبنیادگرایی در تجربه ی حکومتی خود در طالبان و نیز در دوران کنونی، تنها به شکل ظاهری نص متون مقدس در کنشهای خود متمرکز می شوند. چون کلام وحی و بی واسطه ی خداوند فراتر از هر گونه تفسیر است و امری است مطلق در تمام زمانها که انسانها تنها باید همانگونه که هست از قرآن پیروی نمایند.
پ) مباحث محتوایی نگاه نوبنیادگرایی:
در مباحث محتوایی نگاه نوبنیادگرایی به چند نکته پرداخته می شود.
۱) چگونگی ایفای فریضه جهاد و شیوه های اقدام جهادی (عملیات های جان نثارانه).
۲) امکان و شرایط ایجاد صلح با کفار
۳) نوع رابطه با دولت های اسلامی
پ- ۱) شیوه های اقدام جهادی (عملیات های جان نثارانه):
۱- ۱) تاکید بر جهاد تدافعی
هر چند جریان نوبنیادگرایی بسیاری از مفاهیم جریان سلفی را زنده نمود اما تفاوت هایی نیز با آنها دارد. یکی از این تفاوت ها تاکید بر جهاد تدافعی است تا تهاجمی. به عبارت دیگر جریان نوبنیادگرایی در واکنش به هجوم آنچه آنها کفار می خوانند به سرزمین اسلام دست به اقدام می زند.
در ششمین بیانیه رسمی القاعده آنها می گویند:
«اتفاقاتی که پس از حمله به نیویورک و واشنگتن اتفاق افتاده چون کشتن آلمانی ها در تونس و فرانسوی ها در کراچی، بمب گذاری در مسیر سوپرتانکر فرانسوی در یمن، کشتن تفنگداران دریایی در فیلکه (کویت) و انگلیسی ها و استرالیایی ها در انفجارات بالی، انفجارات اخیر مسکو و نیز عملیات های دوره ای در گوشه و کنار جهان، همگی واکنشها و عملیات متقابل به جنگ صلیبیون علیه اسلام هستند.» ۷۵
یا در بیانیه ۹ ژانویه ۲۰۰۶ بن لادن اعلام می کنند که:
«من به شما می گویم، ما چیزی برای از دست دادن نداریم، شناگر دریاها را از باران نترسانید، شما سرزمین ما را اشغال کرده، شرافت ما را پایمال نمود، نوامیس ما را هتک حرمت نموده و خود عزیزان ما را ریخته اید. اموال ما را غارت می کنند و خانه های ما را خراب کرده و ما را آوارده نموده و امنیت ما را سلب کرده اید. ما می خواهیم همین کارها را با شما بکنیم.»۷۶
حتی در تاکید بر اینکه آنها دارای سمت گیری جهاد تدافعی هستند در بیانیه ۳۰ اکتبر ۲۰۰۴ اعلام می کنند که:
«من به شما می گویم که خدا می داند ما به فکر حمله به دو برج نبودیم. اما پس از مشاهده سرکوب غیرقابل تحمل ائتلاف آمریکایی- اسرائیلی در لبنان و فلسطین، به آن فکر کردیم.»۷۷
بنابراین مشاهده می شود به زعم هستی شناسی دوگانه افکار خیر و شری نوبنیادگرایی، برخلاف نگرشهای سلفی، الزاماً، رابطه ی مخاصمه آمیز را پیش بینی نمی کند، بلکه بر جهاد تدافعی تاکید نموده و حتی در مطالب آینده بیان خواهیم کرد که حتی شرایطی را نیز برای توقف درگیری خود با آنها مشخص می نمایند.
۱- ۲) استراتژی توازن وحشت و عملیات در داخل خاک آمریکا و متحدانش:
بن لادن در مصاحبه با تیسر علونی استراتژی عملیاتی خود را «توازن فی الرعب» می نامد و می گوید:
«آنها ما را می کشند و ما هم مجبوریم آنها را بکشیم تا توازن وحشت به وجود آید. اکنون تنها زمانی است که توازن نزدیکی بین ترور در هر دو طرف بین مسلمانان و آمریکائیان در دوران اخیر بوجود آمده است. ۷۸
وی سپس ادامه می دهد که جنگ به درون آمریکا کشیده خواهد شد و ما آنرا ادامه خواهیم داد تا پیروزی حاصل آید. درباره ی تغییر استراتژی القاعده از حمله به منافع آمریکا در دهه ۹۰، به حمله به خود آمریکا نشان می دهد که بن لادن در صدد استفاده از عامل دموکراسی در آمریکاست.
