تغذیه با شیرمادر ـ اثرات درازمدت

تغذیه شیرخواران با شیرمادر اثرات مفید فراوانی در تأمین سلامت مادر و کودک دارد. شیرخواری که از شیرمادرش تغذیه می‌کند علاوه بر بهره‌مند شدن از یک غذای کامل، منحصربه‌فرد و غیرقابل جایگزین، ابتلای کمتری به بسیاری از بیماری‌های حاد دوران کودکی نظیر عفونت‌های دستگاه‌گوارش و عفونت‌های تنفسی خواهد داشت. ضایعات پوستی حساسیت (آتوپی)، آسم و عفونت دستگاه ادراری نیز در این کودکان به‌ندرت مشاهده می‌شود. ضریب هوشی و عملکرد افرادی که با شیرمادر تغذیه شده‌اند در سنین بالاتر بیشتر از آنهائی است که در شرایط مساوی از شیرهای خشک (شیرمصنوعی) استفاده کرده‌اند. از طرف دیگر مطالعات عدیده در کشورهای صنعتی و نیز در حال توسعه نشان داده است، تغذیه با شیرمادر دارای اثرات مفید دیگری است که در سنین جوانی، میانسالی و پس از آن خودنمائی خواهد کرد که از آن جمله‌اند:کاهش نسبی فشارخون و چربی‌های نامناسب، کاهش ریسک ابتلا به دیابت نوع یک، بیماری‌های قلب و عروق، سرطان‌های مختلف دوران کودکی و بزرگسالی، مولتیپل اسکلروزیس (M.S)، چاقی و تعداد دیگری از انواع بیماری‌ها.این مقاله به اثرات تغذیه با شیرمادر در پیشگیری از چاقی می‌پردازد.
شیرمادر سپر بلای چاقی!
چاقی دوران کودکی و تداوم آن در بزرگسالی از معضلاتی است که در تمام جوامع بشری در چند دهه گذشته شیوع یافته و اثرات مخرب آن روزبه‌روز نمایان‌تر می‌گردد.افزایش فشار خون، بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت نوع ۲ و انواع سرطان‌ها از جمله آثار زیان‌بخش چاقی می‌باشند.آمار نشان داده است، هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم بهداشتی درمانی کوتاه‌مدت و درازمدت ناشی از چاقی در آمریکا بیش از یکصدمیلیارددلار در سال است. در برزیل بروز چاقی از ۱/۴ درصد به ۹/۱۳ درصد افزایش یافته است.کودکان چاق در بزرگسالی نیز چاق خواهند بود و عوارض چاقی را به دوش خواهند کشید. توجه به دو نکته می‌تواند منجر به پیشگیری از بروز چاقی در کودکان شود. اول تغذیه با شیرمادر و دوم کوتاه کردن مدت زمان تماشای تلویزیون (کمتر از یک‌ساعت در روز). محققین متعددی طی تحقیقات گسترده نشان داده‌اند تغذیه شیرخوار با شیرمادر باعث کاهش قابل ملاحظه احتمال بروز چاقی در کودکان می‌گردد.دلایل علمی مرتبط با اثرات مفید تغذیه با شیرمادر در جلوگیری از بروز چاقی به‌طور خلاصه چنین است:۱. تغذیه با شیرمادر و حضور لپتین (Leptin) باعث کنترل اشتها و دست کشیدن به موقع شیرخوار از مصرف بیش از اندازه شیرمادر و در نتیجه کاهش تجمع چربی در بدن وی می‌گردد. یکی از محققین نشان داده است، شیرخواران هندوراسی، براساس میزان انرژی دریافتی از طریق شیرمادر میزان شیرخوردن خود را تنظیم می‌کردند.به‌عبارت دیگر هر چه کالری شیرمادر بیشتر بود، شیرخوار حجم کمتری شیر مصرف می‌کرد.می‌دانیم که قسمت اول شیرمادر رقیق‌تر است تا بتواند باعث تحریک اشتها و رفع تشنگی شیرخوار شود درصورتی‌که بخش انتهائی شیرمادر چربی بیشتری دارد، در نتیجه شیرخوار سیر شده و از شیرخوردن دست می‌کشد. بدیهی است تغذیه شیرخوار با شیرخشک و بطی چنین خاصیتی ندارد زیرا چربی شیرهای مصنوعی به‌طور یکنواخت در شیرخشک موجود است و قسمت ابتدائی و انتهائی شیر با هم تفاوتی ندارد. در این موارد آن‌چه مقدار شیر دریافتی توسط شیرخوار را تعیین می‌کند، شامل: محتوی بطری، سوراخ‌های پستانک و شخصی است که شیرخوار را تغذیه می‌کند، در نتیجه به راحتی می‌توان شیرخوار را به پرخوری عادت داد.
۲. وزن گرفتن شیرمادرخواران در سال اول عمر از شیرخشک‌خواران کمتر است و گرچه با تغذیه انحصاری با شیرمادر در شش‌ماه اول عمر از رشد مطلوب‌تر و منحنی رشد بالاتری برخوردارند ولی در پایان سال اول عمر قد ایشان بلندتر و وزنشان به‌طور طبیعی (روی منحنی)، پائین‌تر از شش‌ماه اول قرار می‌گیرد. معهذا در موارد استثنائی دیده می‌شود که شیرمادرخواران نیز در پایان سال اول وزن بیش از حد انتظار دارند که بعداً به وضع عادی می‌رسند.
۳. میزان انسولین خون شیرخشک‌خواران بیشتر است که دلیل آن بالا بودن میزان پروتئین موجود در شیرخشک است که این خود موجب تجمع بیشتر چربی در نسوج بدن شیرخوار می‌گردد.
۴. احتمال دارد، شیرمادر با تأثیر بر رسپتورهای چشائی، موجب کاهش دریافت غذاهای پرانرژی در آینده شود.بالاخره با وجود آن‌که هنوز اطلاعات کافی در مورد مکانیسم‌های بیولوژیکی مربوط به تغذیه با شیرمادر و ارتباط آن با پیشگیری از بروز چاقی وجود ندارد، توصیه به تغذیه انحصاری با شیرمادر از ابتدای تولد تا شش‌ماهگی و ادامه تغذیه با شیرمادر تا پایان دو سالگی به همراه غذاهای کمکی و بالاخره آن چه در سفره خانواده یافت می‌شود، ضروری و مورد تأیید همه پژوهشگران و سازمان‌های مرتبط با تغذیه کودکان و مجامع علمی جهانی می‌باشد.
دکتر محمدعلی نیلفروشان
(فوق‌تخصص ژنتیک کودکان)

منبع : فصلنامه شیر مادر