ببر مازندران، سایه‌ای از یک رؤیا

علاقه مندان ببرمازندران بخوانند. صرف‌نظر از آن‌چه که کارشناسان محیط زیست انجام می دهند و یا تاکنون انجام داده‌اند، به نظر می‌رسد که یافتن ردپای «ببر» در جنگل‌های این سامان به محال رسیده است. اگر چه تا چند دهه‌ی قبل، غرش ببرها در بیش‌تر جنگل‌های «هیرکانی» در ورای بوته‌ها و نی‌زارهای اطراف مرداب‌ها طنین‌انداز بود، امروز تنها نشانی که از ببر خزری در یادها باقی مانده، سایه‌هایی است از یک رؤیا در افسانه‌های روستایی مازندران. بر اساس آمار «کنوانسیون تجارت بین‌المللی گونه‌های در حال انقراض جهان» (cites) با درنظرگرفتن شکار بی‌رویه ببرها در مناطق زیست بوم قاره آسیا، شمارش جمعیت این جانور پرشکوه بسیار مشکل است. تعداد آن‌ها نیزدر مناطق سوماترا، آمور سیبری و هند که تا ده سال قبل به ترتیب ۶۵۰ ، ۲۰۰ و سه هزار و ۷۵۰ قلاده گزارش شده بود، اکنون بسیار کاهش یافته است.
هر چند ببر خزری فقط در زیست بوم خود منقرض شده، بر اساس برخی گزارش‌ها گفته می‌شود تعدادی از باقی‌ماندگان نسل این حیوان اکنون در گوشه‌ی برخی از باغ وحش‌ها با همان غرور گذشته (که در پی شکار گراز و گوزن در استپ‌ها، جنگل‌ها و حاشیه‌ی مرداب های مازندران مشاهده می‌شدند) وجود دارد. در باغ وحش‌های شهر «اکسبورگ» آلمان و کالیفرنیای آمریکا چندین ببر ایرانی با قید زیست بوم این جانور وجود دارد؛ به علاوه در دفتر اطلاعات باغ وحش کالیفرنیا در قسمت ببرهای تانگای هند و مازندران که هر یک جداگانه نگه‌داری می‌شوند، این مضمون به چشم می‌خورد: «پنج ببر مازندران از اعقاب ببرهایی است که در زمان قاجار به آمریکا آورده شده است». منطقه‌ی جنوبی دریای خزر از نظر ویژگی‌های خاک و گیاه‌شناختی کاملاً منحصر به فرد است؛ به طوری که مناطق کم عمق و نزدیک به ساحل این دریا با رفتار چرخه‌ای دارای مخلوطی از آب و هوای نیمه حاره‌ای معتدل است. جنگل‌های مازندران سرشار از گونه‌های ارزش‌مند وحوشی بوده است که ببر نمونه‌ی بارز آن‌هاست؛ اما به دلیل تخریب زیست‌گاه‌ها، ناشی از بهره‌برداری‌های بی‌رویه به ویژه اطراف تالاب‌ها، نسل این حیوان از اوایل قرن بیستم به سرعت قربانی شد. پیشرفت و توسعه‌ی برنامه‌ریزی نشده در ایران که متأسفانه فرایند اولیه و قابل لمس آن تخریب جنگل‌های هیرکانی از چهاردهه‌ی قبل بود، انقراض برخی از گونه‌های گیاهی و حیوانی را رقم زد که تاکنون هیچ اقدامی در پیش‌گیری از تخریب زیستگاه‌ها و به تبع آن نیستی تدریجی وحوش انجام نگرفته است. برخی کارشناسان براین باورند بیش‌تر حیوانات نظیر گوزن، غزال، پلنگ، گراز، انواع گربه‌های وحشی، خرس قهوه‌ای، شغال، گرگ، روباه، سمور، سنجاب، قوچ و بز وحشی هنوز در بقایای سرزمین‌های هیرکانی وجود دارد که با وجود نگرش تجاری به جنگل‌های این منطقه می‌توانند به سرنوشت ببر مازندران گرفتار شوند.
بر اساس اطلاعات موجود تعداد ببرها در ایران، از آغاز قرن بیستم در نواحی خزری نسبتاً فراوان بوده، نشانه‌هایی از آن در ادبیات و هنر قرن‌های گذشته کشورهای هم‌جوار ایران و روسیه مشاهده می‌شود. نقش و اثر ببر در برخی از مینیاتورهای ایرانی به قرن ۱۶ میلادی و هم‌چنین در نقش‌ها و طرح‌های قالی‌های بافته‌شده توسط قبایل ایرانی دیده می‌شود. علت اصلی انهدام نسل ببر در ابتدای قرن بیستم در کوهستان‌های ققفاز، همانا شکار بی‌رویه اعلام شد، اما در ایران طبق نظر کارشناسان خبره و سازمان حفاظت محیط زیست علاوه بر عامل فوق، تبدیل جنگل‌ها، نی‌زارها و بوته‌زارهای اطراف به مزارع و استفاده از دام‌های کرگبار و سموم نیز از علل این بی‌رحمی می‌باشد. در زمان حاضر درباره‌ی وجود دوباره ببر خزر یا ببر مازندران هیچ اظهار نظر رسمی نشده اما بر اساس گفته‌ی برخی کارشناسان حفاظت محیط زیست مازندران با بررسی‌های به عمل آمده نسل این حیوان تاکنون منقرض شده است. گزارش‌های محلی حکایت از مشاهده‌ی این حیوان در برخی جنگل‌ها دارد که البته از اعتبار چندانی برخوردار نیست. گفته می‌شود آخرین ببر مازندران در سال ۱۳۳۸ با رنگ حنایی مایل به قرمز با خطوط پهن سیاه‌رنگ در ارتفاعات جنگلی شمال ایران شکار شده است.
اگر چه امیدی به وجود ببر خزر در جنگل‌های شمال نیست، بی‌تردید یکی از شاخه‌های بارور درخت زندگی وحوش در جنگل‌های کهن‌سال هیرکانی شکسته است که باید مسئولانه‌تر برای جلوگیری از انقراض سایر وحوش تلاش کرد.

منبع : مازندنومه