بن لادن در مصاحبه با جان میلر بیان می کند که:
«مسلمانان تصمیم گرفته اند که به جای اینکه به منافع آمریکا حمله کنند با این کشور در سرزمین خودش مبارزه نمایند. تا مردم دولتی را انتخاب نمایند که می تواند مسئولیت بیشتری نسبت به آنها احساس کند و از منافع آنها حمایت کند.»۷۹
در جای دیگری از مصاحبه با جان میلر می گوید:
«من به مردم آمریکا می گویم که خودشان را از شر این دولت خیانتکار نجات دهنددولت شما نماینده اسرائیلی هاست و این امر در دولت کلینتون بسیار مشهود بود.»
۱- ۳) اقدامات جان نثارانه حتی علیه غیرنظامیان
بن لادن خطاب به مردم عراق، استفاده از عملیات جان نثارانه را مهمترین عملیات برای نابودی فعالیت های ایالات متحده و متحدانش می داند. ۸۰ بن لادن درباره ی حمله به غیرنظامیان بیان می کند که حمله به غیرنظامیان هم از نظر منطقی و هم شرعی اقدامی درست است. در بعد توجیه منطقی آن دو استدلال مطرح می کند.
الف) اصل مقابله به مثل:
بن لادن در این باره با ذکر بسیاری از کشتارهایی که توسط اسرائیل و آمریکا انجام گرفته، اقدامات خود را در تلافی آنها مطرح می کند:
«من می گویم آیا بچه های ما و غیرنظامیان ما بی گناه نیستند و خون آنها مباح است؟ در موردی که ما غیرنظامیان آنها را می کشیم، تمام جهان از شرق و غرب فریاد می زنند اما چه کسی هست که بگوید خون ما خون نیست و خون آنها خون است؟ چه کسی هست که درباره مردمی که در طول دهه ها در سرزمین ما کشته شده اند، سخن بگوید؟ بیش از یک میلیون کودک در عراق کشته شده اند و اکنون نیز می میرند، پس چرا ما صدای مردمی که اعتراض کنند و با ما همدردی نمایند را نمی شنویم؟»۸۱
ب) دومین استدلالی که بن لادن طرح می کند تا حمله ی خود به غیرنظامیان را منطقی جلوه دهد این است که به نظر او دولت آمریکا نماینده مردم آمریکاست و اگر دولت آمریکا جنایتی انجام می دهد، گناه اصلی برعهده ی مردم است که آن دولت را برگزیده اند. سازمان القاعده در نامه ای به مردم فلسطین بیان می کند که:
«مردم آمریکا بدانند و مطمئن باشند که ما ناظر اقدامات شما هستیم و علاوه بر این نظام سیاسی آمریکا از درون مردم آمریکا سربرآورده و بخشی از آنهاست و متعلق به آنهاست و همینطور ملت یهود در فلسطین. ما و شیخ اسامه قسم یاد کرده ایم به خداوند که آمریکا و هر کسی که در آن کشور زندگی می کند، خواب آسایش نخواهد دید مگر اینکه موضوع امنیت برای ما که در فلسطین زندگی می کنیم، به واقعیت تبدیل می شود.»۸۲
در حقیقت بن لادن به دنبال تحریک افکار عمومی آمریکا برای جلوگیری از سیاست های تهاجمی دولتمردانشان علیه جهان اسلام است.
بن لادن دلایل شرعی نیز برای حمله به غیرنظامیان مطرح می کند. هر چند وی می گوید که به نظر عده ای کشتن بچه ها و زنان بنا به فرموده پیامبر (ص) ممنوع است اما تصریح می کند که این دستور امری مطلق نیست. و به نظرات علمای گذشته چون ابن قیم و شوکانی و قرطوبی اشاره می کند. به نظر بن لادن قرطبوی در تفسیرش می گوید اگر کافران زن ها و بچه های شما را کشتند، بنابراین شما نباید از انجام مقابله به مثل شرم کنید؛ بخصوص برای ترساندن آنها از ارتکاب دوباره ی آن. به نظر بن لادن این دیدگاه مذهب است و کسانی که اطلاعی از شریعت ندارند می گویند کشتن بچه ها و زنان مشروع نیست. ۸۳
اما منسجم تر از همه ی آنها، استدلال های عبدالله عظم - مرشد بن لادن- است که به تفصیل درباره توجیه فقهی حمله به غیر نظامیان با استناد به احادیث و بزرگان مذاهب ۴ گانه اهل سنت، بحث می کند. به نظر وی علما عقاید متفاوتی را درباره ی موضوع کشتن یا اسیر کردن بچه ها و سالخوردگان در شرایط جنگی دارند و ۲ نظر عمده مطرح می شود.
▪ نظر اول: علماء در این گروه معتقدند که در هیچ شرایطی کشتن زنان و بچه ها، حتی اگر کفار زنان و بچه هایشان را به عنوان سپر انسانی جلو مسلمین قرار دهند، مجاز نیست. فقه مالکی بر این باور است.
