زمین در آغوش ریل ها

در مورد مصرف سوخت و هزینه هایی كه اقتصاد ایران از بابت مصرف زیاد فرآورده های نفتی متحمل می شود، مطالب زیادی گفته شده است. ناچیز بودن قیمت فرآورده های نفتی در ایران نسبت به قیمت های جهانی این محصولات موجب مصرف بیش از اندازه این فرآورده ها در كشور می شود.تحلیل های مختلفی در مورد مقایسه مصرف سوخت در دو بخش ریلی و جاده ای وجود دارد. برخی از این تحلیل ها نسبت مصرف در دو بخش را بسیار كمتر از نسبت های ۱ به ۷ می دانند و اینگونه استدلال می كنند كه در مقایسه مصرف در یك مسیر نمونه یا برای یك وسلیه نقلیه نمونه، مسیر نسبت مصرف در حدود ۱ به ۲ یا ۱ به ۳ به دست خواهد آمد. این تحلیل ها اگرچه با در نظر گرفتن فروض آن صحیح است اما نكته ای كه در این مورد نادیده انگاشته شده اتلاف گسترده انرژی در بخش حمل و نقل جاده ای است. اتلاف انرژی در بخش حمل و نقل جاده ای بسیار زیاد بوده و شامل اتلاف در بخش های بارگیری، تخلیه، حركت وسیله نقلیه به منظورهایی به غیر از حمل بار یا مسافر و... می شود. با در نظر گرفتن این اتلاف نسبت مصرف به ارقام ارایه شده ۱ به ۷ خواهد شد، بنابراین استفاده از این نسبت معقول خواهد بود.
حمل و نقل كه جزو بخش های خدماتی است دارای بالاترین مقدار مصرف انواع سوخت های مایع در كشور است.آلودگی ناشی از مصرف سوخت در دو بخش جاده و ریل ارتباط مستقیم با مقدار و كیفیت سوخت مصرفی خواهد داشت.با توجه به تفاوت حجم مصرف سوخت در دو بخش جاده و ریل، میزان تولید آلاینده ها نیز ارتباط مستقیم با آن خواهد داشت. در این حال برای آنكه مقایسه مناسبی از جاده و ریل امكانپذیر باشد، می توان میزان تولید را به ازای واحد حمل به دست آورد. كیفیت مصرف سوخت یكی دیگر از عوامل موثر در تولید آلودگی محیط زیست است. با توجه به آنكه وسایط نقلیه مختلف، آلودگی های متفاوتی دارند، میزان تولید آلاینده ها را بایستی با در نظر گرفتن نوع و گروه وسایط نقلیه و همچنین نوع سوخت آن به دست آورد.سوخت های مختلف ، آلوده كننده های مختلفی را تولید می كنند به عنوان مثال آلاینده های ناشی از بنزین و گازوئیل گرچه شباهت زیادی دارند اما نسبت تولید هر یك نسبت به نوع سوخت و همچنین نوع وسایط نقلیه متفاوت است.
