مرند ، استان آذربایجان شرقی

تاریخ شهر مرند به چند قرن قبل از میلاد مسیح می‌رسد. در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی آمده است كه مرند مركز سكونت اقوامی مهم در دوره‌ كلده و آشور بود. بطلمیوس جغرافی‌دان یونانی كه حدود دو قرن قبل از میلاد می‌زیست، از این شهر به نام ماندگارنا نام می‌‌برد. به روایت تاریخ‌نویسان، كلمه مرند در زبان ارمنی به معنای دفن یا دفینه است و گویند مرند مدفن حضرت نوح پیغمبر بوده است. به عقیده ویلیامز جكسون،‌ مرند پایتخت شهرستان واسپورگان در دوره ساسانیان بود و بقایای آتشكده‌ای در تپه خاكستری مرند دلیل آن است.
در سفرنامه ویلیامز جكسون (امریكایی) درباره وجه تسمیه مرند آمده است كه بنای این شهر به امر دختر ترسایی به نام ماریا گذاشته شد. وی كلیسای بزرگی در این محل بنا كرد كه اكنون مسجد جامع شهر است؛ به همین دلیل نام این شهر ماریانا خوانده شد كه بعدها به مریند، مروند، مارایانه و سپس به مرند تغییر یافت. در روایت دیگری وجه تسمیه شهر مرند را تغییر یافته كلمه «مادوند» و «مارند» یعنی محل زندگی مادها ذكر كرده‌‌اند. آثار كلیسای قدیمی این شهر هنوز پابرجاست و صلیب‌هایی بزرگ و كوچك به شكلی زیبا دور تا دور قسمت فوقانی آن را پوشانده‌اند. به روایتی دیگر مرند یا مارند یا مادوند زمانی پایتخت حكومت مادها بود.
شواهد تاریخی نشان می‌دهد كه مرند در روزگار قیام بابك خرمدین جزو قلمروی او بود و محمد روادی حكمران مرند از بابك اطاعت می‌كرد.
پس از دوره روادیان، دیگر نامی از مرند برده نمی‌شود،‌ ولی وقایع عمومی منطقه نشان می‌دهد كه این ناحیه تا حدود نخجوان، ایروان، تفلیس، شیروان، شماخی، خوی و وان محل نبرد حكومت‌های آذربایجان، گرجستان و ارمنستان از یك سو و فرستادگان خلفا از سوی دیگر بود.
با برقراری نظام ایلخانی پس از حملات مغول، سلاطین ایلخانی بر مراغه، تبریز و سلطانیه حكومت راندند. در دوره‌ تیموریان و پس از آن مرند مانند سایر شهرها دچار غارت و جنگ و ویرانی شد. در دوران صفویه به خصوص در زمان شاه اسماعیل اول كه ایرانیان در جنگ چالدران شكست خوردند، تمامی آذربایجان به تصرف عثمانی‌ها درآمد و مرند هم مانند سایر شهرها از این قاعده مستثنی نبود. حتی به دلیل موقعیت سوق‌الجیشی، بیشتر از سایر نقاط مورد تاخت و تاز قرار گرفت.
در زمان شاه عباس، حكومت مرند به امیری به نام سلطان جمشید خان دنبلی داده شد و این شهر مركزیت حكومتی پیدا كرد. در سال 1016 هجری شاه‌‌عباس برای نبرد با عثمانیان مرند را پایگاه خود قرار داد.
در دوره قاجاریه به دلیل رونق فعالیت‌های صنعتی،‌ بازرگانی و معدنی ماوراء ارس و داد و ستد بین تبریز و خوی با باكو و تفلیس و مهاجرت و مسافرت مردم آذربایجان به روسیه همچنین لزوم مبادلات پستی و راه كاروانی، بر شهرت و آبادانی مرند افزوده شد. در دوره‌ انقلاب مشروطیت شجاع نظام مرندی در مرند، زنوز، علمدار و گرگر به مخالفت با مشروطیت و طرفداری از استبداد برخاست. در این زمان راه مرند راه بازرگانی ایران به اروپا و روسیه بود و برای تبریز از لحاظ تأمین آذوقه و مایحتاج زندگی اهمیت اساسی داشت. این راه بارها توسط افراد شجاع نظام مرندی مسدود شد؛ اما سرانجام این مرد با یك بمب پستی كه توسط مشروطه‌خواه معروف «حیدر عمو اوغلی» از تبریز فرستاده شد،‌ به هلاكت رسید. آزادیخواهان و مجاهدان مرند همواره یار و یاور ستارخان در انقلاب مشروطه بودند.