▪ نظر دوم: علما در این گروه معتقدند که ضعفا (زنان، بچه ها و سالخوردگان) در جنگ نباید مورد هدف قرار بگیرند، مگر اینکه آنها می جنگند یا به گونه ای با جنگجویان در آمیخته اند که برای مسلمین امکان پذیر نباشد که فقط با جنگجویان بجنگند. فقه شافعی و حنفی بر این باور است. (عظم آداب جهاد) مثلاً ماوردی در حکام سلطانیه می گویند:
«کشتن زنان و کودکان در جنگ تا زمانی که آنها نمی جنگند مجاز نیست چون پیامبر (ص)، کشتن آنها را ممنوع کرده است.
السرخسی نیز در المبسوط می گوید:
«حمله به قلعه های مشرکین به سبب وجود زنان و بچه ها و یا حتی وجود اسیران مسلمان در آنها، متوقف نمی شود.»
ابن تیمیه نیز بر این باور است که «امت مسلمان متفقاً معتقدند که زمانی که کفار مسلمانان را به عنوان سپر انسانی به اسارت گرفته اند و اگر به آنها حمله نشود بیم شکست مسلمین می رود، حمله مجاز می شود ولی باید کفار را مورد هدف قرار داد و بعضی از علمای معتقدند که حتی اگر اعلام آتش بس نیز ضرری برای مسلمانان نداشته باشد، باز هم حمله مجاز خواهد بود. ۸۴
به نظر می رسد با توجه به استدلالات و اقدامات خود بن لادن و ایمن الظواهری، نوبنیادگرایان از نظریه دوم پیروی می کنند.
پ- ۲) امکان ایجاد و شرایط صلح با کفار آمریکایی:
نوبنیادگرایان براساس تجربه صلح حدیبه از سوی پیامبر امکان صلح با کفار را ممکن می دانند ولی معتقدند که در شرایط زیر معاهده ی صلح بی اثر می شود:
۲- ۱) در شرایطی که حتی یک وجب از خاک مسلمین در تصرف کفار باشد. چون خاک مسلمین به هیچ کس تعلق ندارد که بتوان در مورد آن مذاکره کرد و به خدا و اسلام تعلق دارد. بنابراین تا زمانی که یهودیان در فلسطین و آمریکائیان در شبه جزیره عربستان هستند امکان صلح وجود ندارد.
۲- ۲) در شرایطی که جهاد واجب عینی است امکان صلح وجود ندارد. یعنی تا زمانی که دشمن در سرزمین های اسلام است امکان صلح وجود ندارد.
۲- ۳) در هر شرایطی که مستلزم تعطیلی شریعت خداوند و یا چشم پوشی از اجرای احکام اسلامی است، معاهده صلح انجام نمی شود.
۲- ۴) معاهده ی صلحی که مسلتزم تحقیر مسلمین است انجام نمی پذیرد و نوبنیادگرایان براساس همین بند با تمام مذاکرات صلح اعراب و اسرائیل مخالفت می کنند.
۲- ۵) معاهده ای که با شریعت اسلام مخالف باشند مثل:
۲- ۵- ۱)معاهده ای که به مشرکین اجازه دهد به سرزمین حرمین شرفین وارد شوند که برخلاف حدیث نبوی است که «تمام یهودیان و مسیحیان را از سرزمین شبه جزیره ی عربی بیرون بران.
۲- ۵- ۲) معاهده ای که زنان مسلمان را به کفار تحویل دهد.
۲- ۶) معاهده ی صلحی که به کفر اجازه می دهد به اقدامات غیراسلامی بپردازند مثل ساختن کلیسا در سرزمین اسلام یا عملیات مسیونری. ۸۵
بن لادن شرایط توقف درگیریها با کفار را خیلی ساده می داند. او می گوید: «زمانی که ما تجاوز کردیم، این وظیفه ماست که ابتدا تجاوز را رفع کنیم و اکنون که به ما حمله شده است، این وظیفه ی آمریکاست که رفع تجاوز کند. آمریکا از این درگیری نجات پیدا نخواهد کرد مگر اینکه از سرزمین حرمین شرفین بیرون رود و به درگیری اش در فلسطین به سود اسرائیل و نیز در کل جهان اسلام پایان دهد. اگر ما این مسئله را به هر بچه مدرسه ای آمریکایی بدهیم در دو ثانیه آنرا حل می کند اما با اقدامات بوش، مسئله حل نخواهد شد. چون دولت آمریکا به عامل اسرائیلی ها تبدیل شده است و تامین منافع اسرائیل را بر نیازهای مردم خودش ارجحیت داده است. ۸۶ در بیانیه ی سوم القاعده نیز شرایط زیر به عنوان شرایط صلح آمده است:
«آمریکا از این یورشها آرام نخواهد شد مگر اینکه از عراق و افغانستان عقب نشینی کند، کمک به یهودیان در فلسطین را متوقف سازد، از سرزمین حرمین شرفین خارج شود و از کمک به هندوها علیه مسلمانان در کشمیر دست بردارد. ۸۷
به هر ترتیب بن لادن که در فتوای جهاد علیه صلیبیون تصریح می کند که اکنون قرارداد صلح بین ما و شما باطل گشته (منظور صلح حدیبه است بین پیامبر و کفار) و صلح دوباره را منوط به شرایط فوق می کند که شامل ۴ عنوان اصلی است:
۱) خارج شدن از عربستان.