هزینه های زیست محیطی
به جز هزینه هایی كه در نتیجه انتشار آلاینده های زیست محیطی همه ساله از سوی بخش حمل و نقل زمینی بر اقتصاد كشور تحمیل می شود، هزینه های دیگری نیز وجود دارند كه به طور مستقیم یا غیرمستقیم محیط زیست را تحت تاثیر منفی قرار می دهد. دو بخش مهم از این هزینه ها عبارتند از:۱هزینه های ناشی از اشغال زمین: عبور خطوط ریلی و جاده ای از مناطق مختلف موجب اشغال بخشی از زمین می شود كه در پاره ای از مواقع به دلیل ارزش پایین زمین قابل چشمپوشی است، همانند خطوط ریلی كه از نواحی بیابانی، شور ه زار ها و ... می گذرد، اما در بسیاری از مواقع نیز محیط عبور خطوط ریلی و جاده ای جزو باارزش ترین اكوسیستم های طبیعی نظیر جنگل ها، مراتع، جلگه ها و كوهپایه های حاصلخیز است كه ایجاد تاسیسات حمل و نقل نظیر احداث خطوط، ایستگاه ها و... می تواند سبب آسیب رساندن به آن شود. محاسبه كمی این هزینه ها به دلیل متفاوت بودن ارزش اقتصادی زمین های محل عبور خطوط متفاوت است، اما می توان با یك محاسبه ساده به نتایجی دست یافت.برای برآورد مقدار زمین های اشغال شده توسط بخش های حمل ونقل زمینی می توان از آمار حمل ونقل جاده ای كه در آن طول خطوط مختلف اعم از بزرگراه ها، آزادراه ها، خطوط اصلی، خطوط عریض، خطوط فرعی، خطوط شنی و... وجود دارد كه می توان حریم هر یك از مسیرها را تعیین كرد. مجموع حریم اشغال شده توسط جاده حدود ۶۸۰ كیلومتر مربع است در حالی كه در بخش ریلی این حریم حدود ۱۱۵ كیلومتر مربع است.۲ هزینه آلودگی صوتی: آلودگی صوتی نیز از دیگر موارد آلاینده محیط زیست است كه در هر یك از بخش های جاده و ریل وجود دارد. این هزینه ها نیز به دلیل فقدان اطلاعات، قابل كمی كردن نیست. اطلاعات اولیه نشان می دهد كه هر یك از وسایط نقلیه موتوری در بخش حمل ونقل زمینی به طور متوسط حدود ۸۰ دسی بل آلودگی صوتی ایجاد می كنند، در حالی كه هر لكوموتیو حدود ۱۲۰ دسی بل آلودگی ایجاد می كند. این ارقام مربوط به هر بار فعالیت وسیله نقلیه است كه در شرایط احتساب تعداد دفعات وسایط نقلیه جاده ای و ریلی آلودگی صوتی بخش جاده ای بسیار بیشتر از بخش راه آهن خواهد بود.
و در نهایت...
غالبا محاسبه فیزیكی تخریب ایجاد شده بسیار دشوار است و تبدیل تخریب به واحد اقتصادی پول مشكلات عدیده را به دنبال خواهد داشت. بنابراین درونی كردن هزینه های خارجی اثرات زیست محیطی حاصل از مصرف انرژی در معادله قیمت تمام شده كاری بس دشوار است. با توجه به اینكه میزان مصرف سوخت در حمل و نقل ریلی كمتر از حمل ونقل جاده ای است، استفاده از حمل ونقل ریلی به جای جاده ای می تواند به عنوان روشی برای كاهش اثرات زیست محیطی مورد استفاده قرار گیرد. برای محاسبه سودمندی راه آهن برای اقتصاد كشور باید به موضوع صرفه جویی در مصرف سوخت نیز توجه كرد و یارانه های دولت هدفمند و به تناسب صرفه جویی در مصرف سوخت در اختیار راه آهن قرار گیرد. اگر چنین اقدامی صورت گیرد، راه آهن به عنوان یك نهاد سود آور برای اقتصاد كشور مطرح خواهد شد.همچنین با توجه به اینكه اگر هزینه های اجتماعی ناشی از ارایه خدمات حمل و نقل را در محاسبات مربوط به قیمت تمام شده بتوان لحاظ كرد، در آن صورت نرخ خدمات حمل و نقل ریلی در مقابل جاده ای كاهش یافته و در نتیجه سهم حمل و نقل ریلی نیز از كل بخش افزایش خواهد یافت. در نهایت به این نتیجه خواهیم رسید كه با افزایش سهم خدمات حمل و نقل ریلی می توان اثرات مخرب فعالیت های اقتصادی را به حداقل رساند ، امكان بهبود استاندارد زندگی مردم را فراهم و در عین حال از وارد آمدن خسارات غیرقابل جبران برآیندگان ممانعت كرد.

منبع : مجله پرواز