۲) عقب نشینی از عراق و افغانستان
۳) دست برداشتن از حمایت از اسرائیل
۴) دست برداشتن از توطئه علیه اسلام در کل جهان اسلام از فیلیپین و اندونزی و برمه و آسام و تاجیسکتان تا افغانستان، پاکستان، اردن، عراق، سومالی، سودان، اریتره، چچن و بوسنی.
پ- ۳) نوع رابطه با دولت های مسلمان (با مطالعه دولت عربستان):
در مباحث هستی شناسی بیان گردید که آنچه در اولویت نخست نوبنیادگرایان قرار دارد ابتدا آزادی سرزمین های مسلمین و اجرای شریعت است و سپس برقراری دولت جهانی اسلام. بررسی نوع رابطه ی نوبنیادگرایان با مقوله دولت های کشورهای مسلمان از آن جهت مهم است که در بحث دلایل و چگونگی تکوین این جنبش اهمیت به سزایی دارند. آنچه برای نوبنیادگرایان در شرایط فعلی ارجح است. اجرای شریعت اسلام توسط این دولتهاست و دلیل مخالفت یا حمله ی آنها به این دولت ها مسائل سیاسی یا استبداد نیست که این امر در بحث بررسی فرضیه های رقیب مطرح خواهد شد.
بن لادن در گفتگو با رابرت فیسک در سال ۱۹۹۶ دولت های عربی و مسلمان را به دلیل هم‌پیمانی با کفار غیرمشروع می داند و آنها را متهم به کفر می کند که حمله به آنها نیز مجاز است. ۸۸
نوبنیادگرایان مبارک، قذافی و عرفات و شاه عربستان را به دلیل همکاری با کفار و عدم اجرای شریعت محکوم می نمایند. و در میان آنها بیشترین حملات به دولت عربستان سعودی به دلیل اجازه ی وورد به آمریکای ها به سرزمین عربستان می کند.
بن لادن حتی در فتوای خود جهاد علیه کفار صلیبی و یهودی، حتی به اتهاماتی که او را خائن به پیمان پادشاه می داسنتند واکنش نشان می دهد و می گوید: «من به پادشاه خیانت نکردم ولی او به قبله‌ی ما خیانت کرد». ۸۹ و نیز می گوید:
«این اشتباه بزرگی از سوی رژیم عربستان سعودی بود که از سربازان آمریکایی دعوت کرد و آنها به سربازانی کمک می کردند که با مسلمانان می جنگیدند. آنها به کمونیست های یمنی علیه مسلمانان جنوبی کمک می کردند و به رژیم عرفات که علیه حماس اقدام می کرد کمک می کنند و علمای مسلمین را به زندان افکنده اند. ۹۰
از سال ۱۹۹۱به بعد (حمله عراق به کویت) که دوره ی دوم جریان نوبنیادگرایی شروع می شود موضعگیریهای این جریان علیه دولت ها مشخص تر می شود و دلیل آنهم این بود که دولت های اسلامی مجبور به تصمیم گیری در مورد بودن یا نبودن در ائتلاف به رهبری آمریکا علیه عراق در خلال اشغال کویت بودند.
در این سال بن لادن که به خاطر پیروزیهای مجاهدین در افغانستان شهرتی داشت از دولت عربستان درخواست نمود که به جای دعوت از کفار، با مجاهدین عرب افغان از عربستان دفاع نماید اما شاه نپذیرفت و پس از دعوت از آمریکاییها، بن لادن و تعدادی دیگر از روحانیون سعودی نیز به مخالفت با حکومت پرداختند که حکومت نیز برخی را دستگیر و برخی را وادار به سکوت نمود.
در سال ۱۹۹۲، ۱۰۷ تن از علمای سعودی نامه ای ۴۶ صفحه ای را تحت عنوان «اندرزنامه» به شاه فهد نوشتند که در آن از اجازه به اقامت آمریکائی ها در عربستان و نیز فساد حاکم انتقاد شده بود و شاه را به پیروی بیشتر از شریعت و قطع ارتباط با حکومت های غربی فراخوانده بودند. دولت عربستان ۷ تن از علمای برجسته را به جرم امضای این اندرزنامه بازداشت کرد. و تابعیت عربستانی بن لادن را نیز لغو کرد. ۹۱
بن لادن نیز کمیته «نصیحت و اصلاح» را بوجود آورد و نامه سرگشاده ای را در ۵۱ صفحه سال ۱۹۹۵ به شاه نوشت که در آن اولین مسئله انتقادی به عربستان این بود که «دستورات شما برخلاف احکامی است که از سوی خدا نازل شده است. ۹۲ سپس اقدام او را با یاسای چنگیز مقایسه نمود که مجموعه قوانینی از هوس ها و تمایلات خود را به مردم داده بود تا از آن اطاعت کنند. در ادامه بن لادن به فهد گفته بود که هر کس از احکام خداوند در قرآن و سنت سرپیچی کند، کافر است. ۹۳
سپس با استناد به سخن ابن تیمیه که اسلام به معنای اطاعت کامل از خدامند است بیان می کند که «اندرزنامه ای» که برای شما قبلا فرستاده شد. دهها اقدام غیرشرعی و منطبق بر احکام مادی و غیرالهی که توسط دولت شما انجام گرفته بود، متذکر گردیده بود که باید اصلاح شود. ۹۴
در نامه سرگشاده بن لادن دومین نقد از شاه عربستان، اتحاد با کافران در مبارزه با اسلام دانسته بود و وی را متهم کرده بود که از کمونیست های یمنی علیه مسلمانان و از عرفات علیه حماس حمایت می کند. به اتحاد شوروی که دستش به خون مردم مسلمان افغانستان آلوده است ۴ میلیارد دلار کمک کرده است. حتی حمایت آنها از مردم افغانستان در مقابل شوروی را ناصادقانه دانسته بود. با این استدلال که: «چگونه حمایت خود را از مسلمانان در مقابل کمونیست ها توضیح می دهید در حالیکه از دیگر کمونیست ها در یمن علیه مسلمانان حمایت می کردید.»۹۵
بن لادن در مراتب بعدی فساد اقتصادی و فساد سیاسی را بیان می کند که البته منظور وی از فساد سیاسی، عدم وجود دموکراسی نیست بلکه عدم وجود شوراست.
به هر ترتیب جریان نوبنیادگرایی مجموعه ای از انگاره ها را دربرمی گیرد که مقوم رفتارها و کنشهای آنهاست.
در قسمت نهایی این فصل پس از بیان ویژگیهای هستی شناسی و معرفت شناسی و روش شناسی نوبنیادگرایی به دنبال بیان این مسئله هستیم که چه عواملی در تکوین و تکامل این جریان پس از دهه ۹۰ تاثیرگذار بوده اند یا به عبارت بهتر چه عواملی سبب تولد جریانی گردیده است که از فراز اسلامگرایان انقلابی به اسلام سلفی پل بزند و بسیاری از مفاهیم آنها را برای توضیح شرایط کنونی و شکل دادن به مجموعه های رفتاری خاص را دوباره باز تولیدنماید. بحث اصلی این پایان نامه بررسی این موضوع است که پس از بررسی فزضیه های رقیب چون تاثیر فقر و نیز استبداد سیاسی در ظهور و گسترش نوبنیادگرایی اسلامی به فرضیه ی اصلی پرداخته می شود که بررسی سیاستهای ایالات متحده به عنوان یک «دیگری» در نقش یک دشمن در نگاه نوبنیادگرایان است. فرضیه ی اصلی سیاست های ایالات متحده را عامل گسترش آنها پس از دهه ۹۰ می داند.

نویسنده: محمد صادق - جوکار
منبع: سایت - باشگاه اندیشه - به نقل از feirahi.com
پی نوشتها:
۱. بنگرید به: اولیویه رُی، تجربه اسلام سیاسی، ترجمه محسن مدیرشانه چی و حسین مطیعی امین، قم: انتشارات اسلامی، ۱۳۷۸.
۲. Olivier Roy , "Globalized Islam: The Search for a New Ummah" ۲۰۰۴. Intrnet<hyyp: www. freeebookonline. com Globalized Islam>
۳. Olivier Roy,Neo Fundamentalism, at<http: www. findarticles. com/roy/relagion/articles۷۴۵۲qlb. htm>
۴. Ibid,p. ۲.
۵. Oliver Roy. Golibalization Spurs Neo- Fundamentalism. at<http: www. soros. org/Initiatives/cep/events/roy- ۲۰۰۴۱۱۱۶. summary>
۶. Ibid.
۷. Roy, Globalized Islam: The Search for a New Ummah. op. cit.
۸. Oliver Roy,Afghanistan: Two Years After fall Of Taliban. Interveiw with Oliver Roy. Terrorism Monitor. vol. ۱,issue. ۶, (special issue) ,november۲۰. ۲۰۰۳.
۹. Barbara D. Metcalf,Traditionalist Islamic Activism: Deoband,Tablighis and Talibs. social science Reaserch concil, at<http: www. scrc. com/Metcalf/۲۰۰۲. htm>
۱۰. Abdullah ‘Azzam, Defence of the Muslim Lands (Ahle Sunnah Wal Jama‘at, nd) ,Intruduction: First Obligation After Iman, Internet,<http: www. relagioscop. com/index. Chapter۱. htm>
۱۱. Method of Hizb- ut- tahrir, Main page, at<http: www. Hizb- ut- tahrir. org/difination. message. Htm>
۱۲. Ariel Cohen, Hizb ut- Tahrir: An Emerging Threat to U. S. Interests in Central Asia, at<http: www. heritage. org/Research/RussiaandEurasia/BG۱۶۵۶es. Cfm>
۱۳. Ayman al Zawahiri, “Message on Desecration of Holy Koran and the Infidel Democracy,” Internet,<http: www. osc. net/ GMP۲۰۰۵۰۹۲۷۵۵۰۰۰۱Aug. ۴, ۲۰۰۵>
۱۴. Abdullah ‘Azzam, Defence of the Muslim Lands (Ahle Sunnah Wal Jama‘at, nd) ,Chapter۱: First Obligation After Iman,Internet,<http: www. relagioscop. com/index. Chapter۱. htm>
۱۵. Emmanuel Sivan, Why Radical Muslims Aren&#۰۳۹;t Taking Over Goverments,Middle East Review of International Affairs Volume ۲, No. ۲ - May ۱۹۹۸,p. ۵۸- ۸۶.
۱۶. Oliver Roy. the search for new Umah. at<http: www colombia. edu/cup/sales/۲۰۰۶/index. Html>
۱۷. بنگرید به: فصل چارچوب نظری
۱۸. John Miller, Talking with Terror’s Banker", an ABCNews interview with Usama bin- Laden, May ۲۸, ۱۹۹۸. Internet,<http: //abcnews. go. com/sections/world/dailynews/terror_۹۸۰۶۰۹. html>
۱۹. Eighth Al Qaeda`Statements, Internet,<http: www. doublstandards. org/eighthstatements/۳۰october. html
۲۰. Roy, Globalized Islam: The Search for a New Ummah. op. cit.
۲۱. David Zeidan, The Islamic Fundamentalist Veiw Of Life As A Perennial Battle, Middle East Review of International Affairs, Vol. ۵, No. ۴ (December ۲۰۰۱) p. p. ۲۶- ۵۳.
۲۲. William Shepard, "Fundamentalism,Christian and Islamic", Religion, No ۱۷ (۱۹۸۷ (p. ۳۶۲)
۲۳. سید قطب،جاهلیت قرن بیستم،ترجمه صدرالدین بلاغی،تهران: امیرکبیر،۱۳۴۶،ص۱۳.
۲۴. همان،ص۱۴.
۲۵. سید قطب،ویژگیهای ایدئولوژی اسلامی،ترجمه سید محمد خامنه ای،تهران: انتشارات بعثت،بی تا،ص۳۱ و ص۷۰.
۲۶. همان،صص۱۳۰- ۱۳۷.
۲۷. Usama bin- Laden, "Bin Laden’s Warning: Full Text", Full text of a recorded statement broadcast on al- Jazeera television. BBC News,South Asia, Sunday, October ۷, ۲۰۰۱, Internet: < http: //news. bbc. co. uk/hi/english/w…th_asia/newsid_۱۵۸۵۰۰۰/۱۵۸۵۶۳۶. stm>
۲۸. Tayseer Allouni, The Unreleased interview WithUsameh Bin Laden, Part۳,Internet, http: //www. tbsjournal. com/Archives/Fall۰۳/Jazeera_specia۳. htm>
۲۹. Mullaah &#۰۳۹;Umar, Message from Mulla Umar to the Muslims of Palestine, at<http: www. forums. islamicawakening. com/showthread. php=۱۲۵۴>
۳۰. First Al Qaeda`Statements, Internet,<http: www. doublstandards. org/firststatements. Html>
۳۱. Second Al Qaeda`Statements, Internet,<http: www. doublstandards. org/secondstatements. Html>
۳۲. Forth Al Qaeda`Statements, Internet,<http: www. doublstandards. org/forthstatements. Html>
۳۳. Roy, Afghanistan: Two Years After fall Of Taliban, opcit.
۳۴. Sayf Al Adl`s statements, in open source center, Internet,<http: www. osc. net/GMP۲۰۰۵۰۶۰۶۳۷۱۰۰,may۲۱,۲۰۰۵>
۳۵. Usama bin- Laden, "Declaration of War Against the Americans Occupying the Land of the Two Holy Places" (۱۹۹۶) , Internet, <http: //www. azzzam.com/html/body_declaration. Html>
۳۶. Mullaah &#۰۳۹;Umar,op. cit,p. ۲.
۳۷. Forth Al Qaeda`Statements.
۳۸. Tayseer Allouni, The Unreleased interview WithUsameh Bin Laden, Part۴,Internet, http: //www. tbsjournal. com/Archives/Fall۰۴/Jazeera_specia۴. htm>
۳۹. Audio Types From Bin Laden,december۱۶, in Open Source Center,Internet,<http: www. osc. net/ GMP۲۰۰۴۱۲۱۶۰۰۰۲۲۲, Dec. ۱۶, ۲۰۰۴>
۴۰. Statement From Bin Laden, december۲۷,۲۰۰۴, in Open Source Center, Internet,<http: www. osc. net/ FEA۲۰۰۴۱۲۲۷۰۰۰۷۶۲, Dec. ۲۷, ۲۰۰۴>
۴۱. Ibid.
۴۲. قطب، ص ۱۴۴.
۴۳. هرایر دکمجیان،جنبشهای اسلامی در جهان عرب،ترجمه حمید احمدی،تهران: انتشارات کیهان،۱۳۶۶،ص۱۱۱۲- ۱۲۱.
۴۴. ورونیک سلس، «فراز و فرود اسلام سیاسی در مصاحبه با ژیل کپل»، فصلنامه گفتگو، شماره ۲۹ پاییز ۱۳۷۹، صص ۱۴۶ تا ۱۶۲.
۴۵. Abdullah ‘Azzam, Defence of the Muslim Lands (Ahle Sunnah Wal Jama‘at, nd) ,Chapter۲: Ruling of Fighting in Palestine And Afghanistan Internet,<http: www. relagioscop. com/index. Chapter۲. htm>
۴۶. Jamal Isma‘il "Usamah Bin- Laden: the Destruction of the Base", an Interview with Usama bin- Laden,۱۰,June,۱۹۹۹. Published by The Terrorism Research Centre, Internet, <http: //www. terrorism. com/terrorism/BinLadin Transcript. Shtm>
۴۷. Usama bin- Laden, "Declaration of War Against the Americans Occupying the Land of the Two Holy Places" (۱۹۹۶).
۴۸. اندرو هی وود، درآمدی بر ایدئولوژیهای سیاسی، ترجمه محمد رفیعی قهر‌آبادی،چاپ دوم، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی امور خارجه، ۱۳۸۳، ص۴۸۲. وBruce Lawrence, defenders of GOD: the fundametalist revolt against the modern age, <http: // www. religious movements. lid Virginia edu/ nrms/ fund. Htm>
۴۹. سید قطب، اخلاق و تربیت در اسلام، ترجمه روح ا... مازندرانی،چاپ دوم،تهران: نشر قلم،۱۳۶۱،ص۶۶- ۶۹.
۵۰. Rahimullah Yousafsai "Terror Suspect", an ABC News interview with Usama bin- Laden,December ۱۹۹۸,
Internet, <http: // ABCNews/printerfriend…mGLUE=true&GLUESe rvice=Arc>
۵۱. Mullaah &#۰۳۹;Umar,p. ۱
۵۲. see: www. AQl`ah. com/oct,۴,۲۲۰۲/mainpage. htm
۵۳. Al- Bayan Homepage,Internet,<http: //www. ummah. net. pk/albayan
۵۴. Jessie, Radio Islam, "Right On!" Internet,<http: //www. radioislam. net/letters/chrtmus. Htm.>
۵۵. Azzam Tamimi, "Jews and Muslims in Post- Israel Middle East", MSANEWS, ۳۰,June,۱۹۹۹, Internet,<http: //msanews. mynet. net/Scholars/Tamimi/kitabi. Html.>
۵۶. Ende & Steinbach, eds. , Der Islam in der Gegenwart (Munchen: C. H. Beck, ۱۹۸۴) , pp. ۹۶- ۹۸.
۵۷. Christopher M. Blancchard. Al Qaeda: Statements and Evolving Ideology, at<http: //www. fas. org/sgp/crs/terror/index. Htm>
۵۸. Tayseer Allouni, The Unreleased interview WithUsameh Bin Laden, Part۳,Internet, http: //www. tbsjournal. com/Archives/Fall۰۳/Jazeera_specia۳. htm>
۵۹. Blancchard,op. cit. p. ۹.
۶۰. Zeidan,op. cit. p. ۳۲.
۶۱. Abdullah Azzam,Jihad Liguitically And legally, http: //www. islamtoday. net/۰۹۰۴۲۰۰۲/Articles Id۶۸۵ Internet,
۶۲. Abdullah ‘Azzam, Defence of the Muslim Lands (Ahle Sunnah Wal Jama‘at, nd) ,Chapter۱: First Obligation After Iman,Internet,<http: www. relagioscop. com/index. Chapter۱. htm>
۶۳. Ibid,p. ۸.
۶۴. Ibid, p. ۳.
۶۵. Ibid, p. ۶.
۶۶. Abdullah ‘Azzam, Defence of the Muslim Lands (Ahle Sunnah Wal Jama‘at, nd) ,Chapter۲: Ruling of Fighting in Palestine And Afghanistan Internet,<http: www. relagioscop. com/index. Chapter۲. htm>
۶۷. Bipan Chandra, Fundamentalism And Communialism,World Focus,No. ۱۸۲- ۱۸۳,pp. ۳- ۱۶.
۶۸. یوسف قرضاوی، بحران هویت و بیداری اسلامی،ترجمه عبدالعزیز سلیمی، سنندج: انتشار شخصی مترجم،۱۳۷۶،ص۹۶.
۶۹. Zeidan,op. cit. p. ۴۱.
۷۰. شهرام پازوکی. سنت‌گرایی و بنیادگرایی در کتاب خرد جاویدان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۲،ص۲۶.
۷۱. Usama bin- Laden, "Declaration of War Against the Americans Occupying the Land of the Two Holy Places" (۱۹۹۶)
۷۲. Zeidan,op. cit. p. ۴۵.
۷۳. دکمجیان، پیشین ص۹۲- ۹۶.
۷۴. قطب، ویژگیهای ایدئولوژی اسلامی، پیشین،ص۶۴.
۷۵. Sixth Al Qaeda`Statements, Internet,<http: www. doublstandards. org/sixthstatements. Html>
۷۶. Ninth Al Qaeda`Statements, Internet,<http: www. doublstandards. org/ninthstatements/۱۹janury۲۰۰۶. html
۷۷. Eighth Al Qaeda`Statements, Internet,<http: www. doublstandards. org/eighthstatements/۳۰october۲۰۰۵. html>
۷۸. Tayseer Allouni, Part۲, op. cit. p. ۹.
۷۹. John Miller,Interveiw With Osama Bin Laden, Internet,<http: //www. pbs. org/wgbh/pages/frontline/shows/binladen/who/interview. Html>
۸۰. Statement from Bin Laden to Iraqis People see: Internet: < http: www. osc. net/FEA۲۰۰۴۱۲۲۷۰۰۰۷۶۲,dec۲۷,۲۰۰۴>
۸۱. Tayseer Allouni, The Unreleased interview WithUsameh Bin Laden, Part۳,Internet,http: //www. tbsjournal. com/Archives/Fall۰۳/Jazeera_specia۳. htm>
۸۲. A Letter from the Base of Jihad (Al- Qaida) to Our Ummah and Our Heroic People in Palestine. Institute for Islamic Studies and Research,۱۷ April ۲۰۰۲, Article ID: ۶۵۸.
۸۳. Allouni, Part۳,op. cit,p. ۴.
۸۴. Abdullah Azzam, The Islamic Ruling with Regards to Killing women, Children and Elderly in a Situation of War,Internet, http: //www. islamtoday. net/۰۹۰۴۲۰۰۲/Articles Id۷۰۰<
۸۵. Abdullah ‘Azzam, Defence of the Muslim Lands (Ahle Sunnah Wal Jama‘at, nd) ,chapter۳: Fard Ayn And Fard Kefaya, Internet,<http: www. relagioscop. com/index. Chapter۳. htm>
۸۶. Allouni, Part۴,op. cit,p. ۶.
۸۷. Thirst Al Qaeda`Statements. p. ۳.
۸۸. Robert Fisk, “Interview With Saudi Dissid ent Bin Ladin” Independent (London) , July ۱۰
۸۹. Usama bin- Laden, "Declaration of War Against the Americans Occupying the Land of the Two Holy Places" (۱۹۹۶)
۹۰. Fisk, op. cit,p. ۴.
۹۱. Wahhabi mullahs, "Memorandum of Advice to King Fahd ",۱۹۹۲, p. ۱۰۷ Internet,www. mepc. org/public_asp/journal_vol۶/۹۹۰۶_starner. Asp>
۹۲. Usama Bin Laden, Memorandum to king,p. ۳, Internet,<http: //www. eurolegal. org/terrorism/terror۱۰۷. htm>
۹۳. Ibid,p. ۹.
۹۴. Ibid,p. ۱۰.
۹۵. Ibid,p. ۱۴.
* ایمن اظواهری رهیر سازمان بنیاد گرای الجهاد در مصر که در ۲۳ فوریه ۱۹۹۸ به همراه بن لادن (رهبر القاعده)، ابو یاسر طاها (رهبر جماعته الاسلامیه)، میر حمزه (جماعه العلماء پاکستان) و فضل رحمن (رهبر جنبش جهادی بنگلادش) فتوای حهاد علیه صلیبیون و یهودیان را صادر کردند. به نظر برخی از محققان، مغز متفکر سازمان القاعده ایشان است.

منبع : باشگاه اندیشه